بهترین میان وعده های دیابتی

گفت وگو با دکتر علیرضا استقامتی فوق تخصص بیماری های غدد

رعایت رژیم غذایی مناسب در کنترل بیماری دیابت، ضروری و مهم است و چه افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و چه بیماران دیابتی نوع ۲ باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند...

اما بسیاری از دیابتی‌ها اگرچه در وعده‌های غذایی تعیین‌شده، موادغذایی لازم را دریافت می‌کنند؛ باز هم بین این وعده‌‌ها دچار گرسنگی می‌شوند و نمی‌دانند که آیا از نظر طبی، آنها هم مجازند مانند افراد سالم، میان‌وعده بخورند یا نه؟ و اگر پاسخ مثبت است، باید چه میان‌وعده‌ای بخورند؟ دکتر علیرضا استقامتی، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم ‌پزشکی تهران، به این سوال پاسخ می‌دهد.

▪ آقای دکتر! میان‌وعده در بیماران دیابتی چه تعریفی دارد؟

ـ وعده‌های کوچکی که بین وعده صبحانه و ناهار و همچنین بین ناهار و شام قرار می‌گیرند، میان‌وعده نامیده می‌شوند و البته در بیماران دیابتی نوع یک و دو تا حدود زیادی با هم تفاوت دارد.

▪ چه تفاوتی؟

ـ افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در اکثر مواقع مشکل اضافه‌وزن دارند و به همین دلیل باید نسبت به کالری دریافتی روزانه اهمیت دهند و حتی یک کالری هم بیشتر از رژیم غذایی‌شان مصرف نکنند. به همین دلیل، ما در بیماران دیابتی نوع۲، اعتقادی به میان‌وعده نداریم اما در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، وضعیت تا حد زیادی متفاوت است؛ چرا که اغلب این بیماران مشکل چاقی و اضافه‌وزن ندارند و ا‌ز آنجا که انسولین تزریق می‌کنند، باید مراقب افت قندخونشان باشند و برای پیشگیری از بروز این مشکل یا رفع آن، از میان‌وعده‌های مجاز استفاده کنند.

▪ کدام میان‌وعده‌ها مجاز است؟

ـ اصل اول، این است که هیچ‌یک از بیماران دیابتی نمی‌توانند هر آنچه دوست دارند، بخورند و به کالری دریافتی‌شان بی‌توجه باشند. توصیه ما به بیماران دیابتی، به‌ویژه مبتلایان به دیابت نوع یک، این است که هنگام گرسنگی خارج از وعده‌های غذایی، یک میوه بخورند یا مقداری لبنیات (طبق رژیم غذایی و نه به صورت نامحدود) مصرف کنند. در عین حال، خوردن یک بیسکوییت کوچک یا لقمه‌ای نان و پنیر و سبزی نیز می‌تواند گزینه پیشنهادی مناسبی باشد.

▪ آیا منع غذایی خاصی هم برای مصرف میان‌وعده‌ها وجود دارد؟

ـ ما هرگز به یک بیمار مبتلا به دیابت نمی‌گوییم که مثلا خوردن این ماده غذایی ممنوع است و به هیچ‌وجه نمی‌توانید آن را مصرف کنید اما همیشه توصیه می‌کنیم که چه در مصرف موادغذایی در وعده‌های خود و چه در مصرف میان‌وعده‌ها حد اعتدال را رعایت کند و پرخوری نکند. حتی مصرف مواد شیرین هم برای دیابتی‌ها ممنوع نیست و این بیماران می‌توانند با تجویز پزشک معالج‌شان مقدار کمی شیرینی بخورند؛ چرا که ما معتقدیم اگر منع غذایی برای بیمار بگذاریم فرد ولع بیشتری پیدا می‌کند و میل به خوردن مواد شیرین در او افزایش می‌یابد.

▪ به عنوان مثال، بستنی هم می‌تواند جزو میان‌وعده‌های افراد دیابتی باشد؟

ـ مهم‌ترین نکته، محاسبه میزان کالری‌های دریافتی روزانه دیابتی‌ها است. اول باید حساب کنیم که یک بستنی چند کالری دارد و میزان کالری دریافتی بیمار دیابتی در طول روز چقدر باید باشد. به عبارت دیگر، می‌توان بستنی را در میان‌وعده‌های دیابتی‌ها قرار داد؛ به شرطی که بیمار مبتلا به دیابت فکر نکند که هر وقت اراده کرد می‌تواند یک بستنی بخورد و خیالش از افزایش قندخون راحت باشد؛ بلکه با تنظیم دوز انسولین خود قادر است تکه‌ای بستنی به‌عنوان میا‌ن‌وعده مصرف کند اما کوچک‌ترین زیاده‌روی موجب افزایش قندخون و بروز مشکلات بعدی خواهد شد.

▪ سن بیماران دیابتی هم در انتخاب نوع میان‌وعده‌ها موثر است؟

ـ بله؛ سن بیماران در انتخاب میان‌وعده‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. مثلا کودکان و نوجوانان دیابتی به دلیل آنکه در سنین رشد قرار دارند، منع غذایی خاصی ندارند و مصرف میان‌وعده در آنها بسیار مهم تلقی می‌شود اما باید از رژیم غذایی خود تبعیت کنند. البته رژیم غذایی برای ۴ گروه ۱ تا ۳ ساله، ۳ تا ۷ ساله، کودکانی که در سنین مدرسه قرار دارند و همچنین کودکان و نوجوانان در سنین بلوغ متفاوت است و از فاکتورهای ویژه‌ای تبعیت می‌کند. به همین دلیل توصیه می‌شود افراد دیابتی در هر گروه سنی برای مصرف مواد غذایی چه در قالب وعده‌های غذایی و چه در قالب میان‌وعده‌ها حتما با پزشک معالج‌شان مشورت کنند. البته باز هم تاکید می‌کنم که مصرف میان‌وعده‌ها در کودکان و نوجوانان بیشتر از سایر گروه‌های سنی اهمیت دارد و از کاهش قندخون جلوگیری می‌کند و اگر درست انتخاب شود و میان‌وعده‌ای مقوی باشد، مانع از اختلال‌های دوران رشد خواهد شد.

▪ این روزها در بسیاری از فروشگاه‌های موسوم به سوپرمارکت‌های دیابتی، تنقلاتی یافت می‌شود که روی آنها عبارت رژیمی یا دیابتی دیده می‌شود. این میان‌وعده‌ها چقدر قابل‌اطمینان هستند؟

ـ اگر منظورتان انواع شکلات‌ها و آبنبات‌های رژیمی یا دیابتی است، من می‌گویم که اگر مصرف نشوند، بهتر است؛ زیرا درست است که در ترکیب این میان‌وعده‌ها به جای گلوکز از قند مصنوعی (آسپارتام) استفاده شده اما اگر بیش از حد مجاز مصرف شوند، به واسطه کالری‌ای که دارند، مشکل‌آفرین خواهند بود. در عین حال مصرف مداوم آنها پوسیدگی دندان‌ها را به دنبال دارد. البته اگر مصرف این تنقلات به صورت خیلی کم و تحت نظر پزشک باشد، مشکلی ایجاد نمی‌کند اما تجربه ثابت کرده که اکثر بیماران دیابتی به مصرف این تنقلات شیرین عادت می‌کنند و اگر این میان‌وعده‌های به اصطلاح رژیمی در اختیارشان نباشد، به سراغ شرینی‌های دیگر می‌روند و این کار بسیار خطرناک است.

▪ به گروهی از بهترین میان‌وعده‌هایی که می‌توانند جایگزین این تنقلات رژیمی شوند، اشاره می‌کنید؟

ـ سبزیجات، میوه‌های کم‌کالری، لقمه‌های کوچک نان و پنیر، ۲ تا ۳ عدد بیسکوییت کوچک، چای کم‌رنگ، لبنیات کم‌چرب و انواع مغزها و ... اینها از جمله تنقلاتی هستند که بیماران دیابتی تحت نظر پزشک معالج‌شان می‌توانند آنها را مصرف کنند. البته روزانه نمی‌توان همه اینها را مصرف کرد. باید یکی از آنها انتخاب شود و بیماران دیابتی نوع ۲ باید به این موضوع بیشتر دقت کنند؛ چرا که مشکل اضافه‌وزن در اکثر آنها وجود دارد.

سامان گلناری