كمك به تقویت اطلاع رسانی در حوزه محیط زیست

زمین بنفش می شود , درختان در نتیجه عملكرد آدمیان قطع شده, بر خاك می افتند تا خاك بی نقش و پریشان تنها پناه آدمی باشد به روزگار بی كسی محیط زیست بی قدر و خاطره ما از طبیعت زیبا به همان فضاهایی محدود می شود كه در پس زمینه شهرهای خاكستری جای گرفته اند اندیشیدن به تصویر مورد نظر با همه هراسی كه در دل آدمی می ریزد چیز خاصی را عوض نمی كند اتفاقی نمی افتد

انفعال ما و زندگی همیشگی تأثیری در اصل ماجرا نخواهد گذاشت. این را از شماره نفس هایی می توان فهمید كه در فاصله هر بار دم و بازدم به سختی پایین می روند و خود را بالا می كشند. كیست كه نداند آینده بدون طبیعت زیبا، بدون محیط زیست سالم، بدون درخت و پرنده و بوی پرتقال، بدون رودهای خروشان آینده نیست، وجود ندارد. كیست كه نداند در روزگاری كه درختان سرزنش می شوند و تبرها بر دستها سنگینی نمی كنند، مفهوم زندگی به عمیق ترین شكل خود بازگونه شده است. توسعه با قانون مهیب اش می آید همه آنچه را كه روزگاری سهم زمین در شریانهای حیاتی زندگی آدمی بود را در بر می گیرد و از بین می برد. قطع می كند و باقی هر چه هست همه فقدان است. خلأ است كه در تكرار گرفتار می شود. بازتاب بیرونی خشونت درونی آدمی است. با قانون اش كه مزر نمی شناسد، كه طبیعت نمی شناسد، حرمت آدمی را لگدمال می كند، پرنده ها را از پرواز بازمی دارد، با عصیانش. اینجاست كه می توان به روزگاری اندیشید كه در آن آدمی تنها و بی پناه در میان تلی از آهن و آجر باقی مانده است. چونان تصویر یكی از فیلمهای سینمایی كه قهرمان داستان خود را در برابر حجم فراوان خیابان وساختمان تنهای تنها می یابد. بی همنشینی برای سخن گفتن. خیابان خالی است. شهر از سكنه تهی شده است. آرمان سربی سربی است. طبیعت مرده است. تصویرسازی مورد نظر از آینده ای كه در آن انسان خود را اینگونه تنها می بیند، حتی اگر به مدد قوه تخیل آدمی دگرگون شده به نظر آید، باز دستی در واقعیت دارد. اگر به اطراف خود نگاه بیندازیم با كمی تسامح چنین وضعیتی را مشاهده می كنیم. محیط زیست زخمی شاید بهترین تعبیر برای توصیف همه آن چیزی باشد كه ما در برابر خود می بینیم. این زخم محصول ساده فشارهایی است كه از سوی آدمی بر قلمرو خاك و آب وارد شده است. آیا آدمی از طبیعت تنفر دارد؟ آیا قرار است برای آیندگان هیچ یادگاری از آب و خاك و درخت و جنگل به یادگار نگذاریم؟

علاقه مندان حفاظت از محیط زیست با در نظر گرفتن چنین شرایطی برای آینده بود كه حفاظت از این میراث طبیعی را در دستور كار خویش قرار داده تبعات انقلاب صنعتی و منطق خشن توسعه آن را مورد نقد و بازبینی قرار دادند. شكل گیری جنبش های سبز در اروپا بعد از جنگ جهانی را می توان از این زاویه مورد مطالعه قرار داد. همان گونه منطق خشن توسعه با بهره گیری از ابزار نظری به مدلی خاص از حیات اجتماعی فكر می كرد، دفاع از محیط زیست و طبیعت به منظور حفاظت از زمین به عنوان منبعی تجدید ناپذیر نیز به ایده آلهای نظری مجهز شد. حاملان فكری این نحله، به دنبال نقد سرمایه داری، حركات عملگرایانه خویش را در قالب گروه ها و دسته جات متعدد در سراسر جهان آغاز كردند. دفاع از محیط زیست و نقد تبعات خشن توسعه در جریان اطلاع رسانی جهانی وارد شد و در مواردی حتی گروههای سبز برای پیاده كردن برنامه های خویش ناچار از ورودبه عرصه سیاست نیز شدند. اطلاع رسانی حول این موضوع در قالب كتابها، مقالات، برنامه های زیست محیطی، فعالیتهای مراقبتی و حفاظتی، برنامه های رادیویی و تلویزیونی اوج گرفت. اگر اكنون كشورهای صنعتی ناچار از رعایت معیارها و ملاكهای زیست محیطی در انجام برنامه های خویش هستند، این چیزی جز دستاورد ساده همین گروهها نیست. دستاوردی ساده كه می تواند نشانه ای از توجه و دقت آدمیان به طبیعت و محیط زیست قلمداد شود. با این همه هنوز هم این تلاش ما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیاری دارند، هنوز هم در جای جای دنیا جنگل ها آتش می گیرند، هنوز هم جهان نتوانسته از انقراض جمعی حیوانات جلوگیری كند. تصاویری را به یاد بیاورید كه در آن نهنگ ها به گل نشسته بودند و تلاش گروههای هوادار محیط زیست برای نجات آنها به جایی نمی رسید. تصاویری اینگونه نشاندهنده تغییراتی است كه به دنبال دست اندازی بشر بر طبیعت وارد شده و اكوسیستم حیاتی موجودات و نظم آن رابه هم ریخته است.

●خلأ اطلاع رسانی در ایران

با اینكه حجم برنامه ها و نوشته ها در مورد محیط زیست نسبت به چندسال گذشته در كشور ما افزایش یافته اما هنوز هم تا رسیدن به نقطه مطلوب در این زمینه فاصله فراوانی داریم. توجه به معیارهای دقیق حفاظت از آب و خاك حیات جانوری و در كل طبیعت نیازمند اطلاع رسانی دقیق و بهنگامی است كه پیش از تخریب وارد عمل شده و بتواند از بار ضربه گسترده آسیب ها جلوگیری كند.

این تلقی كه در زمینه محیط زیست و توجه به اطلاع رسانی در این حوزه بایستی ساماندهی صورت گیرد، چیزی جز بخشنامه ای كردن دفاع از طبیعت نیست. القای آگاهی به مدیریت اطلاعات در بدنه حیات اجتماعی نیازمند است كاری كه می توان هر روز و هر شب نسبت به آن اقدام كرد. حسین فتحی كارشناس محیط زیست و پژوهشگر در این زمینه می گوید: «حجم برنامه های انجام گرفته در این حوزه در كشور ما نسبت به سایر كشورهای پیشرفته اندك است. مردم بایستی به شكل جدی با عواقب ناگوار ناشی از تخریب محیط زیست آشنا شوند، بایستی با معیارهای قابل فهم به آنها این وضعیت را نشان داد. استفاده از كلیاتی چون آلودگی بدون توجه به مصادیق آن تأثیر چندانی در ماجرا نخواهد گذاشت. در ضمن كلی گویی كردن و بدون استناد سخن گفتن در مورد حجم آلودگی ها و تخریب ها جز هراسان كردن مردم و انفعال بیشتر آنها ثمری به دنبال نخواهد داشت.»

افزایش كارهای تحقیقی به منظور دستیابی به آمار و ارقام دقیق كاری است كه در قدم نخست می توان به خوبی از عهده آن برآمد.

●شناسنامه سبز، یك اولویت

نمونه این فعالیت از سوی سازمان محیط زیست انجام شده و می توان با اشاره به آن به انجام كارهای بیشتر در این زمینه امیدوار بود. این طرح كه شناسنامه سبز نام دارد، كاری است درخور كه زمینه های لازم برای اطلاع رسانی درست و به موقع و دستیابی به منابع اطلاعاتی برای محققان، روزنامه نگاران وفعالان این حوزه را فراهم می كند.

مریم ابوالفتحی دبیر پروژه شناسنامه سبز و مدیر عامل شركت همایش گستر فردا در این مورد می گوید: «این پروژه در واقع نخستین شناسنامه فعالیت های زیست محیطی در ایران به شمار می آید كه از سال۸۰ تاكنون در دو ویرایش تهیه و در چهار فصل گردآوری شده است.» وی با اشاره به نقش سازمانهای متعدد كه در انجام این پروژه فعال بوده اند به فصل چهارم این شناسنامه اشاره می كند كه در نوع خود یكی از جالب ترین فصول این شناسنامه به شمار می آید: «این فصل بانك اطلاعاتی جامع زیست محیطی كشور است كه در آن به مباحثی مثل شركتهای مشاور و پیمانكار زیست محیطی، سازندگان تجهیزات آزمایشگاهی و آزمایشگاههای مورد تأیید سازمان حفاظت محیط زیست در كل كشور، كلیه تشكل های زیست محیطی سراسر ایران، صنایع سبز، استادان و اعضای هیأت علمی سراسر كشور اشاره شده است.» وی ادامه می دهد: «لیستی از دانشكده ها و پژوهشكده های ملی و بین المللی زیست محیطی در كنار كتب و سایت های مورد نیاز زیست محیطی در داخل و خارج كشور فراهم آمده كه می تواند برای علاقه مندان به این حوزه منبع بسیار خوبی به شمار آید.»

وی می افزاید: «در این شناسنامه نشان داده ایم كه استاندارد آلایندگی های زیست محیطی تا چه اندازه است. به قوانین و ضوابط و استانداردهای موجود در این حوزه اشاره كرده ایم كه می تواند بسیاری از محققین را از مراجعه به منابع پراكنده برای دسترسی درست به این قوانین بی نیاز كند.»

این شناسنامه و برنامه هایی اینگونه را می باید در ربط آن با فعالیت های آموزشی لازم برای حفاظت از محیط زیست مورد تأمل قرار داد. در كشوری كه توسعه بی هیچ توجهی به محیط زیست از الگوهای قرن نوزدهمی برای پیشرفت بهره می گیرد، بی گمان دفاع از محیط زیست و ایستادن و مقاومت برای حفاظت از آن كاری است دشوار كه در وهله اول نیازمند برنامه های آموزش لازم در این زمینه است. برنامه های آموزشی، پایه های اطلاع رسانی را تقویت كرده، اطلاع رسانی ضرورت حفاظت از زیست محیط و زمین را كه تنها مكان زندگی برای آدمیان و آیندگان به شمار می آید را افزایش خواهد داد.

داوود پنهانی