پیچ تند در سراشیبی

نقد و بررسی نمایش “پیچ تند”

▪ نویسنده: آرش عباسی

▪ کارگردان: کتایون فیض مرندی

▪ بازیگران: ناهید مسلمی- رویا بختیاری- علی سهرابی و الهام کردا

▪ مکان اجرا: تالار سایه مجموعه تئاتر شهر

▪ زمان اجرا: مرداد ۸۸

نمایشنامه پیچ تند پس از حضور در بیست و هفتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر هم اینک در تالار سایه مجموعه تئاتر شهر به صحنه رفته است.

متن نمایش در اجرای عمومی تغییراتی یافته و دیالوگ هایی که بیشتر به سمت و سوی شعار گرایش داشته حذف شده است. مضامین و مفاهیم مستمر در نمایش پیچ تند به حضور اقلیت های مذهبی در جنگ اشاره دارد و می کوشد در قالب ملودرامی ساده چنین مقوله ای را برجسته تر عیان سازد.

آدم ها در نمایش پیچ تند با وجودی که ارمنی معرفی می شوند هیچ‌کدام لهجه ندارند. معمولا در خانواده های اقلیت اگر جوانان فاقد لهجه اند اما سالمندان و مادران و پدران از این لهجه برخوردارند. کارگردان به این وجه توجه نکرده و چنانچه درگویش مادر این لهجه پدید می آمد جذابیت کار افزونتر می شد.

طراحی صحنه و لباس که توسط کارگردان انجام پذیرفته باورپذیر بوده و بیانگر یک زندگی متوسط ارمنی است.

زمان نمایش دهه اول انقلاب است که برخی از جوانان گرایش هایی چپی داشته اند و با مطالعه کتب چپ گرا می کوشیدند در مقابل انقلاب ایستادگی کنند و افکار مطرود چپی ها را در جامعه رواج دهند. ژانت که تحت تاثیر چنین جریان هایی قرار گرفته در توهمات ذهنی خود را یک مبارز چپ قلمداد می‌کند و هر لحظه در انتظار هجوم ماموران امنیتی است. او که همسرش را رها کرده و در خانه مادری پناه گرفته با حرکاتی تند و تیز و گاه کودکانه سعی دارد به مادر و خواهرش بفهماند که تحت تعقیب است. فصل اول نمایش در حول و حوش چنین محوری می چرخد. در فصل دوم ورود آلبرت کاملا فضا را تغییر داده و اختلافات خانوادگی آلبرت و ژانت آشکار می‌شود و فعالیت های سیاسی به حاشیه می رود و ملودرام به آشکاری مطلوبی می رسد.

ژانت دختری پرتحرک و پرانرژی است و توهمات ذهنی او به گونه ای است که همسرش را نیز در توهماتی غرق کرده است. او گریز ژانت از خانه و کاشانه را عدم وابستگی به زندگی زناشویی می داند و بر همین اساس می کوشد او را به زندگی خانوادگی بازگرداند.

شخصیت ها اگرچه به صورتی کامل پرورانده نشده اند اما فضای فکری ‌آنان به گونه ای است که با همین وضعیت تفکر، قابل قبول و باورپذیر جلوه گر می شوند. روانکاوی دقیقی بر روی شخصیت ها صورت نگرفته و افکار آنان بسیار سطحی می نماید. موضوع مهمی که در این نمایش مطرح می‌شود عدم ارتباط درونی و قلبی است اما این وجه مهم به کالبد شکافی عمیق و درونی منتهی نمی گردد و همه چیز در سطح باقی می ماند و برهمین اساس آنا خواهر ژانت در حد تیپ جلوه گر می‌شود و از توانمندی رویا بختیاری آن گونه که باید بهره گیری نمی شود. علی سهرابی به لحاظ درونی در فرازهایی در قالب عقب مانده فکری تجلی می یابد و گاهی نیز آدم منطقی به نظر می رسد. تضاد فکری موجود چندگانگی شخصیتی را در او بروز می‌دهد و در نهایت نمی‌توان او را موجودی با وقار قلمداد کرد. فصل سوم کار مربوط به تلفنی است که در چند مرحله به صدا در می آید و تاکیدهای مکرر بر روی زنگ تلفن و عدم ارتباط بیانگر وضعیت نابسامان دو انسانی است که هر یک در توهمات فردی گرفتارند و هیچگونه ارتباط درونی و قلبی ندارند.

کتایون فیض مرندی کارگردان این اثر نمایشی تلاش کرده با ترفندی هوشیارانه نمایش را به سمت و سوی طنز موقعیت گرایش دهد و بر همین اساس از نوع بازی علی سهرابی استفاده بهینه ای نکرده هرچند که این شخصیت تناقض آشکاری با دیدگاه های نویسنده دارد و شاید هدف کارگردان از به کارگیری این ترفند کاهش تلخی کار بوده تا خنده را بر لبان دریافتگران بنشاند. در حال حاضر نوع بازی های علی سهرابی با تکراری از کلیشه ها، خلاقیت های درونی وی را کاهش می‌دهد و این امر ممکن است در آینده او را به حاشیه براند و دریافتگران را به آزردگی برساند.

کارگردانی اثر در قیاس با کارهای قبلی کتایون فیض مرندی کار قابل تاملی محسوب نمی شود او می توانست به جنبه های عمیقی که در متن نهفته است بیشتر تاکید ورزد اما متاسفانه برخی از بازیگران را در اجرا آزاد گذاشته و از توانمندی های آنان آنگونه که باید استفاده مفید نکرده است. نگرش کارگردان به متن نگرشی سطحی بوده و ارتباط ها را بسیار نازل تجلی داده و نمایش “پیچ تند” را به سراشیبی سوق داده است.

کالبد شکافی عمیقی در مورد شخصیت ها آن‌طور که از کارگردان انتظار می رفت صورت نگرفته و حتی وجود برخی از آنان زائد جلوه گر شده است. در فصل پایانی کار حضور وارطان در جنگ و خبر شهادت او وحدتی را در میان خانواده پدید می آورد و از درگیری های توهم آمیز خانواده می کاهد و معنای درستی را تفهیم می‌کند و شهیدان دفاع مقدس در وصل به وحدت چنین حرکاتی را داوطلبانه و شجاعانه آغاز کردند و بدون توجه به اقلیت وحدت اکثریت را طالب شدند تا به وحدت برسند.

کامل نوروزی