جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
مجله ویستا

۱۷ کیلو کاهش وزن در ۶ ماه


۱۷ کیلو کاهش وزن در ۶ ماه

درباره روند کاهش وزن مریم فتحعلیان با حضور دکتر سید علی کشاورز متخصص تغذیه و رژیم درمانی, دکتر شیوا دولت آبادی روان شناس و دکتر محمدرضا خدایی روان پزشک

میهمان میزگرد این هفته ما خانمی از منطقه شمال کشور هستند که به دلیل برخی مشکلات جسمی رژیم گرفتن و لاغر شدن را تنها راه چاره خود دانسته و برای رسیدن به تناسب اندام کوشیده‌اند، از این رو به دکتر سیدعلی کشاورز، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران مراجعه کرده و نتیجه رضایت‌بخشی کسب کرده‌اند...

در ادامه با چگونگی کاهش وزن و نتایجی که ایشان کسب کرده‌اند، آشنا خواهید شد.

مریم فتحعلیان بعد از رژیم ۶ ماهه و کاهش وزن ۱۷ کیلویی‌اش می‌گوید:

وقـتـی نـاراحـت بـودم، بـیـشـتـر غـذا مـی‌خـوردم!

▪ خانم فتحعلیان! از ابتدای ماجرا بگویید. چه شد که تصمیم گرفتید وزنتان را کم کنید؟

- دردی در سمت راست بدنم داشتم. پزشکان فکر می‌کردند از معده‌ام باشد. آندوسکوپی کردم ولی معده‌ام مشکلی نداشت. در شهرستان نزد دکترهای زیادی رفتم اما هیچ کدامشان متوجه نشدند. تهران آمدم و پیش دکتر داخلی رفتم، ایشان به من گفتند آنزیم‌های کبدم به هم ریخته و کمی چربی دور آن جمع شده است. یکی از بستگان به من پیشنهاد کرد به متخصص تغذیه مراجعه کنم و دکتر کشاورز را به من معرفی کردند.

▪ پس در واقع انگیزه اصلی شما برای کم کردن وزن، کبد چربتان بود؟

- بله. به من گفته شد اگر وزنم را پایین بیاورم کبد چربم خوب می‌شود. یکی از پزشکان به من گفتند برای لاغر شدن باید بالن بگذارم. خیلی ترسیدم و از کم کردن وزنم پشیمان شدم اما ماه بعد به دکتر کشاورز مراجعه کردم. ایشان به من که استرس زیادی به خاطر شرایط جسمانی‌ام داشتم خیلی کمک کردند.

▪ آیا درد سمت راست بدنتان هم بعد از کاهش وزن برطرف شده است؟

- خیر. هنوز تشخیص نداده‌اند که دلیل این درد چیست و هنوز هم خوب نشده و به صورت نامشخص در بدنم وجود دارد.

▪ این درد دقیقا در کجای سمت راستتان است؟

- زیر دنده‌‌ها و وقتی کار و فعالیت شدید می‌کنم به پوستم می‌زند.

▪ کبد چربتان چطور؟ به دنبال کاهش وزن خوب شده است؟

- بله. البته هر بار که می‌روم آزمایش‌های مربوط به آنزیم‌های کبدی را می‌دهم می‌بینم که در کل کبد چربم بهتر شده است.

▪ آیا دلیل چرب‌شدن کبدتان را می‌دانید؟

- چاقی و پرخوری. در واقع، من ریزه‌خواری زیاد می‌کردم و به ویژه وقتی ناراحت بودم بیشتر می‌خوردم.

▪ غیر از کبد چرب، چاقی چه مشکلات دیگری برایتان پیش آورده بود؟

- نمی‌توانستم از پله‌ها بالا بروم. پاهایم درد می‌کرد، نفسم می‌گرفت، شکمم بزرگ شده و بالای آن ورم کرده بود. اضافه وزنم باعث شده بود در تمامی حوزه‌های کاری و فعالیتم، اعتماد به نفسم پایین بیاید. به خاطر دردی که داشتم و تشخیص داده نشده بود منزوی و افسرده هم شده بودم.

▪ چه شد که اضافه وزن پیدا کردید؟

- بعد از زایمان کم‌ کم چاق شدم.

▪ چند فرزند دارید؟

- یک فرزند.

▪ چند ساله است؟

- متولد ۱۳۸۰.

▪ آیا شیر هم دادید؟

- خیر، شاید تنها یک ماه.

▪ وزنتان به چند کیلوگرم رسید؟

- قبل از بارداری تقریبا ۶۰ کیلوگرم بودم. به تدریج وزنم زیاد شد تا به ۸۶ کیلوگرم در اسفند سال گذشته رسیدم.

▪ درحال حاضر وزنتان چقدر است؟

- ۶۲ کیلوگرم با قد ۱۶۷.

▪ چند ماهه این وزن را کم کردید؟

- تقریبا در عرض ۶ ماه ۱۷ کیلوگرم کم کردم.البته این را بگویم که وقتی به دکتر کشاورز مراجعه کردم وزنم ۷۹ کیلوگرم بود.

▪ دکتر کشاورز چه نوع رژیمی برایتان تجویز کردند؟

- رژیم خوبی داشتم که همه چیز را به اندازه می‌توانستم بخورم. البته به دلیل چربی کبدم مصرف غذاهای چرب مثل جگر، دل، قلوه، آجیل و تنقلات برایم حذف شد. بیشتر غذاهایم آب‌پز بود و گوشت سفید بیشترین سهم را در برنامه غذایی‌ام داشت.

▪ آیا ورزش هم می‌کنید؟

- بله. نیم تا یک ساعت پیاده‌روی.

▪ قبل از رژیم ورزش نمی‌کردید؟

- من کلا تحریک بدنی زیادی دارم ولی ورزش نمی‌کردم.

● نگاه اول

دکتر سید علی کشاورز متخصص تغذیه ورژیم درمانی درباره سوژه «میزگرد تغذیه» می‌گوید:

چـاره کـبـد چـرب، کـاهـش وزن اسـت

▪ آقای دکتر! مشکل اصلی خانم فتحعلیان وقتی به شما مراجعه کردند چه بود؟

- خانم فتحعلیان مبتلا به کبد چرب بودند و باید وزن کم می‌کردند. البته ایشان به طور معمول از یک درد شکمی شکایت دارند که ارتباطی به کبدشان ندارد.

▪ برای درمان کبد چرب ایشان تجویزتان چه بود؟

- تقریبا هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند چربی را از کبد بردارد. تنها راه کاهش وزن است. کاهش وزن ایشان با یک برنامه منظم و به آرامی صورت گرفت و در یک دوره زمانی ۶ ماهه توانستند ۱۷ کیلوگرم وزن کم کنند و به وزن ایده‌آل نزدیک شوند. جالب است بدانید که بعد از کاهش وزن در آزمایش‌ها و سونوگرافی‌ها اثری از کبد چرب باقی نمانده بود.

▪ برای فردی که کبد چرب دارد رژیم خاصی تجویز می‌شود؟

- اصولا وقتی فردی مبتلا به کبد چرب درجه ۲ می‌شود مصرف گوشت قرمز، جگر، دل و قلوه برایش ممنوع خواهد شد. در کبد چرب درجه یک، ۲ بار در هفته می‌توان گوشت خورد اما در کبد چرب درجه ۲ مصرف گوشت قرمز کاملا ممنوع می‌شود. مصرف آجیل، پسته و تخمه نیز در تمامی رژیم‌های کاهش وزن محدود و گاهی ممنوع است.

▪ گفتید درد شکم ایشان ارتباطی به کبد چربشان نداشت پس چطور تشخیص کبد چرب داده شد؟

- متاسفانه وقتی کبد چرب می‌شود و حتی تا مرحله‌ای که به حد سرطانی شدن می‌رسد هیچ دردی ندارد. درد ناحیه شکمی ایشان ربطی به کبد چربشان نداشته است. از طریق آزمایش‌های دوره‌ای که اصولا پیشنهاد می‌شود افراد میانسال بعد از ۴۰ سالگی هر ۶ ماه یکبار انجام دهند و خانم فتحعلیان هم انجام دادند می‌توان ابتلا به کبد چرب را تشخیص داد. در حال حاضر، کبد چرب در افراد زیر ۳۰ سال هم دیده می‌شود پس افراد جوان و چاق نیز بهتر است آزمایش‌های مربوط به آنزیم‌های کبدی را انجام دهند و اگر آنزیم‌های کبدی بالا بودند با انجام سونوگرافی، درجه کبد چرب‌شان را تشخیص دهند. در کشور ما مصرف مشروبات الکلی دلیل اصلی ابتلا به کبد چرب نیست ولی در کشورهایی که مصرف مشروبات بالاست آزمایش‌های دوره‌ای برای تشخیص کبد چرب ضروری به نظر می‌رسد زیرا کبد چرب هیچ‌گونه علامتی که فرد بتواند متوجه آن شود، ندارد و تنها با آزمایش‌ها قابل تشخیص است.

▪ چه عواملی در چرب شدن کبد دخیل‌اند؟

- بدخوری‌ها و مصرف مواد غذایی چرب یا مشروبات الکلی باعث می‌شوند در کبد، چربی تجمع پیدا ‌کند. در پی این موضوع آنزیم‌های کبدی بالا می‌رود و بالارفتن آنزیم‌های کبدی مبین این است که فرد کبد چرب دارد.

▪ کبد چرب خانم فتحعلیان در چه درجه‌ای بود؟

- درجه ۲

▪ درجه‌های مختلف را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه تفاوتی در درمان آنها وجود دارد؟

- اینکه میزان چربی تجمع‌یافته چقدر است به سونوگرافی نیاز دارد تا متوجه شویم کبد چرب از نوع درجه ۱ است یا ۲ یا ۳. به طور معمول کبد چرب درجه یک و ۲ با رژیم غذایی و کاهش وزن کاملا برطرف می‌شوند و عوارض و آثار شان از بین می‌رود ولی وقتی کبد چرب به مرحله درجه ۳ یا بالاتر برسد وارد مرحله نگران‌کننده سیروز کبدی می‌شود و خطر سرطان‌زایی جدی‌تر است و حتی با کاهش وزن اگر سلول‌های کبدی به مرحله سیروز کبدی رسیده باشند بعد از کاهش وزن این حالت برگشت‌پذیر نخواهد بود. به همین دلیل افراد مبتلا به کبد چرب باید توجه داشته باشند در مرحله ۱ و ۲ اقدام به کاهش وزن کنند.

▪ به نظر شما دلیل اضافه وزن خانم فتحعلیان چه بوده است؟

- احتمالا پرخوری عصبی و اضافه وزن بعد از زایمان. معمولا افراد در حالت تغییر شرایط روانی و هیجانات اعم از خوشی‌ها و ناراحتی‌ها دچار پرخوری می‌شوند. درصد کمی از افراد هنگام ناراحتی دچار کم‌اشتهایی می‌شوند. اغلب افراد حین ناراحتی پرخور می‌شوند و مشکل خود را با خوردن تسکین می‌دهند. به این موضوع پرخوری عصبی گفته می‌شود. این افراد می‌توانند با توسل به برخی تکنیک‌های روان‌شناختی مشکل خود را حل کنند.

▪ به نظر شما چقدر اضافه وزن در بارداری طبیعی است؟

- اضافه وزن دوران بارداری به وزن قبل از بارداری بستگی دارد. اگر مادر لاغر باشد توصیه می‌شود در دوران بارداری ۱۴ تا ۱۷ کیلوگرم وزن اضافه ‌کند. اگر وزنش نرمال است و نمایه توده بدنی بین ۱۹ تا ۲۵ باشد می‌تواند ۱۰ تا حداکثر ۱۴ کیلوگرم وزن اضافه کند و اگر مادر اضافه وزن داشته یا چاق باشد افزایش وزن باید حداکثر ۷ تا ۹ کیلوگرم در دوران بارداری باشد. برخی مادران به این نکته توجه نمی‌کنند و گاهی دیده می‌شود در دوران بارداری مادری دچار ۳۰ تا ۳۵ و حتی ۴۰ کیلوگرم اضافه وزن می‌شود.

در یک بارداری با اضافه وزن نرمال ۲ تا ۴ کیلوگرم از وزن مربوط به ذخیره شدن چربی در بدن است که لازمه شروع یک شیردهی موفق خواهد بود. مادرانی که چند زایمان دارند و شیر نمی‌دهند، طبیعتا هر بار این چند کیلوگرم چربی ذخیره شده از بین نمی‌رود و باعث چاقی می‌شود. خطای دیگری که اغلب مادران ما با آن مواجه می‌شوند بدخوری‌های بعد از زایمان به منظور تولید شیر به توصیه افراد ناآگاه و اطرافیان است که نه تنها تاثیری بر شیر نمی‌گذارد بلکه به شدت چاق‌کننده است. یادتان باشد که اضافه وزن بالا در دوران بارداری بر زایمان طبیعی تاثیر منفی گذاشته و سبب می‌شود مادر مجبور به عمل سزارین شود. اگر زمینه ابتلا به دیابت هم در خانواده وجود داشته باشد، اضافه وزن می‌تواند سبب ابتلا به دیابت بارداری شود.

▪ آیا در دوران شیردهی امکان رژیم گرفتن وجود دارد؟

- معمولا خانمی که شیر می‌دهد اگر برنامه‌ غذایی متعادلی بعد از زایمان داشته باشد حداکثر یک سال بعد از زایمان به وزن قبل از بارداری می‌رسد. این یک ریتم طبیعی است و به شیر لطمه‌ای نمی‌رساند. در مورد مادرانی که اضافه وزن زیاد پیدا کرده‌اند پزشک رژیم دوران شیردهی می‌دهد. این رژیم به شکلی تنظیم می‌شود که پروتئین لازم برای شیردهی تامین شود ولی وزن مادر کاهش یابد. البته اگر به طور متوسط خانمی ماهی ۴ کیلوگرم کم می‌کند در دوران شیردهی وزن یک تا ۲ کیلوگرم کاهش می‌یابد تا به مقدار و کیفیت شیر صدمه‌ای وارد نیاید.

▪ خانم فتحعلیان از ورم بالای شکم هم شکایت داشتند. آیا این مساله مهمی بوده است؟

- خیر. معمولا چاقی بر ۲ نوع است. چاقی شکمی و چاقی بالاتنه. در برخی افراد تجمع چربی در ناحیه شکم بیشتر است. به طور معمول وقتی وزن کم می‌کنیم و فرد به وزن نرمال می‌رسد چاقی شکمی هم آب می‌شود و از بین می‌رود. ورم ناحیه شکم در ایشان در واقع مربوط است به تجمع چربی در ناحیه شکم و مشکل خاصی نیست.

▪ برای افسردگی ایشان نیز رژیم خاصی تجویز کردید؟

- امگا ۳ و روغن ماهی تجویز کردم و نیازی به تجویز داروی دیگر نبود.

● نگاه دوم

تورم سردل یعنی چه؟

دکتر پیمان ادیبی/ فوق‌تخصص گوارش و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

بسیاری از افرادی که به چاقی عمومی مبتلا هستند و در سرتاسر شکمشان چربی وجود دارد، به دلیل حالت‌هایی که اصطلاحا به آنها اختلال در تصور بدنی می‌گویند، احساس می‌کنند برخی از نقاط بدنشان متورم‌تر است. یکی از نقاطی که این تصور در آن بیشتر وجود دارد، سردل است. یعنی بیمار با آنکه چاق است، احساس می‌کند، سر دلش متورم‌تر است اما وقتی تحت بررسی قرار می‌گیرد، معلوم می‌شود سرتاسر شکم یک اندازه دارد.

البته بیمارانی که اضافه‌وزن دارند، بیشتر دچار نفخ می‌شوند. نتایج مطالعات اخیر نشان داده‌اند، نوع و ترکیب میکروب‌های روده افراد مبتلا به اضافه‌وزن نسبت به افرادی که اضافه‌وزن ندارند، تفاوت داشته و این میکروب‌ها باعث ایجاد نفخ در سرتاسر شکم و ایجاد احساس گاز روده می‌شوند. نکته دیگر آنکه عادت‌های غذایی که سبب چاقی می‌شوند، عامل سوءهاضمه هستند. بسیاری از افراد چاق عادت‌هایی مانند پرخوری عصبی دارند که باعث می‌شود بعد از غذا احساس نفخ، سنگینی، تورم زیاد سردل و... کنند و علائم سوءهاضمه در آنها دیده ‌شود.

به طور کلی احساس نفخ و برآمدگی سردل می‌تواند خیالی یا در اثر سوء‌عملکرد قسمت فوقانی گوارش یا احساس نفخ سرتاسری به دلیل رشد بیش از حد میکروب‌ها باشد. در صورتی که بیمار دچار اختلال در تصور از بدن باشد، ممکن است صرفا با کاهش وزن احساس نفخ و ورم سردل از بین نرود و به مشاوره روان‌شناختی نیاز داشته باشد، هرچند کاهش وزن و لاغر شدن در بهبود تصور از بدن تاثیر دارد. اصلاح الگو و عادت‌های غذایی زیر نظر کارشناسان تغذیه و اصلاح در شیوه غذا خوردن و محتوی غذا می‌تواند عملکرد دستگاه گوارش را تصحیح کند و نفخ واقعی را از بین ببرد.

● نگاه سوم

افسردگی آستانه درد را پایین می‌آورد

دکتر شیوا دولت‌آبادی

روان‌شناس، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی

اینکه اصولا این خانم هنوز درد سمت راست بدنش را بعد از آزمایش‌ها و معاینه‌ها دارد بیش از آنکه معلول تشخیص غلط باشد، می‌تواند به دلیل افسردگی باشد. افسردگی، اضطراب و اختلالاتی که باعث می‌شود به شکل نامطمئن احساس درد بکنیم تا حدی به دلیل به هم‌ریختگی‌های عصبی و روانی است.

اینکه این خانم دردی سمت راست بدنش حس می‌کند بدون آنکه دلیل آن تشخیص داده شده باشد و اصلا دلیلی داشته باشد، از نظر روان‌پزشکی اختلالاتی است که باید توسط روان‌پزشک تشخیص داده شود. اینکه ایشان دردی در زیر دنده‌ها حس می‌کنند که با انجام فعالیت یا هیجانی شدن به پوست می‌زند، می‌تواند یک اختلال روان‌پزشکی باشد. البته لازم است خیلی دقیق‌تر از زبان ایشان بشنویم که این درد به چه نحوه و در کجاست تا بتوانیم تشخیص دهیم این درد پایه‌های روانی دارد یا خیر. به هر حال وقتی ایشان تشخیص کبد چرب گرفته‌اند و کبد چرب‌شان درمان شده باید درد در این ناحیه به دنبال بهبود چربی کبد و کاهش وزن برطرف شده باشد و ایشان عادت به درد در این ناحیه را از دست داده باشند.

نکته‌ای که در مورد خانم فتحعلیان باید به آن اشاره کنم این است که افسردگی آستانه درد را در انسان پایین می‌آورد و او را آماده می‌کند تا به خود توجه درونی منفی داشته باشد و فکر کند «اگر احساس درد دارم پس با یک مساله جدی روبه‌رو هستم. » در عین حال که افسردگی درد را شدت می‌بخشد، همان‌طور که خود خانم فتحعلیان اشاره کرده‌اند خود درد سبب افسردگی می‌شود. این دو به نوعی جای علت و معلول‌شان در انسان‌ها تغییر می‌کند. ابتدا لازم است تشخیص دقیقی در مورد یک درد داده شود و با توجه به نشانه‌های درد مورد بررسی قرار گیرد. چون درد در خانم فتحعلیان در یک نقطه ثابت است و تغییر نمی‌کند فکر می‌کنم بهتر است یک متخصص داخلی علت را تشخیص دهد اما اگر این درد در حال تغییر و حرکت است می‌توانند به روان‌پزشک مراجعه کنند. فراموش نکنیم گاهی تلقین و تصور درد خیالی عامل بروز درد و افسردگی است و با کمک یک اندیشه خوب مانند اینکه «حالا سالم هستم و نباید درد داشته باشم» می‌توان این درد را کاهش داد اما اگر کاهش پیدا نکرد و حتی افزایش یافت باید مجددا مورد بررسی دقیق قرار گیرند.

● نگاه چهارم

آنها دل‌درد ندارند درد دل دارند!

دکتر محمدرضا خدایی

روان‌پزشک، عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی

ممکن است خانم فتحعلیان مبتلا به بیماری وسواس باشند اما تشخیص این موضوع نیاز به بررسی فراوان دارد و لازم است حتما علل جسمی بررسی شده و مطمئن شویم درد ایشان هیچ‌ علت جسمی ندارد. بعد از بررسی‌های کاملی که توسط متخصصان داخلی در زمینه رد کردن بیماری‌های جسمی مرتبط با درد سمت راست انجام شد و مشخص شد ایشان از این نظر مشکلی ندارند، روان‌پزشک ممکن است اختلال درد یا جسمانی‌سازی را تشخیص ‌دهد. در اختلال جسمانی‌سازی با اینکه فرد مشکل جسمی ندارد از نظر ذهنی بدن فرد دردهایی را حس می‌کند که در مغز تفسیر بیماری به خود می‌گیرند. یعنی بدن حساس‌تر از حد عادی است و تفسیری که مغز از پیام‌های ارسالی از بدن دارد، تفسیر درد و بیماری است. اختلالات درد نیز مشکلاتی هستند که درد بدون علت مشخص و به دلیل مسایل روان‌شناختی بروز می‌کند. یک سری از عوامل روان‌شناختی وجود دارند که می‌توانند علائم جسمی را تقلید ‌کنند مثل درد یا ضعف در اندام‌ها یا به گونه‌ای وسواس بیماری که فرد به خود تلقین می‌کند درد قلب یا کبد دارد و این ناراحتی به صورت دایم ادامه‌دار می‌شود.

خصوصیت دردی که معمولا جسمی است در شب تشدید می‌شود و در روز کمتر است اما وقتی درد به دلیل روان‌شناختی است در شب کمتر و در روز شدت پیدا می‌کند. مورد دیگر اینکه دردهایی که علت روان‌شناختی دارند در طول روز در یک نقطه ثابت هستند و درد متغیر نیست و بالا و پایین نمی‌رود در حالی که دردهای جسمی بالارونده و پایین‌رونده‌اند. دردهایی که علت روان‌شناختی دارند با وارد شدن استرس به فرد تشدید می‌شوند. البته در بیماری‌های جسمی هم این موضوع را داریم ولی نه به شدت اختلالاتی که علت آنها زمینه‌ روان‌شناختی است.

اگر درد علت جسمی داشته باشد بعد از تشخیص و درمان وضعیت آن مشخص می‌شود و کاهش می‌یابد یا افزایش. اما در دردهای مربوط به اختلالات روان‌شناختی دردها به صورت مزمن، ادامه دارند و یک حالت هستند و کم و زیاد نمی‌شوند و با سایر علائم جسمی مانند کاهش وزن یا تب همراه نیستند.

در صورتی که تشخیص داده شود که درد به دلیل اختلالات روان‌شناختی است باید خانواده توجه داشته باشد که به فرد توهین نکند که مثلا الکی درد داری، هیچ چیزی نیست و تو در حال فیلم بازی‌کردنی. به صورت عامیانه باید گفت این افراد دل‌درد ندارند بلکه درد دل دارند. دردهای این‌چنینی وقتی ایجاد می‌شود که به ویژه‌ خانم‌های میانسال مورد توجه کسانی که انتظار توجه از آنها دارند، قرار نمی‌گیرند. در نتیجه بدن به صورت ناخودآگاه مسایل روان‌شناختی را به صورت دردهای جسمانی درمی‌آورد و روان انسان به صورت ناخودآگاه این حالت را ایجاد می‌کند تا اعلام کند من دچار مشکل هستم. از آنجا که در فرهنگ‌ها و جامعه‌ها به مسایل جسمی بیش از روانی اهمیت داده می‌شود بدن به صورت ناخودآگاه این دردها را به صورت جسمانی درمی‌آورد در حالی که علت آن ریشه در مسایل روان‌شناختی، افسردگی، کمبود توجه دیگران و... دارد.

بنده در این مواقع به خانواده‌ها تاکید می‌کنم به درد به صورت غلوشده واکنش نشان ندهند بلکه به صورت غیرمستقیم سعی کنند مسایلی که در زندگی فرد هست به ویژه مسایل خانوادگی، بین فردی و... را مدنظر قرار دهند و در حدود رفع آنها برآیند. توجه مستقیم ممکن است سبب باقی ماندن درد در بدن و تبدیل آن به عاملی شود که فرد به وسیله آن بتواند مسایل و مشکلات خود را بیان کند.

سمیه مقصودعلی