فیلترینگ و حقوق بشر

واقعیت این است كه در فضای اینترنت فارسی, عرصه در حال تنگ شدن است و گزینه های انتخاب نیز در حال محدودشدن این مسئله علاوه براین كه با ذات اینترنت و شبكه های اطلاع رسانی تباین دارد, علی الاصول با تعهد كشورمان در اجلاس WSIS نیز ناسازگار است

فیلتر شدن سایت‌های فارسی روبه افزایش است. این را كاربران ایرانی به صورت یك موج آرام ولی پیش رونده احساس می‌كنند؛ اما فقدان هرگونه سازوكار و دستاویز قانونی برای پیگیری مسئله و استیفای حقوق، باعث شده كه جنبه‌های حقوقی، قضایی و بین‌المللی این امر مغفول بماند و روندی كه فیلترینگ پیش رو دارد، بدون مانع خاصی ادامه یابد. اما آیا این مسئله می‌تواند دلیلی بر بی‌توجهی نسبت به واقعیات بارز داخلی یا جهانی باشد؟

۱- فیلترینگ درجهان اصولاً با ۲ انگیزه اخلاقی و سیاسی مورد توجه قرار می‌گیرد، ولی ساختار سنتی و مذهبی جامعه ما كه در موارد پیشین هم (همانند ویدئو و ماهواره) از خطرات اخلاقی عبور كرده، اكنون نیز نمی‌تواند چندان موضوع هشدار جدی خطرات اخلاقی اینترنت باشد. در چنین فضایی است كه شائبه سیاسی بودن فیلترینگ پررنگ‌تر می‌شود، به ویژه این كه در عمل نیز مصادیق بیشتری از سایت‌های سیاسی درمقایسه با موارد غیراخلاقی دیده می‌شود. البته برخی موارد چنان ابهام‌برانگیز است كه نمی‌توان هیچ قضاوت دقیقی ارائه نمود، مثلاً سایتی مانند اوركات كه اساساً در هیچ یك از این دو مقوله نمی‌گنجد، مدتی است كه در لیست فیلترینگ است و عجیب این كه برخی مراجع مسئول فیلترینگ(به ویژه مخابرات) آن را تكذیب كرده‌اند، اما كاربران چیز دیگری می‌بینند.

۲- یك تحقیق دانشگاهی كه اخیراً در تحلیل محتوای مطالب سایت‌های معروف خبری-سیاسی فارسی زبان انجام شده، یافته‌های جالبی به همراه داشته است، از جمله این كه بیش از ۷۰ درصد مطالب این سایت‌ها «خبر» است و بیش از ۹۵ درصد این سایت‌ها، با لحن رسمی روزنامه‌ای مطالب خود را ارائه می‌دهند و زبان انتقادی، توهین‌آمیز و طنز در كمتر از ۵ درصد آنها دیده می‌شود. استفاده از الفاظ زشت و ركیك هم در هیچكدام مشاهده نشده است (چكیده مقالات سومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران)

۳- در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی ژنو در سال ۱۳۸۲، ایران كم و بیش به اتهام سخت‌گیری در كنترل سایت‌های اینترنتی تحت فشار قرار داشت. در حاشیه همین اجلاس، مدیر یكی از معروف‌ترین سایت‌های فارسی زبان، رویاروی وزیر ICT ایران خواستار رفع مسدودیت سایت خود در داخل كشور شد، وزیر نیز كه پیش‌تر چندباری سایت موردنظر را تلویحاً تأیید كرده بود، و خود را خواننده آن می‌دانست، با تصریح بر وجود راه‌های شفاف برای پیگیری و پاسخگویی در مورد سایت‌های فیلتر شده، وعده پیگیری داد. اتفاقاً زمان زیادی نگذشت كه این سایت آزاد شد ولی اكنون چندی است كه بازهم در تور فیلترینگ گرفتار است.

۴- به هرحال واقعیت این است كه در فضای اینترنت فارسی، عرصه در حال تنگ شدن است و گزینه‌های انتخاب نیز در حال محدودشدن. این مسئله علاوه براین كه با ذات اینترنت و شبكه‌های اطلاع‌رسانی تباین دارد، علی‌الاصول با تعهد كشورمان در اجلاس WSIS نیز ناسازگار است. مطابق این میثاق جهانی، كشورها باید برای گسترش و تعمیق امكان دسترسی آزادانه عموم مردم به اطلاعات بكوشند. فهم غالب این گردهمایی جهانی كه بعدها به ادبیات رایج در عرصه اطلاع‌رسانی مبدل شد حاكی از آن است كه امكان دسترسی آسان و ارزان به اطلاعات، اكنون پاره ای از حقوق بشر است، و نمی‌توان در اجتماع و سیاست، به هردلیلی آن را ناچیز شمرد.

۵- نظرات و مواضع اخیر مقامات عالیرتبه قضایی كشورمان در باب عدم توقیف مطبوعات، چه پیامد چالش حقوق بشر شمرده شود و چه دنباله و ضرورت تحولات خارجی یا داخلی، هرچه هست طلیعه‌ای است در نگاه دقیق‌تر و عمیق‌تر به این حق بشری. آیا می‌توان امیدوار بود كه این گشایش به حوزه مجازی نیز گسترش یابد و بدین ترتیب، حقوق بشر در عرصه سپهر سایبر نیز به رسمیت شناخته شود؟

محمود اروج‌زاده