روزه، آزمون اخلاص

یکی از ویژگی‌های نظام اخلاقی اسلام این است که نیت را اساس ارزش اخلاقی و رفتاری و منشاء خوبیها و بدیها معرفی کرده است. از نظر اسلام در ارزشگذاری کارها فقط حُسن فعلی، یعنی خوب …

یکی از ویژگی‌های نظام اخلاقی اسلام این است که نیت را اساس ارزش اخلاقی و رفتاری و منشاء خوبیها و بدیها معرفی کرده است. از نظر اسلام در ارزشگذاری کارها فقط حُسن فعلی، یعنی خوب بودن و نیک بودن و خیر بودن آن کار کافی نیست، بلکه باید حسن فاعلی هم داشته باشد، زیرا اثر کارهای نیک که تحصیل کمال و سعادت است، فقط در صورت حسن فاعلی یعنی نیت صحیح، مترتب می‌شود. از این رو از دیدگاه اسلام و قرآن، کاری نیک و ارزشمند و اخلاقی است که فقط و فقط برای تحصیل رضای الهی انجام گیرد، که البته انجام دادن کار برای رسیدن به پاداش اخروی یا رهایی از عذاب قیامت از مراتب نازله رضای الهی است. ‏

‏"اخلاص" از آثار و شئون عقل عملی است و این عقل همان نوری است که وسیله شناخت و پرستش خدا و در نهایت بهشتی شدن انسان می‌شود، چنانکه امام صادق (ع) در پاسخ به پرسشی درباره عقل، فرمودند: "ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان"(۱).

هر گاه این نور بدون هیچ مانع و خسوفی تابش داشت، حالت ایمان و اخلاص ایجاد می‌شود و هر گاه این عقل به سبب پیروی از هوای نفس، مکسوف و پوشیده شد، حالت کفر و ریا بیدار می‌شود. کلینی از امام صادق (ع) روایت کرده است: "لیس بین الایمان و الکفر الا قله العقل، قیل: و کیف ذاک یا ابن رسول الله(ص)؟ قال: ان العبد یرفع رغبته الی مخلوق فلو اخلص نیته لله أتاه الله الذی یرید فی اسرع من ذلک"(۲). مرز ایمان و کفر چیزی جز کم‌ عقلی نیست. چون انسان به منظور جلب توجه دیگران عبادت می‌کند در حالی که اگر این عبادت را برای خدا خالصانه انجام دهد، خداوند زودتر او را به مطلوبش می‌رساند. ‏

انسان مخلص، عاقل است و کسی که عاقل نیست، مخلص نخواهد بود در نتیجه ریا می‌کند چنانکه عاقل، ریاکننده نیست و ریاکار عاقل نخواهد بود.

بنابراین آنچه به عمل انسان ارزش می‌دهد و باعث نجات انسان از دامهای نهان و آشکار شیطان می‌گردد، اخلاص و توجه به خداوند متعال است از این جهت حتی مقدس‌ترین و بزرگترین کارها اگر برای خداوند انجام نگیرد ارزش و بهایی ندارد. از اینجا معلوم می‌شود که چرا امیرالمؤمنین علی (ع)، اخلاص را "ملاک و معیار عبادت"، "بالاترین درجه ایمان" و "عامل رسیدن به بزرگ‌ترین و بالاترین درجات"(۳) معرفی نموده است.

از دیدگاه آن حضرت، برترین اعمال آن است که اخلاص در آن رعایت شده باشد: "افضل العمل ما اخلص فیه"(۴). از امام صادق (ع) نیز روایت شده: "خداوند متعال فرموده است: من بهترین شریک هستم؛ هر کس در عمل خود برای من شریک بیاورد هرگز آن را نپذیرم، مگر عملی را که خالص برای من باشد"(۵).

مطابق فرمایش امیرالمؤمنین علی (ع) "فرض الله ... الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق"(۶)، خداوند روزه را به جهت امتحان و آزمودن اخلاص بندگان، واجب کرده است.

حال هر قدر شرایط روزه گرفتن سخت‌تر باشد، این آزمون دشوارتر خواهد بود. بی‌شک روزه گرفتن در فصل گرما آزمونی بس دشوار و به تعبیر رسول رحمت (ص)، نوعی جهاد است: "الصوم فی الحر جهاد؛ روزه گرفتن در گرما، جهاد است"(۷). بی‌شک کسانی که سختی این عمل را برای جلب رضایت حضرت حق، به جان می‌خرند، نزد پروردگار مقام و ارزشی بس والا خواهند داشت.

علی خانی

پی‌نوشتها:‏

۱ - اصول کافی، ج۱، ص ۱۱

۲ - همان، ص ۲۸

۳ - غررالحکم،‏ ج۱، ص ۳۲۵ ‏

۴ - همان، ۳۲۷

۵ - مستدرک الوسائل، ج۱، ص ۱۰۰

۶ - نهج‌البلاغه، حکمت ۲۵۲

۷ - بحارالانوار، ج۹۶، ص ۲۵۷