انسان موجودی با فرهنگ است

به راستی همگان درصددند تا قدمت همه عرصه های پزشكی, كشاورزی, صنعتی و را بررسی كنند اما وقتی صحبت از انسان و پیدایش او در كره زمین می شود بی شك می گوییم كه انسان موجودی است بافرهنگ اما آیا شاخص های فرهنگی كه تاكید بر فرهنگی بودن جامعه انسانی دارد بر انسان های اولیه حاكم بوده است

به راستی همگان درصددند تا قدمت همه عرصه های پزشكی، كشاورزی، صنعتی و... را بررسی كنند اما وقتی صحبت از انسان و پیدایش او در كره زمین می شود بی شك می گوییم كه انسان موجودی است بافرهنگ اما آیا شاخص های فرهنگی كه تاكید بر فرهنگی بودن جامعه انسانی دارد بر انسان های اولیه حاكم بوده است؟ در این رابطه با جلال الدین رفیع فر به گفت وگو نشستیم. وی دارای دكترای انسان شناسی از دانشگاه سوربن فرانسه و از اعضای هیات علمی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و همچنین مركز تحقیقات علمی فرانسه ENRS و از سال ۱۳۶۷ رسماً دانشیار گروه آموزش انسان شناسی دانشكده علوم اجتماعی است.پیدایش اولیه انسان در كره زمین را با توجه به نظریات مختلف علمی موجود می توانیم در حدود چهار میلیون سال پیش در نظر بگیریم اما برای توجیه این زمان لازم است سابقه اش را بررسی كنیم كه در حال حاضر دو دیدگاه مهم برای ارائه یك تعریف جامع، دقیق و علمی از انسان بیش از سایر دیگر تعریفات مورد توجه قرار گرفته كه در تعریف اول یك دیدگاه زیست شناسی را مدنظر دارد و شاخص های جسمانی انسان را به عنوان محور تعریف برای انسان در نظر می گیریم یعنی انسان پستانداری است كه بر روی دو پا راه می رود و دارای ۲۳ جفت كروموزوم است اما تعریف دوم كه بیشتر نقطه نظرات علمای علوم انسانی را مدنظر دارد و می گوید انسان موجودی است بافرهنگ. در واقع تاكید بر فرهنگی بودن جامعه انسانی است كه این خصیصه این جامعه را از سایر جوامع به راحتی مجزا می كند. بنابراین براساس تعریف دوم سابقه انسان را می توان دست كم بین دو تا دو و نیم میلیون سال در نظر گرفت زیرا قدیمی ترین آثار فرهنگی پیدا شده به همین زمان مزبور تعلق دارد.

• قدمت چهار میلیون ساله انسان

براساس قوانین شناخته شده در علم زیست شناسی كلیه موجودات از جمله انسان دارای قابلیت هایی هستند كه با هدف تطبیق با محیط دچار تغییر می شوند، انسان هم از این قاعده مستثنی نبوده و نیست و شواهد موجود نشانگر آن است كه از قدیمی ترین اسكلت های به دست آمده از انسان تا به امروز تغییرات جسمانی قابل توجهی قابل مشاهده است كه براساس مطالعات علمی مشخص شده كه این تغییرات عمدتاً با هدف تطبیق با محیط و از طریق جهش های ژنتیكی به طور غیرارادی عمل می كند كه این تغییرات پس از مدت زمانی امكان مقایسه نمونه های قبلی با نمونه های جدیدتر را فراهم كرده و قابل شناسایی می شود. بنابراین با توجه به این قابلیت ها نباید انتظار داشت كه در طول چهار میلیون سال گذشته جسم انسان دچار هیچ گونه تغییری نشده باشد. لازم به ذكر است كه این تغییرات صرفاً فیزیكی است و ماهیت انسان را تحت تاثیر قرار نمی دهد. ویژگی های قدیمی ترین نمونه های به دست آمده از انسان نشانگر آن است كه انسان های اولیه در مقایسه با انسان های امروزی دارای قدی كوتاه تر، جمجمه ای كوچك تر و آرواره های قوی با ۳۲ دندان كه تركیب دندان ها بیشتر به گیاه خواری تمایل نشان می دهد و همچنین دست هایی اندكی بلندتر هستند كه نمونه مشخص آن دو اسكلت معروفی است كه در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۹۰ از دره لفارس در كشور فعلی اتیوپی به دست آمده است كه یكی دختر ۱۸ ساله ای با نام لوسی و دیگری رامیدو یك پسر بالغ بوده كه مطالعات انجام شده روی این دو اسكلت نشان داده است این نمونه ها كه قدمت بین ۵/۳ تا ۴ میلیون سال را داشته اند اولاً روی دو پا راه می رفته اند، دست ها و پا هایشان كاملاً شبیه انسان های امروزی و اندازه قدشان حدود یك متر و بیست سانتی متر بوده و گنجایش جمجمه آنها حدود ۵۰۰ سانتی مترمكعب (یك سوم انسان های امروزی) تعیین شده است و زیستگاه این نمونه ها جنگل های آفریقای شرقی است كه در حال حاضر كشور های اتیوپی، كنیا و تانزانیا را دربرمی گیرند. در واقع كشف لوسی و رامیدو در این منطقه از جهان به عنوان قدیمی ترین فسیل های شناخته شده ای كه می توان آنها را به عنوان اجداد انسان های امروزی دانست باعث شده كه دانشمندان خاستگاه انسان را شرق آفریقا معرفی كنند. اما نبود عناصر فرهنگی تنها مشكلی است كه برای اثبات انسان بودن این نمونه ها وجود دارد، به همین دلیل برای زیست شناسان انسان بودن این نمونه ها تایید شده است ولی برای انسان شناسان فرهنگی این نمونه ها ۱- هوموهابیلیس ها، ۲- هومواركتوس ها، ۳- سنیانتروپ ها انسان نما نامیده می شود.

•هوموهابیلیس ها

هوموهابیلیس ها خالق ابزارهای ابتدایی:

از زمانی كه اولین عناصر فرهنگی یعنی یك سلسله ابزار های سنگی با قدمت حدود ۵/۲ میلیون سال پیدا می شوند كم كم می توان از حضور انسان بر روی كره زمین با اطمینان بیشتری صحبت كرد و انسان های خالق این ابزار های ابتدایی نمونه هایی هستند كه هوموهابیلیس انسان ماهر نامیده می شوند. مهارت این انسان ها كه همچنان و تنها در شرق آفریقا زندگی می كرده اند از ساختن ابزار های سنگی بسیار ساده كه غالباً برای شكار و یا انجام كارهای روزمره دیگر می توانسته مورد استفاده قرار بگیرد بوده است. هوموهابیلیس ها در مقایسه با نمونه های قبلی دارای قدی بلندتر حدود ۱۴۵ سانتی متر بوده و جمجمه ای بزرگتر كه حدود بین ۷۰۰ تا ۹۰۰ سانتی متر مكعب گنجایش داشته است البته تفاوت های دیگری هم در سایر اندام ها می توان در این نمونه ها نسبت به نمونه های قبلی مشاهده كرد. اما هنوز عده ای از صاحب نظران هستند كه ابزارهای سنگی ساخته شده توسط این نمونه ها را به عنوان ابزار نمی پذیرند زیرا معتقدند این تولیدات در چارچوب تعریفی كه از ابزار ارائه می شود قرار نمی گیرد. در واقع در این تعریف گفته شده ابزار یعنی وسایلی كه برای ساختن وسایل دیگر مورد استفاده قرار گیرد نه هر چیزی كه انسان می تواند از آن به عنوان یك وسیله برای منظوری خاص مورد استفاده قرار دهد بنابراین این نمونه ها نیز برای عده ای همچنان انسان نما در نظر گرفته می شود.

---