هما، شکارچی‌ای که سعادت می‌آورد

هما، لاشخوری شبیه به یک شاهین عظیم است که در افسانه‌‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است.
سیستان و بلوچستان هنوز هم شاهد پرواز هما یکی از پرندگان افسانه‌ای …

هما، لاشخوری شبیه به یک شاهین عظیم است که در افسانه‌‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است.

سیستان و بلوچستان هنوز هم شاهد پرواز هما یکی از پرندگان افسانه‌ای ایران باستان بر فراز دشت‌ها و عرصه‌های طبیعی است. شاید کمتر کسی بداند که هما، پرنده افسانه‌ای ایران‌باستان، گونه‌ای لاشخور است و هنوز هم در طبیعت ایران و به‌ویژه طبیعت استان سیستان و بلوچستان دیده می‌شود.

همای اساطیری

هما در افسانه‌‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است.

هما را مرغ سعادت می‌خوانند و در اساطیر زرتشتی هم از آن با نام «سائنا» یا «سیمرغ» یاد شده است. اینکه هما مرغی استخوان‌خوار است، باوری است که از دیرباز در ایران رواج داشته و امروزه نیز رواج دارد.

سعدی در توصیف این پرنده می‌گوید: «همای از همه مرغان از آن شرف دارد ــ که استخوان خورد و جانور نیازارد.» صادق هدایت نیز در مورد هما نوشته است: «جمعی گفته‌اند که آن کرکس است که مردار خورد و از آن جنس بسیار است به همای بر سعادت معروف است. چنانچه گویند سایه آن بر هر کس افتد، پادشاهی و دولت یابد و لغت همایون هم کنایه از این معنی است. اینکه عوام در موقع تشکر می‌گویند خدا سایه شما را از سر ما کم نکند، اشاره به همین مسئله دارد.»

دکتر محمد معین نیز در ارتباط با این پرنده می‌گوید: «هما پرنده‌ای است از راسته شکاربانان روز، با جثه‌ای قوی که جز استخوان نخورد و استخوان‌های بزرگ را از بلندی بر صخره‌ای فکند تا پس از قطعه شدن آنرا بخورد. همای را عوام فرخنده گیرند و گرامی شمرند.»

در ادبیات داستانی کهن و قصه‌های عامیانه آورده‌اند که وقتی پادشاه و یا امیری در می‌گذشت و وارثی نداشت برای تعیین جانشین او مردم، همه در میدانی اجتماع کرده و هما را رها می‌کردند.

همای روی سر و یا شانه‌ی هر کس می‌نشست، او پادشاه یا امیر آن کشور می‌شد.

بنابراین در اساطیر ایران زمین آمده است که همای سعادت بر شانه‌های شبان مفلوک نشست و پادشاهی نصیبش شد.

شناسنامه هما

هما فرخنده است و فرخنده نیز معنی می‌دهد. لاشخوری است که بیشتر به یک شاهین عظیم شباهت دارد. طرح مشخص بدن در حال پرواز، این پرنده را از سایر لاشخورها متمایز کرده است. بال‌های هما دراز، کم‌عرض و زاویه‌دار است و دمی بلند، لوزی شکل و تیره رنگ دارد. سطح پشتی، بال ها و دم آن سیاه مایل به خاکستری و سرش به طور کلی نخودی رنگ است.

اطراف چشم و ناحیه پس منقار سیاه رنگ است که به یک دسته موی سیاه ریش مانند در زیر منقار منتهی می‌ شود. سطح شکمی نارنجی مایل به زرد و ناحیه سینه به طور واضح نارنجی رنگ است که با بال‌های تیره تضاد خاصی را نشان می‌‌دهد. نابالغ این پرنده، سروگردنی تیره دارد. هما از لاشخورهای دیگر فعال‌تر و معمولا تک‌زی است.

طول بدن آن یک تا ۱/۱ متر است و بیشتر در کوهستان‌های مرتفع و دورافتاده زندگی می‌کند و در غارهای مشرف به پرتگاه‌ها آشیانه می‌سازد. از دیگر زیستگا‌ه‌های این گونه زیستی، پارک ملی لار و بمو و منطقه حفاظت شده دنا است.

به جز هما، گونه‌های پرندگان دیگری نیز در استان سیستان و بلوچستان وجود دارند که می‌توان جیرفتی، دراج، هوبره، زاغ بور، گیلانشاه خالدار، پلیکان خاکستری باکلان و انواع پرندگان شکاری از جمله بحری، بالابان، عقاب طلایی و عقاب ماهیگیر را از جمله آنان دانست.