تماشای مختارنامه برای کودکان ضرر دارد

«مختارنامه» سریال پر از هیجان و تاریخی داوود میرباقری است سریالی که در هفته های اخیر بارها و بارها خبرگزاری ها و حتی صدا و سیما در مورد تماشای قسمت های آخر این سریال برای کودکان و بیماران قلبی هشدار دادند

«مختارنامه» سریال پر از هیجان و تاریخی داوود میرباقری است؛ سریالی که در هفته‌‌های اخیر بارها و بارها خبرگزاری‌ها و حتی صدا و سیما در مورد تماشای قسمت‌های آخر این سریال برای کودکان و بیماران قلبی هشدار دادند...

مختارنامه مورد انتقاد هم قرارگرفت. گروهی از این منتقدان که روان‌شناسان و روان‌پزشکان کشور بودند به تصویرکشاندن برخی صحنه‌های خشونت‌آمیز را زیر سوال بردند و از پخش واضح صحنه‌های خشونت‌آمیز آن گله‌ کردند. یکی از این روان‌شناسان، دکتر پرویز رزاقی، مدرس دانشگاه بود که اعتقاد داشت پس از پخش قسمت‌هایی از این سریال به تعداد مراجعان کلینیک‌های روان‌پزشکی افزوده شده است. برای بررسی علل این افزایش مراجعان و نکاتی که به مذاق روان‌شناسان خوش‌ نیامده بود، گفت‌‌وگوی ما را با ایشان بخوانید.

▪ آقای دکتر! والدینی که فرزندانشان را به علت تماشای قسمت‌هایی از سریال مختارنامه، برای مشاوره روان‌شناسی نزد شما می‌آورند، معمولا از چه موضوعی شکایت دارند؟

- در بین این مراجعان، معمولا حالت‌های اضطراب و وحشت‌زدگی بارزتر است. حتی برخی نوجوانان با تماشای این سریال دچار حالت‌های وحشت شده بودند. این حالت‌های وحشت، هم به علت نما و تصویرسازی و سیاه و کدر بودن صحنه‌ها و هم تماشای صحنه‌های کشت و کشتار است. از طرفی فیلمبردار هم روی این صحنه‌ها زوم کرده، و حتی خنجری که وارد شکم بازیگران می‌شود، و ریزش خون از محل بریدگی را به خوبی نشان داده است. وقتی کسی این صحنه‌ها را می‌بیند، دچار وحشت می‌شود. این صحنه‌ها حتی روی بزرگسالان نیز تاثیر می‌گذارد و آنها را متاثر می‌کند. وقتی از مادر مراجعان در مورد نشانه‌های وحشت و ترس کودک سوال می‌کردم، آنها معمولا علایمی همچون بالا آوردن و اختلال خواب را ذکر می‌کردند که این حالت معمولا به دلیل ناخوشایندی این صحنه‌هاست. به هر حال تصویری همچون فواره‌زدن خون و بریدگی‌های ناشی از شمشیر، نیزه، خنجر، سرزدن‌هایی که به وضوح دیده می‌شود و... روی بسیاری از افراد تاثیرگذار است و آنها را متاثر می‌کند.

▪ در علم روان‌شناسی گفته می‌شود که دیدن صحنه‌های خشونت‌آمیز فرد را به خشونت وامی‌دارد. آیا این مساله در مورد فیلم‌های اینچنینی نیز صادق است؟

- درست است که در روان‌شناسی می‌گویند، خشونت خشونت می‌آورد ولی تماشای «مختارنامه» شاید خشونت ایجاد نکند زیرا در حال حاضر ما دسترسی زیادی به سلاح‌هایی مانند شمشیر، خنجر و نیزه نداریم تا کودکانمان عین همین خشونت را پیاده کنند. ولی این حالت می‌تواند جابجاسازی شود. به عبارتی خشونتی که یک کودک، نوجوان و حتی جوان آن را در سریال می‌بینند، می‌تواند به شکل دیگری اجرا شود. خشونت لزوما این نیست که چون بازیگر فیلم، شمشیر در دست دارد، بچه هم شمشیر بردارد و بجنگد و این بشود الگوی بدآموزی.

▪ یک مثال می‌زنید؟

- بله! کار‌های دیگری انجام می‌دهند مثلا هل می‌دهند، سرشان را به دیوار می‌کوبند، با دوستانشان دعوا می‌کنند و... در واقع عین فیلم را پیاده نمی‌کنند بلکه نوع خشونت را تغییر می‌دهند و پیاده می‌کنند. البته آنچه بیشتر تاثیر می‌گذارد، اثر مخرب روانی روی خود فرد است که به تهدید بهداشت روانی وی منجر می‌شود. سوالی که مطرح می‌شود این است که هدف از این نوع فیلمبرداری و زوم کردن روی صحنه‌های خشونت‌آمیز چیست؟ چه دلیلی دارد که خونی که از بدن افراد به هنگام جراحت بیرون می‌ریزد، به وضوح نشان داده شود؟ به هر حال کارگردانان ما از نمایش هر صحنه‌ای هدفی دارند و به دنبال دادن پیامی به مخاطب هستند. در اینجا چه پیامی برای مخاطب جز نشان دادن اوج خشونت قابل‌تصور است. نمایش چنین صحنه‌هایی می‌تواند آسیب روانی ایجاد کند. کارگردان می‌توانست صحنه‌های شمشیرزدن را نشان دهد بدون اینکه فواره‌زدن خون را به تصویر بکشد. یا در قسمتی از فیلم می‌بینیم که رستم، غلام شمر، به همراه زربی، غلام مختار، در نخلستان حضور دارند و غلام شمر با سنگ بر سر زربی می‌کوبد و کاملا ضربه‌های سنگ و له‌شدن سر و خون‌ریزی از سر نشان داده می‌شود. همان هفته من ۳ مراجعه کلینیکی مشاوره روان داشتم. مشکل دیگر نشان‌دادن جداشدن سر از بدن جنگجویان بود که هیچ لزومی نداشت. همان‌‌طور که در قسمت مربوط به «وهب یهودی» که در کربلا به شهادت رسید، صحنه جداشدن سر از بدن نمایش داده نشد که خیلی هم خوب و بجا بود که چه?بسا اگر آن صحنه هم به تصویر کشیده می‌شد، باعث رنجیده خاطر شدن بسیاری از افراد می‌شد.

▪ از آنجا که مخاطب این فیلم بزرگسالان هستند، شاید به همین دلیل صحنه‌های مربوط به خشونت واضح‌تر نشان داده شده تا فیلم جذاب‌تر باشد.

- درست است. به همین دلیل توصیه ما به همه خانواده‌ها این است که اجازه ندهند کودکانشان چنین فیلم‌هایی را تماشا کنند اما آیا می‌توان به یک نوجوان گفت قبل از ساعت ۱۰ شب که فیلم شروع می‌شود، بخوابد؟ صدا و سیما و برنامه‌ریزان باید فیلم‌های مخصوص بزرگسالان را در ساعت‌ پایانی شب نمایش دهند. تکرار این فیلم هم در ۳ روز دیگر هفته‌ و در ساعت‌های ۱۹:۳۰ یا ۲۰ پخش می‌شود. کدام نوجوانی را می‌توان در این ساعت‌ها از تماشای تلویزیون منع کرد؟ درست است مخاطب فیلم، بزرگسال است و قشر جوان، فیلم را تحلیل شناختی و آن را در ذهن خود حل می‌کند اما ما مراجعه بزرگسالان را هم به مراکز مشاوره داشته‌ایم که تحت‌تاثیر این فیلم قرار گرفته‌اند و دچار آسیب روانی شده‌اند.

▪ در قسمتی از صحبت‌هایتان اشاره کردید که والدین از اختلال خواب فرزندانشان بعد از تماشای سریال مختار‌نامه شکایت داشته‌اند. این اختلال به چه شکل بوده است؟

- مشاهده‌‌های ما کلینیکی است و تحقیق محسوب نمی‌شود. ممکن است بسیاری از افراد این فیلم را دیده و دچار این حالت‌ها هم نشده باشند اما مراجعانی که داشتیم عمدتا دچار اختلال خواب هم شده بودند و مادران گزارش می‌دادند که فرزندشان دیر به خواب می‌رود، به هیچ‌وجه دوست ندارد تنها بخوابد و اصرار دارد حتما یکی از والدین کنارش باشد و میزان وابستگی‌شان بیشتر شده است. این بچه‌ها نیمه‌های شب از خواب می‌پریدند و کابوس می‌‌دیدند و... یکی از مراجعانم کودکی ۶ ساله بود که می‌گفت: «اگر تنها بخوابم، شمر می‌یاد و منو می‌خوره!» یعنی سریال طوری در ذهن کودک اثر گذاشته بود که فکر می‌کرد ممکن است شمر یا دیگر شخصیت‌ها به او حمله کنند و او را بکشند. این کودک به محض شروع سریال، پشت مادرش پنهان می‌شد. اعضای خانواده‌ هم مجبور شده بودند برای حفظ سلامت روانی کودک، از دیدن سریال صرف‌نظر کنند.

▪ از نظر جنسیت، چه جنسی بیشتر برای مشاوره مراجعه کرده است؟

- خانم‌ها و دخترخانم‌های نوجوان بیشترین مراجعان ما بوده‌اند. در واقع خانم‌ها به دلیل حس زیبایی‌پرستی و روح لطیف و حساسی که دارند، بیشتر تحت‌تاثیر چنین صحنه‌هایی قرار می‌گیرند.

▪ برخی از کودکان پس از تماشای فیلم‌های جنگی، بلند می‌شوند و شروع به جنگیدن می‌کنند و خودشان را به جای بازیگران فیلم می‌گذارند. آیا انجام این بازی‌ها هم به دلیل آثار روانی تماشای فیلم است؟

- این حالت‌ها معمولا گذراست. معمولا کودکان صحنه‌های فیلم‌ها را درونی نمی‌کنند و اگر هم این عکس‌العمل‌ها را نشان دهند، کوتاه‌مدت است. گاهی وقتی کودک تنهاست یا در گروه همسن و سال‌های خود قرار می‌گیرد، شمشیر اسباب‌بازی را برمی‌دارد و مثلا نقش جومونگ یا مختار را بازی می‌کند ولی بعد از گذشت زمان و تغییر موقعیت‌ها یا پخش فیلم‌های دیگر، این حالت‌ها هم از بین می‌رود. این نکته را در نظر داشته باشید که کودک مورد آسیب روحی و روانی قرار نگرفته فقط برای مدت کوتاهی خود را به جای نقش اول فیلم گذاشته است.

▪ آیا والدین می‌توانند اسباب‌بازی‌هایی مانند شمشیر برای کودک‌شان خریداری کنند؟

- به نظر من تهیه این اسباب‌بازی‌ها مخصوصا اگر کودک دوست دارد با آنها بازی کند، اشکالی ندارد. کودک احساس می‌کند برای اینکه مانند «مختار» یا «جومونگ» باشد، به شمشیر نیاز دارد و از آنجا که از نقش اول فیلم‌ الگوپذیری می‌کند، این نیاز را در خود پررنگ می‌بیند و اگر والدین به خواسته‌ او توجه نکنند، احساس ناکامی می‌کند اما اگر قرار باشد یک هفته شمشیر قرمز، هفته دیگر خنجر و بعد نیزه بخواهد و... تهیه آنها به صلاح کودک نیست زیرا از نظر روان‌شناسی، این کار تقویت رفتارهای غلط تعریف می‌شود و کار نادرستی است.

▪ به کار بردن جمله‌هایی مانند «سرش را بزن»، «بکشش»، «مجروحش کن» که کودکان در بازی‌های خود به تقلید از این‌گونه فیلم‌ها به کار می‌برند؛ مشکل‌ساز نیست؟

- نه، اینها نقش‌هایی است که کودک از آنها الگو گرفته است و در بازی‌های خود از بازیگران فیلم‌ها تقلید می‌کند. بهتر است والدین کاری به کارشان نداشته باشند و آنها را به حال خود بگذارند.

مریم منصوری