بهترین برخورد با بچه های طلاق

طلاق به نظر کلمه ای است ساده اما پشت آن دنیا دنیا حرف نهفته دارد وقتی خانواده ای متلاشی می شود, همه اعضای آن از نوزاد تا بزرگسال آسیب می بینند

طلاق به نظر کلمه‌ای است ساده اما پشت آن دنیا‌دنیا حرف نهفته دارد. وقتی خانواده‌ای متلاشی می‌شود، همه اعضای آن از نوزاد تا بزرگسال آسیب می‌بینند. محال است بتوانید کاری کنید بچه‌ها آسیب نبینند اما اگر تلاش کنید و درست رفتار کردن را بیاموزید، می‌توانید میزان آسیب را به کمترین حد برسانید. اینکه چطور باید این کار را انجام دهید، روشی به نظر ساده اما دشوار دارد چون همه رفتار و گفتار شما باید به این سمت سوق یابد که بچه‌ها مطمئن باشند در وقوع این اتفاق بی‌تقصیرند و درست است که نمی‌توانند کاری انجام دهند که تصمیم شما عوض شود اما مهم‌تر از همه این است که رابطه فرزند با مادر و پدرش خونی و همیشگی است. این رابطه مثل رابطه همسران نیست که قراردادی باشد و با یک توافق و برگه شروع شود و همان‌طور به پایان برسد. پدر و مادر همیشه و هر جای دنیا باشند، مال او و تکیه‌گاهش هستند و دوستش دارند.

هر چقدر شما مانند دو فرد بزرگسال عاقل و منطقی آگاهانه‌تر عمل کنید، کودک کمتر آسیب می‌بیند. به هیچ‌وجه نباید به خود و خانواده‌تان اجازه دهید به طرف مقابل که روزی همسر شما بوده، توهین شود زیرا او هنوز والد فرزند شماست و فحاشی و توهین به او زمینه‌ساز تخریب تصویر ذهنی فرزندتان از مادر یا پدرش خواهد بود. اگر این تصویر در ذهن او بد باشد، در همانند‌سازی، الگوبرداری (بچه‌ها از والد هم‌جنس می‌آموزند) و شکل‌گیری حس اعتماد و رفتار با جنس مخالف و همسر (بچه‌ها از والد غیرهم‌جنس می‌آموزند) دچار مشکل خواهد شد. از همسر سابقتان با احترام و نیکی یاد کنید؛ نه به خاطر اینکه خوب بوده، فقط برای اینکه فرزندتان بیشتر آسیب نبیند.

به بچه‌ها صریح و روشن بگویید: «من و پدرت عاشق هم شدیم، با هم عروسی کردیم و همیشه سعی کردیم مشکلاتمان را حل کنیم اما حالا مسایلی داریم که نمی‌توانیم حلش کنیم و تصمیم گرفتیم دیگر زیر یک سقف زندگی نکنیم. این جدایی به هیچ‌وجه ربطی به تو و رفتارهایت ندارد و کاملا جدا از درسخوان بودن، بی‌ادبی یا مودب بودن تو است. از این به بعد هم تا ابد مامان و بابای تو هستیم و به خاطر تو حاضریم در جشن تولدت یا روزی که تو بخواهی در یک محل خاص هر دو در کنارت باشیم.»

حتی در مواردی که پدر خانواده معتاد است یا یکی از والدین بیمار روان‌پزشکی دارد، تاکید می‌شود که به بچه نگویید پدر یا مادرت چنین و چنان است. حتی وقتی بچه‌ها به خاطر بدرفتاری آن والد بیمار آزرده یا تنبیه شده‌اند باید به جای بدگویی بگوییم: «او تو را در این دنیا بیش از هر چیزی دوست دارد اما چون بیمار است این رفتار را با تو داشته.» اگر فرزندتان بزرگ‌تر است و درک بهتری دارد بگویید: «هر بیماری یک علامتی دارد مثل تب، استفراغ و... علامت بیماری پدر یا مادر تو هم تغییر اخلاق و رفتارهایی بوده که دیدی.» متاسفانه بیشترین آسیبی که این بچه‌ها می‌بینند از بدگویی خانواده طرف مقابل است. او مرتب تهدید می‌شود که اگر چنین کنی می‌فرستمت پیش بابات یا مامانت. به او دائم طعنه می‌زنند که مثل پدر یا مادرت هستی و این تصویر ذهنی او را از والدین خراب می‌کند و حس پدرم، مادرم بد است پس من بد هستم به او می‌دهد. بسیاری از بچه‌ها را با رفتارهای مخربی مانند آسیب به خود نزد من آورده‌اند که بعد از چند جلسه تازه معلوم شده این کودک آسیب خورده از طلاق والدین است. برایم جالب و در عین حال تلخ است که تک‌والد همراه کودک آنقدر طلاق را عادی می‌داند که در شرح‌حال کودک ذکر نمی‌کند چنین آسیبی به او رسانده‌اند. نباید بچه‌ها را از خانه، دلبستگی‌ها و اسباب‌بازی‌هایی که داشته دور و ناگهان همه این جدایی‌ را به او تحمیل کرد. حتی اگر در خانه مادربزرگ، ‌پدربزرگ می‌ماند باید بخشی از وسایل او را در اتاقی یا گوشه‌ای جای دهند تا حس اعتماد و امنیت پیدا کند و به او حس اینکه تو مهمی و اینجا به تو تعلق دارد، بدهند.

درباره بچه‌های زیر ۵ سال که درک و کلام درستی ندارند (مورد سوال مادربزرگ برای نوه ۳ ساله) بهتر است با کودک صحبت نکنید. همین که او همراه شما و مادرش در شهری دیگر است و گفته‌اید پدر مسافرت است، کافی است اما به او وعده ندهید و منتظرش نگذارید. بگویید: «بابا فعلا فقط ماهی یک بار به دیدن ما می‌آید. او تو را دوست دارد.» اصلا در حضور بچه از پدر او یا خانواده پدری حرف نزنید و بدگویی نکنید. کودک در هر محیطی که باشد باید قوانین یکسان حکمفرما باشد. همان‌طور که نزد پدر، مادر یا مادربزرگ هر شب قبل از خواب باید مسواک بزند، دیگر قوانین هم لازم‌الاجراست و بابت مقید بودن به آن پاداش می‌گیرد و باید بداند زیر پا گذاشتن آن تنبیه و محدودیت برایش خواهدداشت. والدین باید اطلاعات لازم درباره قوانین تربیتی را به هم بدهند حتی اگر تماس تلفنی برایشان سخت است می‌توانند به هم ایمیل بزنند یا به طریقی مشکلات کودک و قوانین را با هم بررسی کنند که یکسان باشد و هر کسی ساز خود را در مقابل یک رفتار واحد نزند.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران