خوش بینی نشانی از ایمان

حضرت امام صادق علیه السلام می فرماید حسن ظنّ و گمان نیک, ناشی می شود از حسن ایمان, هر چه آدمی ایمانش قایم تر است و سینه اش از تیرگی و سیاهی سالم تر است, حسن ظنّ او به خدا بیشتر است

حضرت امام صادق علیه‌السلام می‏فرماید : حسن ظنّ و گمان نیک، ناشی می‏شود از حسن ایمان، هر چه آدمی ایمانش قایم‌تر است و سینه‏اش از تیرگی و سیاهی سالم‌تر است، حسن ظنّ او به خدا بیشتر است. این فرصت را مجالی یافتیم تا از حسن ظن و گمان نیک یا بد مردمان در حق یکدیگر سخن گفته و از نظر روایی آن را مورد توجه قرار دهیم و در این باب توجهمان به این سخن حضرت علی علیه‌السلام است که فرمود: شایسته نیست به سخنی که از دهان کسی خارج شد، گمان بد ببری، چرا که برای آن برداشت نیکویی می‏توان داشت‏.(نهج البلاغة / ترجمه دشتی/ حکمت ۳۶۰)

● پرهیز از سوءظن‏

علی بن جریر می‏گوید: نزد ابو جعفر علیه‌السلام نشسته بودم که گوسفند یکی از غلامان آن حضرت، گم شد. آنها همسایه‏ها را متهم کردند. لذا آنها را گرفته و به طرف امام می‏کشیدند و می‏گفتند: شما گوسفند ما را دزدیده‏اید. امام علیه‌السلام فرمود: وای بر شما! همسایگان مرا رها کنید، آنها گوسفند شما را به سرقت نبرده‏اند. گوسفند شما در خانه فلان شخص می‏باشد. بروید و آن گوسفند را از خانه او بیرون آورید. پس اینها نیز رفتند و گوسفند را در آنجا یافتند.صاحبخانه را گرفتند و زدند و لباسهایش را پاره کردند در حالی که او قسم می‏خورد که گوسفند را ندزدیده است. تا اینکه او را نزد امام جواد علیه‌السلام آوردند. حضرت فرمود: شما به این مرد ظلم کرده‏اید؛ چون او از همه جا بی‏خبر است بلکه گوسفند، خودش وارد خانه او شده است. پس حضرت، آن مرد را دعا کرد و عوض پاره شدن لباسها و کتک‌خوردنش، مبلغی پول به او داد (جلوه‏های اعجاز معصومین علیهم السلام ۳۰۳)

امیرالمومنین(علیه‌السلام) فرمودند: از بدبینی مومنان به خود بترسید که خداوند حق را بر زبان آنان جاری ساخته است. یکی از بزرگان در نامه‏ای به دوستش نوشت: سپاس خدا را که زشتی را از من و تو پنهان داشت و خوبی من و تو را بر ملا ساخت تا مردم نسبت به ما خوش گمان باشند، والسّلام. (مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام/ ترجمه تنبیه الخواطر/ ۱۱۵).

● حسن ظن ناشی از حسن ایمان

حضرت امام صادق علیه‌السلام می‏فرماید: حسن ظنّ و گمان نیک، ناشی می‏شود از حسن ایمان، هر چه آدمی ایمانش قایم‌تر است و سینه‏اش از تیرگی و سیاهی سالم‌تر است، حسن ظنّ او به خدا بیشتر است. ایشان می‏فرماید که علامت حسن ظنّ و نشانه اتّصاف آدمی به این وصف شریف، آن است که به هر چه نظر کند غیر خوبی نبیند و عیب بین نباشد. چرا که خداوند عالم ترکیب کرده است در بدن انسان و جا داده است در نفس او، صفتهای چندی که نیست مقتضای آن صفتها مگر حسن ظنّ. یکی از آن، صفت‌ها حیاست و تقاضا کردن او حسن ظنّ را ظاهر است، چه حمل افعال مومنین بر بدی، با وجود احتمال خوبی، منافی حیاست. دوم صفت امانت، چرا که در پی عیبجویی مومنان بودن و با وجود بودن خوبی و نیکویی در ایشان، خوبی ندیدن و بدی دیدن، عین خیانت است و همچنین دو صفت دیگر که صیانت است و صدق نیز، مقتضی حسن ظنّ‏اند، چنان که ظاهر است.چنان که فرموده است پیغمبر(ص): نیکو کنید گمانهای خود را به برادران مومن، چرا که حسن ظنّ به مومن موجب صفای دل است و پاکی طبع، چه، منشأ کدورتهای بعضی با بعضی، نیست مگر سوء ظنّ، هر گاه سوء ظنّ به حسن ظنّ مبدّل شد، کدورت باطن و کینه دل نیز لا محاله به صفا و جلا مبدّل می‏شود و هر که چنین است، در هیچ کس جز خوبی نمی‏بیند و با هیچ کس صاحب کینه نمی‏شود. (مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان/ ۵۱۶).

● لزوم گمان نیک و واقع‌بینی

حضرت علی علیه‌السلام فرمود: هر گاه نیکوکاری بر روزگار و مردم آن غالب آید، اگر کسی به دیگری گمان بد برد، در حالی که از او عمل زشتی آشکار نشده ستمکار است و اگر بدی بر زمانه و مردم آن غالب شود و کسی به دیگری خوش گمان باشد خود را فریب داده. (نهج البلاغة / ترجمه دشتی/ حکمت ۱۱۴) از این رو واقع بینی از جمله ضروریات زندگی نیکوست چراکه در این صورت هر چیز و هر کس را در جایگاه واقعی خویش دیده و بهترین عکس العمل در برابر آن اتخاد می‌شود و سفارش شده است که نسبت به برادران خویش گمان نیکوبرید و رفتار و خصوصیات وی را به احتمالات و گمان‌های نیک تأویل برید.ابیّ بن کعب، می‏گوید: هر گاه شما دیدید به یکی از برادران مومن، خصلتی که به حسب ظاهر ناخوش باشد و به نظر شما منکر و بد باشد، پس شما باید که آن خصلت به ظاهر بد را به تأویلات و به محملات از ظاهر و از بدی به خوبی راجع سازید و اگر دل شما به هیچ کدام از تأویلات، اطمینان بهم نرساند، ملامت نفس خود کنید که چرا این قدر بد باشی و نفس تو بدبین باشد که با این همه تأویلات، راضی به هیچ کدام نتوانی شد و تو با این نفس، سزاوارتری به انکار تا او . (مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان / ۵۱۷ ) حضرت علی علیه‌السلام فرمود: چون کسی به تو گمان نیک برد، خوش‌بینی او را تصدیق کن‏ .(نهج البلاغه/ حکمت ۲۴۸) و درود خدا بر او، فرمود: از گمان مومنان بپرهیزید که خدا حق را بر زبان آنان قرار داده است‏. (حکمت ۳۰۹)ازاین‌رو شایسته است که نسبت به سخنان و افعال و کردار آشنایان و دوستان و هم کیشان خویش حسن ظن و گمان نیک داشت و چه بهتر که نسبت به آنان واقع‌بین بود.

مریم پناهنده