هورمون شیر و بیماری‌های آن

پرولاکتین یا هورمون شیر هورمونی است که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون در دوره بارداری و شیردهی باعث تکثیر ساختمان‌های شیرساز در پستان شده و باعث تولید شیر می‌شود. از …

پرولاکتین یا هورمون شیر هورمونی است که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون در دوره بارداری و شیردهی باعث تکثیر ساختمان‌های شیرساز در پستان شده و باعث تولید شیر می‌شود. از آنجاکه این هورمون در آقایان نیز وجود دارد، اعمال دیگری نیزبرای آن متصور است؛ البته در بسیاری از جانوران چندین عملکرد دیگر از جمله پیدا کردن آب یا ایجاد رفتارهای پدرانه برای این هورمون شناخته شده است ولی در انسان تولید شیر عملکرد اصلی این هورمون است.زیادی پرولاکتین دلایل متعددی دارد.

این عوامل شامل ورزش شدید، جراحی، استرس‌های شدید، مصرف بسیاری از داروها از جمله قرص‌های ضد بارداری، متیل دوپا، رانیتیدین، متوکلوپرامید و انواع داروهای اعصاب، بیماری‌های کلیه، بیماری‌های کبدی، کم کاری تیروئید و تومورهای هیپوفیز است. همان‌گونه که گفته شد،طی دوران بارداری، سطح این هورمون به میزان زیادی افزایش می‌یابد و پس از زایمان افت می‌کند ولی اگر مادر به نوزاد شیر دهد، مکیدن باعث بالا رفتن دوباره پرولاکتین و زیاد شدن ترشح شیر می‌شود.

غده هیپوفیز در کف جمجمه قرار داشته و چندین هورمون از جمله هورمون رشد، پرولاکتین و هورمون‌های تنظیم کننده ترشح هورمون تیروئید را تولید می‌کند. این هورمون‌ها بسیاری از اعمال متابولیک بدن را کنترل می‌کند. تومورهای غده هیپوفیز ممکن است هریک از این هورمون‌ها را به میزان زیاد تولید کند، به عنوان مثال تومورهای سازنده هورمون رشد اگر در کودکی یا نوجوانی ایجاد شوند، باعث قد بلند و جمجمه بزرگ می‌شود ولی در سنین جوانی به بعد باعث بزرگ شدن بینی، دهان، پیشانی، دست‌ها و پاها و البته اختلالات شدید متابولیک مثل زیادی قند و چربی خون و بالا رفتن فشار خون می‌شود.

تومورهای پرولاکتین‌ساز از جمله شایع‌ترین تومورهای هیپوفیز هستند که باعث افزایش بسیار زیاد پرولاکتین می‌شوند.

وجود مقادیر بالای این هورمون ۳ علامت مهم را در خانم‌ها ایجاد می‌کند؛ این سه علامت شامل ترشح غیرطبیعی از پستان‌ها، قطع عادت ماهانه و نازایی است. علاوه بر اثراتی که زیادی پرولاکتین در بدن ایجاد می‌کند، بزرگ شدن تومور باعث سردرد و اختلالات بینایی می‌شود. باید دقت کنیم که در کنار این علائم به دلیل اثر مهاری پرولاکتین روی هورمون‌های زنانه پوکی استخوان، کم‌شدن میل جنسی و زیاد شدن موهای زائد نیز از جمله اثرات مخرب پرولاکتین بالاست. در مردان هم زیادی پرولاکتین عارضه ایجاد می‌کند؛ از جمله این عوارض کم‌شدن میل جنسی، بزرگ شدن و خروج شیر از پستان‌ها و نازایی هستند. البته سردرد و افت بینایی نیز در مواردی که تومور هیپوفیز عامل ترشح پرولاکتین باشد از علائم واضح این بیماری است.

در اینجا ذکر این نکته ضروری است؛ اگرچه ترشحات غیرطبیعی از پستان‌ها از جمله علائم اصلی پرولاکتین بالاست ولی وقتی این ترشحات خونی باشند حتما باید احتمال سرطان پستان را در نظر داشت و با سونوگرافی و ماموگرافی به دنبال تشخیص بود.

درمان

خوشبختانه پیشرفت علم پزشکی، درمان‌های دارویی بسیار مؤثری را برای این بیماری در اختیار بیماران قرار داده و جراحی فقط در موارد مقاوم به دارو لازم است. داروی بروموکریپتین که به صورت قرص مصرف می‌شود و داروی جدید کابرگولین از جمله داروهای مؤثر برای درمان این بیماری هستند.

دکتر رضا کریمی

متخصص بیماری‌های داخلی