دوشنبه, ۲۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 13 May, 2024
اهمیت حرکات نمکی در تشکیل منابع عظیم نفتی و گازی حوزه خلیج فارس
درباره زمینشناسی و امکانات نقتی منطقه خلیج فارس و حوزه رسوبی آن مقالات بسیاری توسط متخصصان در مجلات فنی و کنگرههای بینالمللی ارائه شده است لذا لزومی نمیبیند که درباره جزئیات چینهشناسی و تکتونیکی این منطقه وسیع که دارای بزرگترین ذخیره هیدروکربوری دنیاست بحث نمایم. حرکات نمکی سازن هرمز که از فاز کوهزائی کیمرین پیشین شروع میشود در تشکیل ساختمانهای بزرگ د رحوزه رسوبی خلیج فارس رل مهمی را در تشکیل ذخایر بزرگ نفتی و گازی بازی میکند. بطوریکه مشاهده میشود قبل از حرکات کوهزائی آلپن پسین این ساختمانها در نوااحی خلیج فارس بوجود آمده و در اثر فشار زیاد رسوبات روی طبقات سنگ مادر قسمت عمیقتر حوزه رسوبی باعث تشکیل نفت و گاز گردید و بطرف گنبدها و طاقدیسهای زیر زمینی تشکیل شده بوسیله حرکات نمکی (Pillowstructure) مهاجرت اولیه نموده و خلل و فرج اولیه سنگ را اشغال کرده و باعث حفظ این خلل و فرج گردیده است و تشکیل بزرگترین ذخیرهها نفتی و گازی دنیا شده است.
بدلیل رسوبات مداوم و فرورفتگی تدریجی حوزه رسوبی خلیج فارس و رسوبات ضخیم بیش از نه هزار متر از دوران اول تا آخر دوران سوم در قسمت عمیق حوزه یعنی در لرستان و خوزستان و بندرعباس بر روی هم انباشته شده است.
نقشه هم ضخامت دورههای مختلف زمین شناسی از پرمین تا میوسن در این منطقه بزرگ حوزه خلیج فارس مؤید حرکات نمکی و تشکیل ساختمانهای بزرگ زیر زمینی برای ذخیره سازی هیدروکربن است و در قسمت پلاتفورم عربستان کمترین ضخامت رسوبات را نشان میدهد.
حرکات نمکی سازند هرمز که از کیمرین شروع شد باعث بالا آمدگی بعضی نواحی بخصوص در ناحیه قطر ـ کنگان کمترین ضخامت کرتاسه را نقشه هم ضخامت دوره کرتاسه را نشان میدهد که دلیل بالا آمدگی ناحیه و باحتمال زیاد در اثر حرکات نمکی و حرکات قارهای بوده است.
مهاجرت اولیه گاز از قسمت عمیق حوزه بطرف ساختمانهای بوجود آمده در پرمین سنگ آهکی ودولومیتی سازند دالان را از گاز اشباع نموده و بزرگترین ذخایر گازی روی زمین را بوجود آورده است ( مثل میدانهای گازی قطر پارس و کنگان و نار) مهاجرت اولیه نفت از قسمت عمیق حوزه رسوبی در شمال پلاتفرم عربستان بطرف طاقدیسهای کم شیب و بزرگ که در اثر حرکات قارهای و بخصوص حرکات نمکی بوجود آمدهاند حرکت نموده و خلل و فرج سنگهای ماسهای کرتاسه در زبیر و بورگان و سنگ آهکی و دولومیتی ژوراسیک بالا را در عربستان اشباع نموده و بزرگترین ذخایر نفتی زمین را بوجود آورده است.
پس از حرکات کوهزائی و بوجود آمدن طاقدیسهای زیادی در رشته جبال زاگرس بعضی از آنها مانند طاقدیس کبیر کوه با بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت بعلت مهاجرت اولیه هیدروکربن، بیشتر گازهای موجود در قسمت عمیق حوزه رسوبی را به طرف طاقدیسهای بالشی ناحیه مهاجرت کرده و خلل و فرج سنگ مخزن آهکی و دولومیتی پرمین را در طاقدیسهای اولیه ناحیه کنگان قطر را پر نموده است. پس از حرکات کوهزائی آلپن و بوجود آمدن طاقدیسهای بزرگی مثل کبیر کوه هیدروکربنی باقی نمانده که در اثر مهاجرت ثانوی طاقدیسهای مزبور را تغذیه نماید. گرچه این نقشهها بسیار عمومی و با مقیاس خیلی کوچک رسم شده است ولی از نظر منطقه خلیج فارس حاوی اطلاعات بسیار مفیدی میباشند و با در نظر گرفتن نقشههای مزبور که فتوکپی آن پیوست است درباره حرکات نمکی بهمراه حرکات قارهای و تأثیر آن در تشکیل طاقدیسهای بالشی قبل از کوهزائی و بوجود آوردن بزرگترین میدانهای نفتی و گازی دنیا در این منطقه بحث خواهد شد.
دیباچه ـ لیس (۱۹۵۰) جزو اولین کسانی بود که زمین شناسی و تکتونیک، تولید زیاد و ذخیره عظیم بزرگ سنکلینال خلیج فارس را برشته تحریر در آورد. زمین شناسان دیگری بعد از لیس مقالات و اطلاعات با ارزشی ارائه نمودند بخصوص دانینگتن (۱۹۶۷) ، ن. ای. فالکن (۱۹۶۷) جی. اشتوکلین موریس کامن کی و ز. ر بیدون (۱۹۷۴) اطلاعات و مقالات جالبی درباره زمین شناسی و مخازن این منطقه وسیع انتشار دادهاند و در حل مسائل زمین شناسی و اکتشافات هیدروکربن این منطقه رل بزرگی داشتهاند. پس از آن تاریخ تا به حال اطلاعات ذیقیمتی در اثر اکتشافات حفاری و زمین شناسی که در کشورهای اطراف خلیج فارس انجام گرفته بدست آمده است. که میتوان نقشه منحنیهای هم ضخامت دورههای مختلف را با توجه به اطلاعات بدست آمده تجدید نظر و ترسیم نمود.
گرچه این نقشههای هم ضخامت بسیار عمومی و با مقیاس خیلی کوچک رسم شده است ولی از نظر منطقهای حاوی اطلاعات بسیار ذیقیمتی میباشد. با توجه به نقشههای مزبور که فتوکپی آنها پیوست است درباره نواحی مختلف این حوزه وسیع رسوبی و امکانات نفتی و گازی آن و اهمیت حرکات نمکی منطقه و مهاجرت اولیه هیدروکربورها بطور اختصار بحث شده است. نقشههای هم ضخامت تماماً از مقاله موریس کامن رکی در مجله AAPG دسامبر ۱۹۷۰ برداشته شده است.
● جغرافیای دیرینه منطقه خلیج فارس در دورههای مختلف زمین شناسی
دوره پرمین ـ بطوریکه از نقشه هم ضخامت دوره پرمین دیده میشود ضخامت طبقات دولومیتی و آهکی پرمین بنام سازند دالان (خوف در عربستان) بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ پا متغیر اس تو بیشترین ضخامت در تنگه هرمز و ناحیه قشم میباشد. و حدود قطر و بحرین بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ پا است. و تغییرات ضخامت پرمین بعلت رسوبات کم عمق پلاتفوری خیلی کم است و سازند دالان در دوره پرمین در دریای کم عمق بصورت سنگ آهکی و دولومیتی رسوب نموده است.
دوره تریاس ـ در نواحی قشم و شمال بندرعباس پائین رفتگی ادامه داشته و حداکثر ضخامت رسوبات تریاس در شمال بندرعباس دیده میشود و در ناحیه قطر بطرف شمال و ناحیه شیراز ضخامت کمتری از تریاس وجود دارد حرکات قارهای و حرکات نمکی از تریاس شروع شده است.
دوره ژوراسیک ـ در دوره ژوراسیک حرکات قارهائی و حرکات نمکی باعث بالا آمدن منطقه فارس را بوجود آورده است و در دوره ژوراسیک ضخامت کمتری در ناحیه خلیج فارس رسوب نموده است ولی در مناطق کویت، بیطرف و شمال عربستان در اثر پائین رفتگی بیشترین ضخامت حدود ۴۰۰۰ پا رسوبات ژوراسیک دیده میشود.
دوره کرتاسه ـ در این دوره در اثر حرکات قارهای و حرکات نمکی ناحیه دالان، بوشهر ، کنگان بحرین، قطر و قوار بالا آمده و کمترین ضخامت دوره کرتاسه در این نواحی دیده میشود و بر عکس در نواحی سروستان، شیراز، دزفول و لرستان در شمال و ناحیه هرمز و عمان در قسمت جنوب شرقی خلیج فارس پائین رفتگی پیدا نموده و ضخامت حداکثر کرتاسه بیش از ۸۰۰۰ پا رسوب نموده است اولین بالا زدگی کوههای گنبد نمکی در کرتاسه ظاهر شده و از دانههای سازند هرمز در سنگهای کرتاسه دیده شده است.
دوران سوم ـ در دوران سنوزوئیک برعکس دروه کرتاسه نواحی درالان، بوشهر، کنگان پائین رفته و رسوبات دوران سوم بیش از ۱۲۰۰۰پا ضخامت در این نواحی رسوب کرده است. در قسمت جنوبی خلیج فارس (عربستان، قطر و بحرین) و در شمال خلیج فارس نواحی شیراز و سروستان، دزفول و لرستان ضخامت کمتری در دوران سوم رسوب نموده است .
بطور کلی در تمام دورهها از پرمین تا اوایل میوسن دریای کم عمق در تمام منطقه خلیج فارس وجود داشته و در اواسط میوسن دریا پسروی نموده و کم کم رسوبات تبخیری نمک و گچ سازند گچساران و سپس رسوبات دریائی کم عمق و قارهای آغاجاری رسوب نمودهاند.
سنگ مادر مخازن پرمین ـ سنگ مادر میدان های گازی پرمین که از جمله بزرگترین میدانهای گازی روی زمین هستند احتمالاً از شیلهای سیلورین و سنگهای آهکی و دولومیتی پرمین بوده و از قسمت عمیق حوزه رسوبی در اثر فشار و حرارت زیاد مواد آلی موجود در رسوبات تبدیل به گاز شده و بطرف طاقدیسهای بالشی که در قسمت بالا آمده پلاتفرم فارس یعنی میدانهای قطر ـ پارس ـ کنگان ـ نار و بحرین مهاجرت جانبی و اولیه نموده است.
سنگ مادر مخازن ژوراسیک ـ سنگ مادر مخزن آهکی ژوراسیک را بایستی در قسمت عمیق حوزه رسوبی در طرف شمال خلیج فارس و در قسمتهای شیلی که از ناحیه مسجد سلیمان شروع و بطرف شمال غربی ادامه دارد جستجو نمود مثل شیل سازند سارگلو در مسجد سلیمان و امام حسن سنگ مادر مخازن کرتاسه ـ سنگ ماسه سازند بورگان و زبیر به ترتیب بطرف شرق شمال شرقی به شیل کژدمی و گدوان تبدیل میگردند که از بهترین سنگ مادرها میباشند و پس از تشکیل طاقدیسهای بالشی در اثر حرکات نمکی و مهاجرت اولیه نفت و گاز انجام گرفته و قبل از عمل دیاژنز خلل و فرج داخل سنگ ماسه سیمان نشده از نفت و گاز پر و اشباع گردیده است بطوریکه وقتی نفت از داخل سنگ ماسه بورگان خارج میشود ماسه شروع به ریزش مینماید.
سنگ ما درمخازن اولیگو میوسن ـ سنگ مادر سنگ مخزن آسماری سازندههای مارنی و شیلی پابده و گورپی میباشند که در زیر سنگ آهک آسماری قرار دارند و پس از کوهزائی آلپن و بوجود آمدن طاقدیسهای بزرگ دامنه جبال زاگرس نفت و گاز تشکیل شده در سنگ مادر پابده و گوربی بطرف سنگ مخزن آهک آسماری مهاجرت ثانوی نموده و میدانهای بزرگ نفتی ایران را به وجود آورده است.
سنگ پوشش ـ وجود سنگ پوشش ایندریتی در روی سنگ مخزنهای پرمین ژوراسیک و آسماری بهترین سنگ پوشش را بر روی این مخازن بوجود آورده است ولی سنگ پوشش سنگ ماسه بورگان شیلهای روی آن میباشد که باز هم توانسته نفت و گاز جمع شده در آن را حفظ نماید و یکی از بزرگترین مخازن نفتی روی زمین را بوجود آورد.
اهمیت حرکات نمکی و مهاجرت اولیه در تجمع نفت و گاز ایجاد میدانهای عظیم نفت و گاز بزرگ ناودیس خلیج فارس ـ بدلایل زیر بزرگترین ذخیره نفتی و گازی دنیا در حوزه رسوبی خلیج فارس متمرکز شده است.
۱) رسوبات مداوم دریائی بیش از ۲۵۰۰ پا در این حوزه رسوبی باعث تشکیل و مهاجرت هیدروکربورها از دوره پرمین تا میوسن گردیده است.
۲) تناوب سنگهای مناسب سنگ مادر و سنگ مخزن عالی و همچنین سنگ پوشش مناسب در دورههای مختلف زمین شناسی کمک زیادی به تشکیل نفت و گاز نموده است. حرکات نمکی که از دوره تریاس شروع شده، باعث تشکیل ساختمانهای بالشی بزرگ گردیده است. در حین تشکیل طاقدیسهای بالشی تبدیل مواد آلی رسوبات سنگ مادر به هیدروکربن انجام گردیده و مهاجرت اولیه و جانبی هیدروکربورهای بوجود آمده به طاقدیسهای بالشی تشکیل شده در پلاتفرم فارس و عربستان شروع گردیده و باعث پرشدن تخلخل سنگ مخزن این طاقدیسها شده است.
۳) قبل از حرکات کوهزائی آلپن پسین و نفت و گاز تشکیل شده در قسمت عمیق حوزه رسوبی (بخش مارنی و شیلی) بعلت فشار زیاد رسوبات روی آنها به طرف طاقدیسهای بالشی در قسمتهای بالاتر و پلاتفرم که در اثر حرکات نمکی بوجود آمدهاند مهاجرت اولیه نموده و خلل و فرج سنگ مخزن را پر کرده و باعث حفظ تخلخل اولیه سنگ مخزن گردیده است. در ناحیهای که ضخامت رسوبات کرتاسه کم بوده و بین ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ پا متغیر است و طاقدیسهای بالشی بزرگی در زیر این قسمت بوجود آمده است، در اثر مهاجرت اولیه گاز متشکله در پرمین و طبقات زیر آن به طرف سنگهای آهکی و دولومیتی پرمین در نواحی کم ضخامت کرتاسه باعث پرشدن مخزن سازند دالان در پرمین گردیده، بزرگترین میدانهای گازی را بوجود آورده است. چنانچه به نقشه هم ضخامت دوران سنوزوئیک دقت نمائیم دیده میشود که ضخامت رسوبات سنوزئیک به طرف سیر ثابت عربستان و کرتاسه در شمال خلیج فارس باعث مهاجرت اولیه نفت و گازهای تشکیل شده در ژوراسیک و کرتاسه به طرف طاقدیسهای بالشی بزرگ در پلاتفورم خلیج فارس و عربستان گردیده است و بزرگترین میدانهای نفتی خشکی (میدان گاوار) و فلات قاره (سافانیا) را در سنگ مخزنهای آهکی و دولومیتی ژوراسیک و در بورگان و زبیر و رومیلا در سنگ ماسهای کرتاسه را در روی زمین بوجود آورده است.
۴) بعد از حرکات کوهزائی آلپن پسین و بوجود آمدن طاقدیسهای بزرگ و نسبتاً پرشیب را در دامنه رشته جبال زاگرس، نفت و گاز تشکیل شده در سنگ مادر پابده و گورپی در زیر سنگ مخزن آهک آسماری در ناحیه فرورفتگی دزفول به طاقدیسهای بزرگ دامنه جنوبی زاگرس مهاجرت نموده و ذخیرههای بزرگی را به وجود آورده است.
حال اگر وضعیت زمینشناسی حوزه رسوبی بزرگ ناودیس خلیج فارس را با حوزههای رسوبی مشابه دنیا مقایسه کنیم دیده میشود که علت اینکه در حوزههای دیگر رسوبی چنین ذخایر عظیمی به وجود نیامده است، شرایط استثنائی است که در این منطقه وجود داشته است.
با توجه به جدول ذخیره میدانهای نفتی منطقه پلاتفورمی بزرگ ناودیس خلیج فارس دیده میشود که فقط ۱۲ درصد ذخیره نفتی این منطقه در طاقدیسهای تشکیل شده پس از کوهزائی آلپن در دامنه کوههای زاگرس شده است و بیش از ۸۸ درصد ذخیره نفتی منطقه در نواحی پلاتفورمی و طاقدیسهای بالشی تشکیل شده در اثر حرکات نمکی تجمع پیدا کرده است و بزرگترین میدانهای نفتی جهان در این منطقه کشف شده است.
درباره ذخایر گازی حوزه خلیج فارس مانند ذخایر نفتی، حرکات نمکی و قارهای که از تریاس شروع شده و باعث بوجود آمدن پلاتفورم قطر فارس گردیده و باعث تشکیل طاقدیسهای بالشی بسیار بزرگی در زیر این منطقه پلاتفورمی گردیده است و بیشترین گاز بوجود آمده در کل این منطقه در سنگ مادر پالئوزوئیک بطرف طاقدیسهای بالشی مهاجرت اولیه و جانبی نموده و بزرگترین میدانهای گازی زمین را در این ناحیه به وجود آورد مانند میدان گازی عظیم چند صد تریلیون پای مکعبی قطر ـ پارس.
اگر مقدار ذخایر گازی منطقه را بررسی نمائیم دیده میشود که حدود ۹۰ درصد ذخیره گازی این منطقه در قسمت پلاتفورمی و بالا آمده در اثر حرکات نمکی و قاره تشکیل شده است.
توسط میثم فارسی
http://geoblog.blogfa.com
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران مجلس شورای اسلامی صادق زیباکلام مجلس انتخابات دولت انتخابات مجلس مجلس دوازدهم انتخابات مجلس دوازدهم انتخابات مجلس شورای اسلامی ستاد انتخابات کشور دولت سیزدهم
قتل سیل فضای مجازی تهران هواشناسی شهرداری تهران زلزله سازمان هواشناسی وزارت بهداشت پلیس سلامت بارش باران
سایپا خودرو حج تمتع قیمت دلار قیمت خودرو قیمت طلا گاز بازار خودرو حقوق بازنشستگان نمایشگاه نفت ایران خودرو بانک مرکزی
نمایشگاه کتاب کتاب نمایشگاه کتاب تهران جشنواره فیلم فجر دفاع مقدس تئاتر سینمای ایران تلویزیون رضا عطاران سینما نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران سریال
فناوری کره زمین
رژیم صهیونیستی اسرائیل غزه فلسطین جنگ غزه آمریکا روسیه حماس افغانستان سازمان ملل رفح اوکراین
فوتبال پرسپولیس استقلال رئال مادرید لیگ برتر بازی هوادار باشگاه پرسپولیس لیگ برتر فوتبال ایران لیگ برتر ایران سپاهان باشگاه استقلال
هوش مصنوعی شفق قطبی همراه اول خورشید مریم میرزاخانی ایلان ماسک تبلیغات ناسا اپل نوآوری گوگل
سرطان رژیم غذایی کاهش وزن دیابت فشار خون استرس قهوه بارداری افسردگی