برنامه ریزی تحصیلی راهی برای شناسایی توانمندی دانش آموز

هم زمان با آغاز سال تحصیلی, خانواده های ایرانی فرزندان خود را به امید پشت سر گذاشتن یک سال تحصیلی موفق روانه مدارس و مراکز آموزشی کردند

هم زمان با آغاز سال تحصیلی، خانواده های ایرانی فرزندان خود را به امید پشت سر گذاشتن یک سال تحصیلی موفق روانه مدارس و مراکز آموزشی کردند. شکی نیست که اتمام دوره تحصیلی با کسب نمره های عالی و رسیدن به مقاطع دانشگاهی یکی از هدف های دانش آموزان و خانواده هاست.

بی گمان در این مسیر پرفراز و نشیب و در سالیان تحصیل، برنامه ریزی درسی یکی از اصلی ترین گام هایی است که باید برای کسب موقعیت برداشته شود.

حامد سیامکی خبوشان کارشناس ارشد روان شناسی بالینی و عضو نظام مشاوره و روان شناسی کشور به خراسان می گوید: برنامه ریزی درسی در واقع مدیریت ذهن و زمان و به کارگیری روش های یادگیری است. به محض شنیدن واژه برنامه ریزی تحصیلی متاسفانه بیشتر والدین و دانش آموزان تصور می کننداین کار فقط مختص دانش آموزان دبیرستانی است که سال آینده کنکور دارند. در صورتی که چنین نیست و لازم است دانش آموزان در تمام مقاطع تحصیلی برنامه ریزی منظم و درستی داشته باشند تا بتوانند سال تحصیلی خوبی را پشت سر بگذارند.

تحقیقات نشان داده است کودکانی که در دوران تحصیل برنامه ریزی تحصیلی صحیحی دارند در آینده در برنامه ریزی های مالی، شغلی، اجتماعی و حتی خانوادگی موفق تر عمل می کنند.

این بحث که ممکن است بدیهی به نظر برسد در واقع با چند شاخه دیگر مثل روان شناسی یادگیری و تربیتی در ارتباط است و کل زندگی دانش آموز را تحت تاثیر قرار می دهد. از سوی دیگر باید دانست که اگر فردی اقدام به برنامه ریزی درسی کند در حالی که با زوایای کار آشنا نباشد، نمی تواند در این امر توفیقی به دست آورد.

در گذشته معیار سواد این گونه بود که چگونه بهتر یاد بگیریم، به خاطر بسپاریم و چگونه به یاد آوریم.

این معیار کنار گذاشته شده است. امروزه معیار این است که چگونه فرد می تواند به خودش آموزش دهد. در واقع در عصر حاضر افرادی با سواد تلقی می شوند که بتوانند خودشان را به طور موثری آموزش دهند. لحاظ کردن از این نکته در برنامه ریزی تحصیلی بسیار اساسی و مهم است و اگر اصل را بر این مبنا قرار دهیم، بسیاری از گرفتاری های والدین حل خواهد شد.

به این ترتیب برنامه ریزی تحصیلی امری کاملا منحصر به فرد است و هر فرد باید برنامه ریزی تحصیلی خاص خود را داشته باشد و الگوبرداری یا ارائه یک برنامه روتین درسی نمی تواند کامل و جامع باشد.

به گفته سیامکی اولین نکته ای که باید در برنامه ریزی تحصیلی به آن توجه داشت شناخت نقاط قوت و ضعف است. بعضی نقاط قوت و ضعف دانش آموز را فقط در نمرات خلاصه می کنند و می گویند دانش آموز در دروسی که نمره پایین تری گرفته، ضعیف و در دروسی که نمره بالاتری گرفته،بهتر است، در صورتی که ضعف و قوت بالقوه دانش آموز در دروس مختلف باید ریشه یابی شود و بهتر است که توانمندی و استعداد کودک توسط والدین ریشه یابی شود.

از طرف دیگر بیشتر والدین برنامه ریزی درسی را در تعیین ساعات درس خواندن خلاصه می کنند، در صورتی که اصل این است که دانش آموز کم بخواند اما خوب بخواند. آن چه در مطالعه دروس مهم است کیفیت و لذت توام با مطالعه دروس است و این امری است که نه در مدارس نه در منازل بچه ها آن را تجربه نمی کنند و این ضعف بسیار بزرگی است.

علت اصلی این است که به جای تاکید روی کیفیت، بر کمیت تاکید کرده ایم و خانواده ها مصر هستند که زیاد خواندن باعث موفقیت دانش آموز می شود. در صورتی که خوب خواندن عامل اصلی موفقیت است.

در این مقوله یادگیری شناختی، روش های مطالعه و دیگر موارد مطرح می شود که در این جا وارد آن نمی شویم اما لازم است خانواده ها با راهنمایی مشاور آگاه روی کیفیت مطالعه دانش آموز توجه کنند نه ساعاتی که در اتاق مشغول مطالعه است.

مسئله دیگر استفاده از ابزارهای کمکی است که این ابزارها باید به صورت منطقی و معقول مورد استفاده قرار بگیرد. متاسفانه با تاکید بیش از اندازه روی ابزارهای کمکی و کتاب های کمک آموزشی به کیفیت مطالعه و تحصیل کودک لطمه وارد می شود.

استفاده بدون برنامه بی رویه و بیش از اندازه از کتاب های کمک آموزشی و کلاس های تقویتی یا کنکور از اول ابتدایی تا سال آخر تحصیل نه تنها خستگی روانی ایجاد می کند بلکه نوعی اتلاف وقت دانش آموز هم محسوب می شود ضمن این که تنش روانی و حاشیه ای هم به دنبال دارد و باعث می شود فشار روانی روی دانش آموز برای گرفتن نمرات خوب بالا برود. سیامکی با اشاره به این که برنامه ریزی تحصیلی باید مطابق با استعداد و توانمندی دانش آموز باشد، تاکید می کند: برنامه ریزی درسی یک نیاز پایه ای است و به همین دلیل است که می گوییم باید از مهد کودک شروع شود. این موضوع در واقع یک فرآیند روانی است و باید با شخصیت کودک تطابق پیدا کند. بسیاری از استعدادهای کودک در زمینه خوش خطی، تجسمی، علوم، ریاضی و هنر و ... در مهد کودک آشکار می شود بنابراین شناخت استعدادها و توانمندی های کودک و لحاظ آن در برنامه ریزی درسی اصلی است که باید به آن پرداخته شود. به گفته این عضو سازمان نظام مشاوره و روان شناسی کشور برنامه ریزی درسی مستلزم کوشش مستمر، گذشت زمان است. برنامه ریزی شامل ورودی، پردازش، خروجی و بازخورد است و در این سیستم است که نقاط قوت و ضعف شناسایی می شود و برای تعریف نقاط قوت و برطرف کردن نقاط ضعف راهکارهایی اتخاذ می شود. یکی از مسائلی که به برنامه ریزی درسی لطمه می زند، الگوبرداری از برنامه های درسی دیگران و مشاوره با افراد غیر متخصص است. یک مشاور غیرمتخصص می تواند یک برنامه درسی پررنگ و لعاب را طراحی کند به طوری که به نظر مثبت و مفید بیاید اما در نهایت بازخورد مفیدی نداشته باشد.

نکته این جاست که دانش آموزی که برنامه ریزی درسی ندارد از اول تا چهارم دبستان دچار مشکل جدی نمی شود زیرا دروس عمیق و تخصصی نیست و بچه ها از کمک والدین بهره زیادی می برند.

نمود اصلی نبود برنامه ریزی درسی از کلاس چهارم و پنجم شروع می شود و در دوران راهنمایی به اوج خود می رسد و در دبیرستان شکایت عمده والدین درس نخواندن و نداشتن برنامه دانش آموزان است.

بیشتر خانواده ها در دبیرستان به فکر برنامه ریزی درسی می افتند که اغلب بسیار دیر است و به سرعت نمی توان بچه ای را که در طول دوران تحصیل برنامه ای نداشته است، هدفمند و با برنامه کرد.

سیامکی درباره تفاوت برنامه ریزی درسی بین دختران و پسران توضیح می دهد: به لحاظ مسائل جسمانی و فیزیولوژیک تفاوت زیادی بین دختران و پسران وجود دارد و همین تفاوت در مسائل روانی و برنامه ریزی درسی نیز وجود دارد.

مقاومت پسرها در برنامه ریزی درسی بیشتر است و از طرفی برنامه ریزی برای دخترها از نظر شخصیتی دشوارتر است.

اما مسائل حاشیه ای کمتری دارند زیرا حساس ترند.

حرف شنوی دارند و القا و تأثیرپذیری دخترها بیشتر از پسران است و در نهایت این که دخترها انعطاف پذیری بیشتری دارند.

● توصیه هایی به والدین برای تهیه لوازم التحریر

وسایل و نوشت‌افزار دانش‌آموزان بهتر است ساده باشد تا مانع تمرکز و توجه کودک به درس نشود. نرگس داوودی روان شناس در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این مطلب اظهار کرد: نوشت‌افزاری که برای دانش‌آموزان انتخاب می‌شود، نباید شکل‌دار باشد. نوشت‌افزاری که شکل اسباب‌بازی یا خوراکی و یا طرح خاصی روی آن چاپ شده است، توجه دانش‌آموز را به خود جلب می‌کند. وی افزود: زمانی که نوشت‌افزار دارای شکل و ظاهری خاص باشد، موجب می‌شود دانش‌آموز به جای استفاده صحیح، به عنوان وسیله‌ای برای بازی به آن نگاه کند و همین موضوع موجب بی‌توجهی دانش‌آموز به درس می‌شود. بهتر است نوشت‌افزار دانش‌آموزان ساده باشد.

داوودی تصریح کرد: وسایلی مانند جامدادی، بهتر است پارچه‌ای باشد، زیرا وسایل فلزی زمانی که روی زمین می‌افتد، تولید صدا می‌کند و همین موضوع موجب بی‌توجهی دانش‌آموزان به درس می‌شود. وی ادامه داد: لوازم مدرسه دانش‌آموزان به‌ویژه در مقطع ابتدایی بهتر است دارای رنگ‌های روشن و شاد باشد. تهیه وسایلی با رنگ‌های سبز، صورتی، آبی و قرمز بسیار مناسب است. وی اظهار کرد: به والدین توصیه می‌شود برای فرزند خود نوشت‌افزاری ساده تهیه کنند، تهیه نوشت‌افزار تجملاتی و گران‌قیمت برای کودک موجب جلب توجه دیگر دانش‌آموزان در مدرسه می‌شود. برخی خانواده‌ها ممکن است توانایی تهیه نوشت‌افزار گران‌قیمت برای کودک خود را نداشته باشند و اگر کودکی از دفتر و قلم گران‌قیمت استفاده کند، موجب حسرت دیگر دانش‌آموزان می‌شود. داوودی گفت: تهیه نوشت‌افزار فانتزی و گران‌قیمت برای کودک، موجب ایجاد فاصله میان او و دیگر دانش‌آموزان می‌شود و همین موضوع بر روابط اجتماعی وی تاثیرگذار خواهد بود. این روان‌شناس افزود: معمولا دانش‌آموزانی که وسایل و نوشت‌افزار گران‌قیمت دارند، ارتباطشان با دیگر همسالان کاهش می‌یابد و امکان دارد در آینده هم توان برقراری ارتباط با افراد مختلف از طبقه‌های اجتماعی گوناگون را از دست بدهند.

نویسنده: مهاجر