بانکداری اسلامی و اعتماد متقابل مردم و بانک ها

بانک از دیرباز, به عنوان مکانی امن برای نگهداری وجوه نقد مطرح بوده است لذا بانک ها همواره با سیل نقدینگی روبه رو بوده که به مرور زمان این نقدینگی, زمینه حضور آنها را در اقتصاد فراهم کرده است

بانک از دیرباز، به عنوان مکانی امن برای نگهداری وجوه نقد مطرح بوده است. لذا بانک‌ها همواره با سیل نقدینگی روبه‌رو بوده‌ که به مرور زمان این نقدینگی، زمینه حضور آنها را در اقتصاد فراهم کرده است.

بدیهی است که مهم ترین عامل انجام فعالیت های اقتصادی، نقدینگی است و هر چه حجم نقدینگی برای مشارکت یا انجام فعالیت های اقتصادی بیشتر باشد، نوع و حجم آن فعالیت اقتصادی نیز گسترده تر خواهد بود بنابراین از جمله مزایای حضور بانک ها در اقتصاد زمانی است که در جامعه یا بازار سرمایه، یا تمایلی برای انجام آن فعالیت اقتصادی وجود نداشته باشد یا تأمین نقدینگی کافی آن فعالیت امکان پذیر نباشد لذا به جای حضور مستقیم دولت در این پروژه ها، می توان زمینه حضور بانک ها را در آنها فراهم آورد که در نتیجه آن هم نقدینگی انباشته شده در بانک ها در فعالیت های مولد قرار خواهد گرفت و هم سپرده گذاران بانک ها منتفع خواهند شد.

اما نکته حائز اهمیت آنجاست که این انتفاع سپرده گذاران نزد بانک ها به چه طریق باید انجام پذیرد و اینجاست که بانکداری اسلامی راهکار مناسب و عادلانه این امر است.

برای تشریح این امر ابتدا باید به چرایی و چگونگی هجوم نقدینگی جامعه به بخش های مختلف پرداخت:

۱- نبود مدیریت صحیح نقدینگی در سال های گذشته و همین طور بی اعتمادی مردم به بازار سرمایه باعث حضور نقدینگی ها در دست خود مردم و انجام فعالیت های سفته بازی شده است. با نگاهی به کشورهای اطراف بخصوص کشورهای عربی و بازار سرمایه آنان (بورس)، درمی یابیم که اکثر آنان حداقل بخشی از نقدینگی خود را به فعالیت های بورس اختصاص داده اند. مهم ترین دلیل آن، اولا اعتماد مردم به بازار سرمایه جهت حفظ ارزش پول و دریافت سود معقول و ثانیا آشنا کردن مردم با بورس و فعالیت های آن توسط حاکمیت بوده است که در ایران کار کافی روی آن انجام نشده است.

۲- یکی دیگر از عوامل هدایت نشدن مناسب نقدینگی در جامعه، عملکرد بانک ها است، زیرا بانک ها با سپرده مردم در فعالیت های اقتصادی شرکت کرده (که متأسفانه در سال های اخیر، حضور برخی از بانک ها در فعالیت های سفته بازی زمینه تورم هر چه بیشتر و بی اعتمادی مردم را همراه داشته است) و درصدی سود را که از ابتدا مشخص شده است به سپرده گذاران می پردازند که این دقیقا مغایر شعائر اسلامی است.

۳- یکی دیگر از فعالیت های اقتصادی بانک ها، مشارکت در فعالیت ها و طرح های اقتصادی است که متاسفانه این مشارکت با موفقیت همراه نبوده و سرمایه بانک ها که به نام مشارکت و در اصل در قالب تسهیلات به کار گرفته شده، به صورت مطالبات سوخت شده بانکی درآمده است.

حال با توجه به موارد یاد شده، بهترین راهکار برای استفاده از نقدینگی موجود در بانک ها عقود اسلامی است. زیرا عقود اسلامی بر اساس مبنایی مشخص، نحوه تعامل بانک و سرمایه گذار را در هر نوع قرارداد کاملا مشخص کرده و دیگر این که انواع متنوع عقود وجود دارد که بر اساس ماهیت فعالیت بخش های مختلف اقتصادی می توان در هر کدام از آنها که تمایل طرفین باشد، اقدام کرد.به عبارت دیگر چنانچه عقود اسلامی به عنوان مبنایی برای تعامل بین بانک ها و مردم قرار گیرد، یکی از عوامل بازدارنده سرمایه گذاری بخش بزرگی از جامعه که همان رعایت چارچوب شرع است، برطرف می شود و سرمایه گذاران و سرمایه پذیران در بانک ها با اطمینان از انجام فعالیتی مولد، تسبت به برقراری تعاملی فراگیر با بانک ها اقدام خواهند کرد.

چنانچه تعامل بین مردم و بانک ها در چارچوب عقود اسلامی باشد، نوع، هدف و تصمیم گیری در مورد فعالیت مورد نظر براحتی صورت می پذیرد زیرا فعالیت بر اساس عقود اسلامی، گزارش دهی سرمایه پذیر به عنوان بخش اصلی قرارداد را راحت و شفاف کرده و چنانچه شرایط کنترل و نظارت سرمایه گذار فراهم شود، نقشی اساسی در نهادینه شدن اعتماد متقابل بانک ها و مردم ایفا خواهد کرد.

قاسمعلی صبوری

کارشناس اقتصادی