فناوری اطلاعات و نقش آن در آموزش نیروی انسانی

در جهان معاصر, فناوری اطلاعات به عنوان محور توسعه, نقش مهمی را در برنامه ریزی های کلان اجتماعی, اقتصادی, فرهنگی و آموزشی ایفا می کند

در جهان معاصر، فناوری اطلاعات به‌عنوان محور توسعه، نقش مهمی را در برنامه‌ریزی‌های کلان اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی ایفا می‌کند. این نوع فناوری فرایندی است که در آن، اطلاعات به‌طور مستمر تولید، پردازش، توزیع و مدیریت می‌شوند.

فناوری اطلاعات علاوه بر اینکه سیستمی سخت‌افزاری و ارتباطی است، سیستم فکری و فرهنگی نیز محسوب می‌شود، زیرا بدون وجود افکار و ایده‌های خلاق و نیز بستر مناسب فرهنگی، نمی‌تواند از رشدی مطلوب برخوردار شده و پاسخگوی نیازهای متنوع و گسترده انسان باشد. امروزه، سازمان‌های پیشرفته با درک اهمیت فناوری اطلاعات در تسهیل و تسریع امور خود، سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه کسب و توسعه آن انجام داده‌اند. به زعم اسلیت۱ (۱۳۸۱)، استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کنونی اغلب سازمان‌هاست. درک نقش فناوری اطلاعات و شناخت استفاده بهینه از آن، ضرورتی اساسی برای هر سازمانی است که می‌خواهد مزیت‌های بیشتری در عرصه رقابت به‌دست آورد.

● فناوری اطلاعات چیست؟

این فناوری را با علامت IT که مخفف Information Technology است، نشان می‌دهند. IT به هر نوع فناوری ویژه‌ای گفته می‌شود که توسط ریزپردازنده (یا تراشه رایانه‌ای) هدایت و کنترل شود. پیش از ورود به بحث نقش این فناوری در آموزش نیروی انسانی، باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا براستی وارد قرنی جدید شده‌ایم؟ قرنی که از آن به عنوان قرن انفجار اطلاعات نام برده می‌شود. گرچه پاسخ به این سوال بدیهی به‌نظر می‌رسد، اما شاید بسیاری از افراد معتقد باشند که ما همچنان در قرون گذشته به سر می‌بریم. واقعیت این است که جهان معاصر از لحاظ ماهیت تغییر یافته و سیستم‌های نوین اقتصادی، جایگزین روش‌های قدیمی شده‌اند و انسان امروزی در عصر انفجار اطلاعات زندگی می‌کند.

با دقت در ریشه‌ها و بنیان‌های این تغییرات، درمی‌یابیم که تغییر در دانش اساس تمامی تغییرات و تحولات جوامع انسانی بوده است. از زمانی که جنگ‌های اول و دوم جهانی به وقوع پیوستند و رسانه‌های جمعی، رشدی چشمگیر پیدا کردند، می‌توان تغییرات را در ساختار تفکر بشری ملاحظه کرد. خودرو، تلویزیون و بسیاری از وسایل و ابزار دیگر، تأثیر زیادی در تطور زندگی آدمی گذاشته‌اند. این ابزار نقش مؤثری در ترویج تغییرات و تحولات در ابعاد مختلف داشته‌اند.

صنعتی شدن برخی جوامع و عقب‌افتادگی برخی دیگر منجر به دوقطبی‌شدن جهان شد. این دوقطبی‌شدن، به میزان استفاده از فناوری نوین و پیشرفته در تغییر ساختارهای اقتصادی – اجتماعی بستگی داشته است.

نباید از نظر دور داشت که توجه خاص به عناصر فناوری بویژه آن دسته از فناوری‌هایی که تعاملات انسانی را دستخوش تغییر کرده‌اند، به معنای بی‌توجهی به روابط متقابل و چهره‌به‌چهره انسان‌هاست.

از نظر بعضی صاحب‌نظران، به‌رغم تغییرات ایجاد شده و حساسیت رو به فزونی نسبت به چنین تغییراتی، ساختار نگرشی و رفتاری ما نسبت به زندگی، تولد، مرگ، ازدواج و به‌طور کلی معنای زندگی، دگرگون شده است. کسانی که دیدی خوش‌بینانه به فناوری نوین دارند، معتقدند که فناوری‌های جدید، زمینه‌ساز تسهیل زندگی انسان‌ها بوده و احساس رضایت و خشنودی را افزایش داده‌اند.

امروزه، بشر از علل و شیوه درمان بسیاری از بیماری‌ها آگاهی و اطلاعات بیشتری دارد و پیشرفت‌هایی از این دست را مرهون رشد تفکر خود در عرصه‌های فناوری است. براستی، کدام یک از تفکرات یا نگرش‌های مثبت یا منفی در خصوص فناوری، می‌تواند به انسان در ایجاد جامعه‌ای سالم، کمک کند؟ به اعتقاد ما هر دو دیدگاه می‌توانند یاری‌رسان ما در ایجاد زندگی مطلوب باشند و ما را نسبت به فروپاشی و تباهی جامعه حساس کنند. چنین حساسیتی، عنصری منطقه‌ای یا محلی نیست بلکه چیزی است که روزنامه‌نگاران و نویسندگان آن را جهانی‌شدن۲ نامیده‌اند.

چنین تفکری، ما را به تمامی جهان وصل می‌کند و به نظر می‌رسد که مبنای آن، انفجار در توسعه دانش باشد. یعنی با رشد و گسترش جهانی، مسئولیت جهانی ما نیز احساس می‌شود. به دیگر سخن، هر جامعه‌ای باید نقش خود را در چنین روندی بخوبی ایفا کند.

یوتوپیا۳ یا مدینه فاضله عصر جدید، مدینه‌ای اطلاعاتی است زیرا در بسیاری از زمینه‌های گوناگون، منجر به فرموله کردن مجدد زندگی ما شده است. تغییرات صنعتی، نقل و انتقالات، ارتباطات بین فردی، کامپیوتر، رشد روزافزون علم پزشکی، مهندسی ژنتیک، تعاملات اینترنتی، بهره‌برداری‌های نوین، تغییر در نظام‌های آموزشی و ... همگی حاصل تغییر در دانش و فناوری بوده‌اند. بخشی از این تغییرات، در جهت مثبت و بخشی دیگر در جهت منفی حرکت کرده‌اند. تغییر در نظام‌های آموزشی، شاخص‌ترین تغییر در جهان معاصر به شمار می‌آیند زیرا تغییرات دیگر تا حدود زیادی وابسته به آن بوده‌اند. انفجار اطلاعات و امکان دسترسی سهل و ساده به دانش جهانی، امکان تغییر در نظام‌های آموزشی را میسر ساخته و فلسفه زندگی ما نیز به واسطه چنین دانشی، در حال تغییر و دگرگونی است. گرچه شک و تردید‌های فراوانی در خصوص اثرات آموزشی فناوری اطلاعات وجود دارد، اما وجود آن برای جهانی شدن و ایفای نقش مؤثر در دنیای در حال رشد، بسیار ضروری به نظر می‌رسد. این به معنای استحاله فرهنگی نیست بلکه نوعی همگونی رفتاری با دیگر جوامع تلقی می‌شود. ما استانداردهای جهانی را در کنار معیارهای فرهنگی و نظام‌های آموزشی را مطابق با هنجارها و ارزش‌های جامعه خود به‌کار می‌گیریم و ارزش‌های ملی و فرهنگی خود را حفظ می‌کنیم.

با توجه به قدرت فناوری اطلاعات در بسیاری از عرصه‌های زندگی جمعی بویژه آموزش، برخی کشورها از جمله مجارستان، تلاش‌هایی گسترده را در زمینه استفاده از این فناروی در زمینه آموزش و پرورش یا آموزش نیروی انسانی سازمان‌ها و صنایع خود آغاز کرده‌اند. نایری (۱۳۸۰) معتقد است که در کنار محیط‌های فیزیکی، لازم است محیط‌هایی مجازی برای یادگیری و آموزش در نظر گرفته شود. زیرا تلفیق صدا و تصویر با متن‌های نوشتاری، می‌تواند کلید راهگشایی برای کاهش میزان انتزاع مطالب آموزشی باشد. برای استفاده از اینترنت و فناوری اطلاعات در آموزش، باید به چند جنبه مهم ذیل توجه کرد:

۱) گرچه استفاده از IT، نگرانی‌های خاص خود را دارد، اما واقعیت این است که انتقال دانش، آگاهی و ایجاد تغییر توسط آن براحتی امکان‌پذیر است. البته به برخی واقعیت‌های ساده ذیل نیز باید توجه داشت:

الف) چگونه می‌توان اطلاعات و محتوای متنوع و گسترده قابل دسترسی از اینترنت را کنترل کرد؟ ب - چگونه می‌توان اطلاعات نامناسب را محدود کرده و اطلاعات درست را از نادرست متمایز ساخت؟

بنابراین باید به کاربران اینترنت آموزش داد تا استفاده از این فناوری را بخوبی مدیریت کنند. بهتر است این نوع آموزش‌ها از دوران کودکی آغاز شوند تا آموخته‌ها درونی گردند.

۲) این واقعیت را باید بپذیریم که بسیاری از اطلاعات موجود در اینترنت، می‌توانند بسیار خطرناک و زیانبار باشند. به عقیده برخی صاحب‌نظران از جمله بوتستین (۷)۴ (۲۰۰۱)، اطلاعاتی که از طریق اینترنت منتشر می‌شوند، می‌توانند دارای دو نوع ویروس باشند:

الف) ویروس‌های اطلاعاتی

ب) ویروس‌های رفتاری

این ویروس‌ها می‌توانند نگرش و بینش افراد را نسبت به پدیده‌ها و مسائل اجتماعی و نیز رفتارهای آنها نظیر مصرف کالاهای مختلف، تعاملات اجتماعی و ... را تحت‌تأثیر قرار دهند.

۳) همگان بویژه کودکان و نوجوانان را باید به این موضوع آگاه کرد که فناوری اطلاعات می‌تواند مواد درسی و شیوه‌های تدریس جدیدی را در مدارس و دانشگاه‌ها ایجاد کند و روند یادگیری را تسهیل کرده و تسریع بخشد. البته باید توجه داشت که این دانش نباید صرفاً از طریق اینترنت کسب شود زیرا ارتباطات انسانی و تعامل چهره‌به‌چهره در فرایند آموزش، امری بسیار مهم و ضروری است که هیچ نوع فناوری نمی‌تواند جای آن را بگیرد.

۴) فناوری‌های مدرن می‌توانند بی‌وقفه در هر جامعه‌ای به عنوان ابزار مهم آموزش در اختیار افراد مختلف قرار گیرند. لذا هر مکانی می‌تواند به منزله مدرسه یا کلاس درس باشد و دیگر نیازی به چهاردیواری مدرسه نیست. آنچه در این نوع آموزش اهمیت دارد، وجود فضایی آموزشی شامل آموزش‌دهنده فراگیر و محتوای آموزشی است. فضای مجازی اینترنت، این شرایط را به بهترین شکل ممکن فراهم می‌سازد.

۵) توجه به روند جهانی شدن، امری ضروری است. این پرسشی بسیار اساسی است که اگر نخواهیم از اینترنت و فناوری‌های نوین آموزشی برای اتصال به دنیای متغیر و پرشتاب کنونی استفاده کنیم، چه بلایی بر سر جامعه منزوی ما خواهد آمد؟

مسئولین آموزش جامعه باید فرایند شهروندی را به تمامی افراد جامعه آموزش دهند. این فرایند را باید به دیگر آموزش‌های جهانی پیوند داد. اگر این جمله «بایلی» را بپذیریم که اطلاعات، سکه رایج عصر حاضر است، باید تمام عزم خود را جزم کنیم تا نه‌تنها در کسب اطلاعات متنوع و مختلف بلکه در تولید اطلاعات و دانش روز نیز نقشی فعال و مؤثر ایفا کنیم. «مسکو۵» (۱۳۸۰) اذعان کرده است که با توجه به قابلیت‌های وسیع فضای مجازی اینترنت از لحاظ آموزشی و نیز چالش‌ها و خطرات موجود در این مسیر، آموزش‌ها باید مردم را به عنوان شهروند جهانی برای ورود به فضای رایانه‌ای آماده سازند. افراد، می‌بایستی فضای رایانه‌ای را به عنوان فضای عمومی یا منفعتی اشتراکی در نظر بگیرند که در آن، تمامی انسان‌ها دارای حقوقی مشخص در دستیابی، مشارکت، ابزار خواسته‌های منطقی، و حریم شخصی امن هستند. به این منظور، نهادهای جامعه مدنی و سازمان‌های دولتی، باید فضای رایانه‌ای را با هدف حرکت به سوی جامعه‌ای توانمند و تقویت جوامع موجود، مورد حمایت قرار دهند. برای دستیابی به توسعه اجتماعی و ایجاد تحول در نظام‌های آموزشی، باید بر اساس عقیده «کینلف»۶ (۱۳۸۰) در درجه اول به جایگاه ارزشمند انسان توجه کرد. نباید فراموش کنیم که یکی از دشوارترین وظایف نظام‌های آموزشی، استفاده بهینه از استعدادهای بی‌نظیر فضاهای رایانه‌ای برای طراحی پارادایمی جدید برای آموزش است.

محمدرضا لامعی (امور فروش ساپکو)

پانوشت

۱ . اسلیت، استیو (۱۳۸۱)، فناوری اطلاعات، ترجمه سیدمحمدرضا رکن‌الدینی، تهران: انتشارات قربانی.

۲ . ایلی، رابرت (۱۳۸۰)،، اطلاعات، سکه رایج عصر جدید، چالش‌های حقوقی، اخلاق فضای رایانه، تهران: خانه کتاب.

۳ . طباطبایی، سیدشهاب (۱۳۸۱). فناوری اطلاعات و شهروندی نوین، چکیده مقالات همایش راهکارهای توسعه فرهنگ شهروندی، به کوشش احسان کاظمی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.

۴ . Botstein, L. “A Brove Ne World? Information technology and education”. ۲۰۰۱-۷

۵ . مسکو (۱۳۸۰). یادگیری برای ورود به فضای رایانه‌ای به عنوان یک شهروند، چالش‌های حقوقی، اخلاقی فضای رایانه، تهران: خانه کتاب.

۶ . کینلف (۱۳۸۰). آموزش و پرورش در دنیای در حال تغییر، چالش‌های حقوقی، اخلاقی فضای رایانه، تهران: خانه کتاب.

منابع

۱ . اسلیت، استیو (۱۳۸۱). فناوری اطلاعات، ترجمه سیدمحمدرضا رکن‌الدینی، تهران: انتشارات قربانی.

۲ . بایلی، رابرت (۱۳۸۰). اطلاعات، سکه رایج عصر جدید، چالش‌های حقوقی، اخلاقی فضای رایانه، تهران: خانه کتاب.

۳ .طباطبایی، سیدشهاب (۱۳۸۱). فناوری اطلاعات و شهروندی نوین، چکیده مقالات همایش راهکارهای توسعه فرهنگ شهروندی، به کوشش احسان کاظمی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.

۴ . کینلف (۱۳۸۰). آموزش و پرورش در دنیای در حال تغییر، چالش‌های حقوقی، اخلاقی فضای رایانه، تهران: خانه کتاب.

۵ . مسکو (۱۳۸۰). یادگیری برای ورود به فضای رایانه‌ای به عنوان یک شهروند، چالش‌های حقوقی، اخلاقی فضای رایانه، تهران: خانه کتاب.