«فرش» ایرانی فرشچیان

مردی که قلم عشق می زند

هنر نقاشی ایرانی دارای زوایای ناشناخته‌ای است که تنها به یمن آشنایی کامل با فرهنگ ایران و آسیای غربی و هنرمندان برجسته آن می‌توان به آنها دست یافت.

نکته همین جاست. متاسفانه ما ایرانیان قرن حاضر بی‌خبر از چنین گذشته‌ایم و به سبب شیفتگی غلط نسبت به نژاد و فرهنگ غرب به هنر غرب رو آورده‌ایم. کمیاب‌اند اقوامی که به خاطره خویش وفادار می‌مانند و میراث خود را حفظ می‌کنند. قوم ایرانی شاید از اقوامی باشد که به میراث خود وفادار مانده است. هنر ایران با وجود یورش فرهنگ و گسستگی‌هایش خصوصیت تاریخ چند هزار ساله این سرزمین را تشکیل می‌دهد و پدیده‌ای یگانه باقی‌مانده است. تمامی این مایه‌های هنری، چه آنها که از دوردست روشن اسطوره‌ها به‌تدریج مایه گرفته و چه آنها که در دهلیز تنگ تاریخ شتابزده تکوین یافته است، بر پرده شفاف هنر دیرینه سال پارسی جان گرفته و به عرصه نقادی هنر نیز گام نهاده است.

اینکه جوینده‌ای که از پس قرون به این پهنه و پرنگار فرو می‌نگرد، تا همه این چشم‌اندازها را به کمال نبیند و راز آن را نگشاید و به اصطلاح به نقد اندیشه قومیت خویش نپردازد، آثار برجسته آن در کام ذوقش مزه نخواهد کرد.

در هنرهای ایرانی، نقاش اصیل ایرانی، تجلی‌گاه ذوق‌آزمایی و اندیشه این مرز و بوم بوده است. اگرچه در مقاطعی این هنر مورد بی‌توجهی و بی‌مهری قرار گرفته، ولی از لابه‌لای مسیر پرتلاطم تاریخ، سربلند زنده و آزاده بیرون آمده است و شاهکارهای به‌جا مانده از استادان دوران مختلف چون مولانا کمال‌الدین بهزاد، سلطان محمد نقاش، آقا میرک اصفهانی، استاد محمد سیاه‌قلم و رضا عباسی‌گواه سختکوشی و اندیشه‌ورزی ایرانیان در آفرینش این هنر مینوی است.

هدف از طرح این نوشتار در اصل بهانه‌ای است تا گونه‌ای از تفکر و صداقت هنر استاد بزرگ نگارگری معاصر ایران، استاد محمود فرشچیان اشاره‌ای شود چراکه ایشان نمایانگر یک هنرمند متفکر و خلاق ایرانی است و همان‌طور که می‌دانیم هنر متعالی، زاده تفکر بکر و ناب ایرانی است. اگر تا دیروز، مولانا کمال‌الدین بهزاد و رضا عباسی و دیگر نام‌آوران هنر، پاسدار این فرهنگ قوی و مقتدر آریایی بودند، امروز نیز مردی با انگشتان گهرریز و قدسی و آشنا به رموز معرفت جلوه‌های عرفانی قلم عشق می‌زند و به ترسیم سالکان طریقت و رهروان عرش اولیا پرداخته و منادی هنر و اصالت‌های ماندگار این سرزمین اهورایی شده است و از این رهگذر بر صفحات زرین هنر و ادب مرز و بوم خویش افزوده است.

در تابلوی معروف پنجمین روز آفرینش استاد با الهام دقیق از مضامین قرآنی و نگاره‌های مختلف پرندگان را با زیبایی مطلق ارایه کرده است. در اثر دیگر ایشان «عصر عاشورا» از مضامین و رویدادهای تاریخی و مذهبی الهام گرفته‌اند و به شیوه‌ای کاملا استادانه این وقایع به تصویر کشیده شده است. استاد در این اثر جاویدان توانسته است با بهره‌گیری از ترکیب‌های زیبا و در عین حال ساده و خالص و استفاده از ذوالجناح، اسب حضرت امام حسین(ع) پیام آزاده کربلا و سالار شهیدان را به خوبی منتقل کند. در اثر دیگر ایشان «شهید» برای بیان مفاهیم عالی انسانی و جایگاه رفیع شهادت، از عناصر اساطیری ایران‌زمین به خوبی استفاده شده است.

آثار استاد فرشچیان به طور کل، صورت ازلی نگارگری ایرانی‌اند. شوریدگی رنگ‌های درهم‌دویده‌اش سرشار از جوانی و شادابی است. از برگ و بال پرندگان و گل و مرغش شهوت نجابت و موهبت صلابت می‌بارد. فرشی ایرانی می‌گسترد و از هر گوشه طبیعت و بهار موسیقی و سماع می‌آفریند. این استاد بزرگ از تاثیر غرب با کیفیتی مثبت روی برنمی‌تابد، انعطافی خردمندانه دارد و اثر می‌پذیرد. شیوه «خیس در خیس» آبرنگ و نقاشی با مرکب را، بهره‌گیری خفیف از پرسپکتیو را، اما اصالت را نمی‌بازد. نماینده شایسته هنر مقدس در کشورهای دیگر می‌شود. تاثیر می‌گذارد و به شیوه‌ای مثبت اثر می‌پذیرد. آثار استاد اوج نگارگری معاصر کلاسیک و از لحاظ تاریخی تمامیت آن است.

اخیرا در مراسم رونمایی تابلو «ستایشگر پروردگار» استاد فرشچیان در موزه سعدآباد حضور داشتم و حتی مطالبی را از طریق کانال پنج تلویزیون بیان کردم. این اثر دارای ویژگی‌های بسیار شاخصی در زمینه نقاشی اصیل‌ایرانی است و با توجه به سن و سال استاد و عشق بی‌حد و حصرش نسبت به هنر اصیل ایرانی به جرات می‌توانم بگویم اثری است ماندگار در کارنامه بی‌نظیر استاد محمود فرشچیان هنرمند جهانی ایران.

مجید مهرگان