از پل ها تا پله ها

اغلب شعرهای «پل ها و پله ها» کوتاه هستند و سعی شاعر بر آن بوده که تجربه های خود را در حیطه شعر کوتاه بگنجاند

● نظری بر مجموعه شعر «پل ها و پله ها» اثر محمود تقوی تکیار

انتشارات آهنگی دیگر که مدیریت آن را حافظ موسوی و محمد شمس لنگرودی - دو تن از شاعران برجسته دو دهه اخیر- بر عهده دارند، ظرف چند سال گذشته کتاب هایی در زمینه ادبیات و به خصوص شعر منتشر کرده است که بیشتر آنها قابل اعتنا و برای جامعه ادبی مفید بوده اند.

در سال ۸۵ و طی همین یکی دو ماه گذشته چند مجموعه شعر از سوی این انتشارات به چاپ رسیده که یکی از آنها مجموعه شعر «پل ها و پله ها» اثر محمود تقوی تکیار است. «پل ها و پله ها» گویا نخستین مجموعه شعر تقوی تکیار است که پس از سال ها تجربه در عرصه شعر منتشر شده است.

۱) اغلب شعرهای «پل ها و پله ها» کوتاه هستند و سعی شاعر بر آن بوده که تجربه های خود را در حیطه شعر کوتاه بگنجاند.

معدود شعرهایی در این مجموعه است که بلند نوشته شده و غالب شعرها کوتاه و توام با ذهنیتی تصویرگرا پرداخت شده است. اما از آنجا که شعر کوتاه در عرصه شعر امروز خود گونه یی مختص محسوب می شود و دشواری های مخصوص خود را دارد، به سختی می توان هر شعر کوتاه نوشته شده یی را در حوزه شعر کوتاه قرار داد. شعرهای کوتاه تقوی تکیار اکثراً شعرهایی احساسی هستند که با کوچک ترین تلنگر اتفاقی - حتی بسیار ساده - شاعر را به نوشتن واداشته اند.

بسیار کم شعرهایی در مجموعه «پل ها و پله ها» هستند که متفکرانه نوشته شدند. البته این به معنای آن نیست که وجود احساس در شعر و حسی نوشتن بد است، اما در شعر کوتاه لزوم تفکر آن هم از نوع عمیق و متمرکزش در کنار حس و احساس ضروری است؛ چرا که آنچه مخاطب را در برابر شعر کوتاه به واکنش وا می دارد، ژرفای اندیشه یی است که در آن شعر کوتاه جریان دارد. البته برخی از شعرهای تقوی تکیار هم هستند که اندیشه و نگاه شاعرانه دارند. اما در مجموع غالب شعرها احساسی نوشته شده اند.

کاش می شد / سنگ را کنار بزنم / و دست بسایم/ به صدای آرمیده در سکوت.

۲) وقتی به سیر قرار گرفتن شعرها در مجموعه توجه می کنیم و نگاهی به تاریخ نوشته شدن شعرها - از سال ۶۵ تا ۸۴- بیندازیم، در خواهیم یافت که این سیر در طول سال ها دستخوش تحول شده است.

از ابتدای مجموعه، که شروع به خواندن شعرها می کنیم، با زبان، ساختار و ذهنیتی مواجه می شویم که نسبت به شعرهای پایانی کتاب از انسجام و قوت کمتری برخوردارند. در واقع مجموعه شعر «پل ها و پله ها» غیر از آنکه نشان دهنده اندیشه و احساسات تقوی تکیار است، سیر رو به صعود شاعری او را هم نشان می دهد. این مساله نه تنها در بدنه شعر شاعر اتفاق افتاده است بلکه در محتوا و نگاه شاعرانه تقوی تکیار روی داده است. ما هر چه به شعرهای انتهایی این مجموعه شعر نزدیک می شویم با شعرهایی چه از لحاظ فرم و ساختار و چه از لحاظ اندیشه و محتوا پخته تر و منسجم تر برخورد می کنیم. شاید همین موضوع باشد که خواننده را وادار به تامل درباره «پل ها و پله ها» می کند.

از تنهایی بیرون می ریزد / و هراسیده در شب خیابان / به نخستین نگاه و لبخند می آویزد.

۳) در بالا اشاره کردم که شعرهای کوتاه تقوی تکیار کوتاه و تصویرگرا هستند. از بïعد تصویرگرایی در شعر کوتاه شاعر «پل ها و پله ها» در نوسان بوده است. نوسان در تصویرگرایی به آن معنی است که شاعر در پرداخت یک تصویر در شعر گاه در سطح حرکت کرده و گاه به عمق یک تصویر با بینش شاعرانه نفوذ کرده است. این مساله را نه می توان نقطه ضعف شاعر دانست و نه حاکی از ثبات قوه ذهنیت شاعرانه در روند کاری شاعر است.

به نظر شخصی نگارنده این سطور شاعر «پل ها و پله ها» نگاهی تجربه گرا به فضاها و اتفاقات پیرامون خود دارد. نگاهی که گذرا است. می بیند و رد می شود. گاه برای پرداخت این نگاه در خویش فرو می رود و تامل می کند و گاه فقط نسبت به سطح بیرونی تصویر دیده شده واکنش نشان می دهد. این امر موجب شده تا تمامی شعرهای مجموعه «پل ها و پله ها» یکدست نباشد و در حین خواندن شعرهای کتاب با فراز و فرودهای متناوبی روبه رو شویم. اما تصویرگرایی تقوی تکیار هیچ گاه عاری از احساسی بودن نیست و به ندرت در مجموعه شعر تقوی تکیار آثاری پیدا می شود که از حیطه عاشقانگی خارج شده باشد.

در مجموع می توان این گونه پنداشت که مجموعه شعر «پل ها و پله ها» اثر محمود تقوی تکیار کتابی است که حاصل تجربه های زندگی شاعری است که نگاهش به شعر نگاهی احساسی و عاشقانه است. شاعر این مجموعه جمعی از لحظات شاعرانه زندگی خود را در اختیار مخاطبان قرار داده تا با او در این لحظات سهیم باشند.

علیرضا فراهانی