بازی با هژمون

نشست ناکام گروه شش به منظور خلع سلاح هسته ای کره شمالی در پکن

کره شمالی با اتخاذ سیاست "تهدید و اخذ امتیاز" توانست با تحمیل بسیاری از خواسته‌های خود به طرف‌های گفتگو، نشان دهد می‌تواند در مقابل فشارهای آمریکا ایستادگی کند و جهان را در بیم از ایجاد یک جنگ هسته‌ای نگاه دارد.

درحالی که در هفته‌های اخیر رسانه‌های غربی با انتشار اخباری مبنی بر مرگ "کیم جونگ ایل" رهبر کره‌شمالی سعی داشتند بر دامنه بحران در شبه جزیره کره بیافزایند، دور ششم گفتگوهای شش جانبه برای خلع‌سلاح کره‌شمالی در پکن آغاز شد.

این دور از مذاکرات، آخرین تلاش دولت بوش در یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین پرونده‌های سیاست خارجی نومحافظه‌کاران کاخ سفید برای برچیدن تسلیحات هسته‌ای کره‌شمالی است و "باراک اوباما" رییس جمهور منتخب ایالات متحده باید به‌دنبال چانشینی برای "کریستوفر هیل" مذاکره کننده ارشد هسته‌ای در پرونده کره‌شمالی باشد.

موضوع دیگری نیز بر نشست پکن سایه افکنده و آن ابراز مخالفت پیونگ یانگ از حضور نماینده ژاپن در این دور از مذاکرات است چرا که به زعم مقامات کره‌ای، این کشور «موانعی در راه نیل به یک هدف مشترک» ایجاد کرده است. به این ترتیب، روابط میان ژاپن و کره‌شمالی که با اعتراف مقامات پیونگ‌یانگ در سال ۲۰۰۲ مبنی بر ربودن ۱۳ شهروند ژاپنی توسط مأموران سرویس‌های مخفی این کشور تیره شده بود ، پر تنش‌تر گردید.

مذاکرات شش جانبه که به ابتکار دولت چین از آگوست ۲۰۰۳ میلادی پس از اعلام کره‌شمالی به خارج شدن از پیمان منع گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای (NPT) به منظور نزدیک کردن مواضع واشنگتن و پیونگ‌یانگ برنامه‌ریزی شد، تاکنون چندین بار با حضور نمایندگانی از ژاپن، روسیه، کره جنوبی، چین، آمریکا و کره شمالی برگزار گردیده و توافق‌نامه‌هایی میان طرفین به امضا رسیده است.

آخرین پیشرفت‌ها در خصوص خلع‌سلاح اتمی کره‌شمالی در سال ۲۰۰۷ هنگامی صورت گرفت که کره‌شمالی پس از گفتگوهایی با گروه شش پذیرفت در ازای دریافت کمک در زمینه‌های انرژی و تضمین‌های سیاسی و امنیتی، برنامه هسته‌ای خود را به حال تعلیق درآورده و اجازه ورود بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تأسیساتش را صادر کند.

نمونه‌برداری از تأسیسات هسته‌ای، فعالیت بازرسان خارجی در مراکز اتمی و پاکسازی منطقه از سلاح‌های هسته‌ای از مهم‌ترین مسایل مورد اختلاف بوده که سد راه حصول به نتیجه‌ای رضایت‌بخش شده است. در همین ارتباط، پیونگ‌‏یانگ عنوان داشته «هیچ‌‏گاه با نمونه‌‏برداری موافقت نکرده چراکه چنین اقدامی می‌‏تواند حاکمیت این کشور را نقض کند.»

در حالی‌که کشورهای حاضر در مذاکرات هسته‌ای کره‌شمالی به‌منظور قانع کردن این کشور برای پذیرش قوانین "راستی آزمایی" برای کنترل فعالیت‌های اتمی پیونگ‌یانگ تلاش می‌کنند، تحلیل‌گران بر این باورند که این کشور تا زمان روی کار آمدن اوباما در ژانویه آینده، همکاری چندانی با کشورهای مذاکره کننده نخواهد کرد.

در همین پیوند "دان کرک" در مقاله‌ای در نشریه " کریستین ساینس مانیتور " با اشاره به اینکه «کره‌شمالی از اولویت‌های مهم دولت اوباما» خواهد بود ، از «بهبود روابط دیپلماتیک آمریکا با کره‌شمالی» سخن به میان آورد.

اگرچه باراک اوباما پیروز انتخابات چهارم نوامبر، از دیپلماسی دولت بوش در قبال کره‌شمالی حمایت نموده اما احتمالاً مذاکره رو در رو با این کشور را نیز مدنظر قرار خواهد داد، امری که به‌یقین، با استقبال کیم جونگ ایل مواجه خواهد شد.

فارغ از رقابت‌های ایدئولوژیک، رهبران کره‌شمالی بحران در شبه جزیره را با توجه به معادلات جهانی و منطقه‌ای مدیریت می‌کنند. بحران در این منطقه با ورود نیروهای آمریکایی در سرزمین تجزیه‌شده کره آغاز شد. ایالات متحده پنج سال بعد از شکست ژاپن، نگاه خود را به سمت مستعمره ۳۶ ساله این کشور معطوف کرد و با ایجاد پایگاه نظامی در کره جنوبی و عقد قرارداد با این کشور تحت عنوان"دفاع متقابل جمهوری کره با آمریکا" بر تنش‌های موجود بین کره‌شمالی و جنوبی افزود که نهایتاً منجر به وقوع جنگ دو کره در نیمه قرن بیستم شد.

جایگاه متمایز کره‌جنوبی در ملاحظات اقتصادی بین‌المللی باعث شده کره‌شمالی به دنبال کسب حداکثر امتیاز از غرب در صورت واگذاری توانمندی‌های هسته‌ای خود باشد. از سوی دیگر، موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور و همسایگی با چین و روسیه که هردو از قدرت‌های هسته‌ای و از اعضای تأثیرگذار شورای امنیت هستند، برگ برنده را در اختیار پیونگ یانگ قرار داده است. افزون بر این، پکن به‌عنوان تنها شریک عمده تجاری کره‌شمالی می‌کوشد موضوع تسلیحات اتمی آن کشور در چارچوب مذاکرات شش جانبه حل و فصل شود تا از این رهگذر، مانع از توسعه‌طلبی‌های واشنگتن و حمله نظامی به کره‌شمالی گردد.

برنامه هسته‌ای کره‌شمالی در بستر جنگ سرد و در دهه ۶۰ میلادی به دنبال استقرار کلاهک‌های اتمی ایالات متحده در خاک کره‌جنوبی، با همکاری اتحاد جماهیر شوروی و دانشجویان کره‌ای فارغ‌التحصیل از دانشگاه علوم هسته‌ای مسکو آغاز شد. این برنامه در دهه ۸۰ آشکارا در فضای موجود ، سمت‌گیری نظامی پیدا کرد. اما با پایان جنگ سرد برنامه هسته‌ای کره‌شمالی وارد فاز جدیدی شد. این امر واشنگتن را سخت نگران ساخت از این‌رو کوشید پیونگ یانگ را از ساخت سلاح‌های هسته‌ای بازدارد.

در همان دوران، بوش پدر اولین دور گفتگوهای مقامات ارشد آمریکا با کره‌شمالی را آغاز کرد و کمی ‌قبل از این‌که کاخ سفید را ترک کند، اقدام به برچیدن راکت‌های "آنست جان" و سلاح‌های اتمی ‌خود از پایگاه‌های کره‌جنوبی نمود.

پس از به قدرت رسیدن کلینتون که اساس برنامه‌های خود را بر معضلات اقتصادی آمریکا متمرکز نموده بود، کره‌شمالی با متهم کردن بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی ‌به جاسوسی برای ایالات متحده، خروج خود را از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای اعلام کرد. هنگامی‌که کره‌شمالی در ۱۹۹۴ هشت هزار میله سوخت را از رآکتوری که پولوتونیوم کافی برای ساخت پنج یا شش بمب اتمی ‌داشت بیرون آورد، شدت بحران برای دموکرات‌های کاخ سفید به اثبات رسید. از این‌رو، ایالات متحده با برگزاری چند دور مذاکره طولانی موفق شد در "ژنو" توافقنامه‌ای با پیونگ‌یانگ امضا کند. متعاقب امضای قرارداد ۱۹۹۴ که به "چارچوب مقرر" نیز معروف است ، کره‌شمالی متعهد شد که از توسعه سلاح‌های هسته‌ای دست بردارد. بر این اساس، استفاده از تأسیسات اتمی‌ "یونگ ‌بیون" برای تولید برق که منجر به ایجاد تفاله‌های اتمی ‌می‌شد را متوقف کرد. همچنین کره شمالی می‌بایست از ساخت یک رآکتور ۵۰ مگاواتی در "تیمچون" صرفنظر نماید.

آمریکا نیز در مقابل پذیرفت که با کمک به ساخت رآکتورهای نسل جدیدی که قادر به تولید پلوتونیوم لازم برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای نیستند، جایگزینی برای تأسیسات موجود کره فراهم آورده و نیز سالانه ۵۰ هزار تن نفت در اختیار کره‌شمالی قرار دهد تا نیازهای انرژی خود را برطرف سازد.

واشنگتن گمان کرد با امضای قرارداد ۱۹۹۴ توانسته پیونگ یانگ را به سوی پذیرش هنجارهای بین‌المللی سوق دهد و عدم گسترش سلاح اتمی ‌در منطقه شمال شرقی آسیا را تحقق بخشد لیکن در آگوست ۱۹۹۸ ، کره‌شمالی موشک سه مرحله‌ای "تائوپودونگ یک" را به بهانه قرار دادن ماهواره در فضا آزمایش کرد. به‌دنبال موفقیت آزمایش این موشک، کره‌شمالی یک سال بعد اعلام کرد قصد دارد موشک "تائوپودونگ دو" را که بُردی در حدود ۱۰ هزار کیلومتر داشته و قادر به حمل صدها کیلومتر کلاهک هسته‌ای است ، آزمایش کند.

پیونگ‌یانگ با استفاده از مجموعه این آزمایشات و تهدیدها، به سمت اتخاذ سیاست " تهدید و اخذ امتیاز " حرکت کرد به‌گونه‌ای که تاکنون توانسته در قالب مذاکرات شش جانبه بسیاری از خواسته‌های خود را به طرف‌های گفتگو تحمیل کند.

کره شمالی در ۲۹ ژانویه ۲۰۰۲ از طرف رییس جمهور آمریکا جزء "‌محور شرارت" معرفی شد و بوش به متحدانش هشدار داد برای وادار نمودن پیونگ‌یانگ به تعطیلی تأسیسات هسته‌ای، از ارسال محصولات سوختی به کره‌شمالی جلوگیری کنند. پیونگ‌یانگ به دنبال عدم صدور نفت از سوی آمریکا، ضمن از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم و جمع‌آوری دوربین‌های الکترونیکی که بازرسان آژانس در مراکز هسته‌ای آن کشور نصب کرده بودند، با آزمایش موشک‌های بالستیک نشان داد می‌تواند در مقابل فشارهای آمریکا ایستادگی کند و جهان را در بیم از ایجاد یک جنگ هسته‌ای نگاه دارد.

اگرچه کره‌شمالی در معرض تهدیدهایی چون قحطی و گرسنگی است و مردمان این کشور روزگار سختی را از سر می‌گذرانند اما توانست با شناخت رفتار بین‌المللی آمریکا به‌ویژه برخورد با عراق و تعمیم رفتار آینده واشنگتن با پیونگ‌یانگ، در چارچوب اصل "مبادله گام به گام" ضمن دریافت کمک‌های اقتصادی و انرژی، بر مسیر دست‌یابی به فنآوری هسته‌ای ادامه دهد.

بازخوانی پرونده کره‌شمالی در حقیقت مصداق عینی تئوری هانتینگتون است که ؛ آمریکا می‌تواند یکجانبه عمل کند ولی نمی‌تواند به‌صورت یکجانبه اهدافش را محقق سازد.

امیرحسین کبیری