از سردرد تا واکنش دارویی

واکنش های دارویی عبارتند از انواع مختلفی از واکنش های آلرژیک که در اثر مصرف داروها ایجاد می شوند

واکنش‌های دارویی عبارتند از انواع مختلفی از واکنش‌های آلرژیک که در اثر مصرف داروها ایجاد می‌شوند. این واکنش‌ها ارثی یا مسری نیستند و علایم آنها از ایجاد ضایعات پوستی، خارش، کهیر، پوست برافروخته تا خس‌خس سینه و مشکل در تنفس و اختلال‌های متنوع خونی مثل کم‌خونی همولیتیک (همراه با تخریب گلبول‌های قرمز) و آسیب رشته‌های عصبی محیطی و... می?تواند دیده شود.

● آقای مسعود از سردردش می‌گوید:

مـشـکلـم از فـروردیـن شـروع شـد

▪ دلیل اصلی بستری شدنتان در بیمارستان چه بود؟

واکنش نشان دادن بدنم به یک نوع داروی مسکن.

▪ چند وقت است که این دارو را مصرف می‌کنید؟

از نیمه اسفند.

▪ به چه دلیل؟

از چند ماه پیش دچار سردردهای شدید می‌شدم. سردرد‌هایم معمولا هنگام خوابیدن یعنی از ساعت ۱۲ شب شروع می‌شد. تندتند نفس می‌کشیدم و از شدت درد فاصله دو ابرویم جمع و رنگ صورتم سرخ می‌شد و این حالت چند دقیقه ادامه پیدا می‌کرد. مراجعات مکرری به متخصصان داشتم و داروهای متعددی دریافت کردم که بیشترشان هم مسکن بودند و باعث بهبود نسبی سردردهایم می‌شدند اما چون کاملا خوب نشدم، تصمیم گرفتم به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنم که ایشان بعد از شنیدن شرح‌حال، این دارو را برایم تجویز کردند.

▪ واکنش دارویی با چه علایمی آغاز شد؟

۱۰ فروردین بود که ضایعات ‌ریزی به صورت زخم در دهان و ناحیه تناسلی‌ام دیدم. بعد ضایعات خونی و قرمز رنگی در دست و پاهایم ظاهر شد که به‌تدریج گسترش یافت. با دیدن آنها فورا به پزشک مراجعه کردم. البته پیش از این متخصص اعصاب گفته بودند اگر با مصرف دارو با چنین علایمی مواجه شدم، به سرعت باید به اورژانس مراجعه کنم.

▪ بعد از مراجعه تحت چه درمان‌هایی قرار گرفتید؟

مصرف دارو را قطع کردند و آزمایش‌هایی از جمله آزمایش ادرار، مدفوع، کبد و کلیه دادم که خوشبختانه مشکلی نداشتم و در حال حاضر به گفته پزشکم حال عمومی‌ام خوب است. فقط کمی تب دارم و احساس سرما و ضعف شدیدی می‌کنم که به دنبال استراحت بهتر خواهدشد.

▪ غیر از علایم پوستی، ناراحتی دیگری پیدا نکرده‌اید؟

نه، هیچ نوع علایم داخلی مثل دل‌درد، تهوع و استفراغ ندارم و همان‌طور که گفتم فقط دچار ضعف و بی‌حالی عمومی‌ام. البته نگرانم مبادا تب به?خاطر عفونت داخلی باشد.

● نگاه اول

توصیه ها و هشدارهای دکتر بابک زمانی متخصص مغز و اعصاب

بـعـضـی هـا مـسـتـعـد سـردردنـد

▪ آقای دکتر! کمتر کسی را می‌بینیم که سردرد را تجربه نکرده باشد. در مورد این درد شایع برایمان بگویید.

همان‌طور که اشاره کردید، سردرد بیماری بسیار شایعی است و افراد زیادی به آن دچار می‌شوند. سردرد دو نوع سردرد اولیه و ثانویه دارد؛ سردرد اولیه به تنهایی بروز می‌کند و علامت بیماری دیگری نیست اما سردرد ثانویه علامت بیماری دیگری است. سردردهای اولیه، شایع‌تر از سردردهای ثانویه هستند و در بسیاری بیماری‌ها که سردرد ایجاد می‌کنند، زمینه و استعداد ابتلا به سردرد اولیه وجود دارد.

▪ چه مسایلی باعث بروز سردرد می‌شوند؟

سردرد دو جنبه و دو علت اصلی دارد؛ محرکی که باعث بروز سردرد می‌شود و استعداد یا امکان تحمل درد در فردی که سردرد در او ایجاد شده‌است. افراد معمولا محرک‌ها را خوب می‌شناسند اما توجهی به جنبه دوم ندارند. استعداد افراد در مورد ابتلا به سردرد متفاوت است و اهمیت آن نه‌تنها کمتر از محرک‌ها نیست، بلکه بیشتر هم است.

▪ در مورد استعداد ابتلا به سر درد بیشتر برایمان بگویید.

سیستمی در مغز وجود دارد که احساس درد را تعدیل می‌کند و باعث می‌شود درد کمتری حس کنیم. مثلا وقتی با چکش کار می‌کنیم و چکش اشتباها روی شستمان می‌خورد، ابتدا درد زیادی حس می‌کنیم اما بعد از چند دقیقه، شدت درد کاهش می‌یابد و گرچه درد وجود دارد اما قابل تحمل می‌شود. آنچه درد را در دقایق اولیه کنترل می‌کند، همان سیستم کنترل مرکزی درد است که درد را تعدیل می‌کند. در برخی افراد کنترل مرکزی درد کمتر است و به عبارتی استعداد بیشتری در حس کردن درد و ابتلا به سردرد دارند.

▪ وقتی به سردرد مبتلا می‌شویم چه اقدامی انجام دهیم بهتر است؟

باید تحمل کرد تا بدن درد را تعدیل کند اما اگر درد قابل‌تحمل نبود، می‌توان مسکن‌های ساده مثل استامینوفن و آسپیرین مصرف کرد. مصرف خودسرانه و مرتب مسکن ها آسیب رسان است.

▪ اما بیشتر افراد در این مواقع مسکن‌های قوی‌تر مثل بروفن را انتخاب می‌کنند. مصرف این مسکن‌ها چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟

نتایج تحقیقات در سال‌های اخیر نشان می‌دهد علت شدت پیدا کردن بسیاری از سردردها، عواملی است که استعداد فرد به ابتلا به سردرد را تشدید می‌کند و در رأس آنها مصرف زیاد مسکن است. کسانی که زیاد مسکن مصرف می‌کنند، استعداد بیشتری نسبت به سردرد پیدا می‌کنند و میگرن‌هایی که در شرایط عادی ممکن بود بی‌علامت باشند، با مصرف بالای مسکن به سردردهای به هم پیوسته که شدت آنها زیاد و کم می‌شوند ولی قطع نمی‌شوند و به آن سردرد مزمن روزانه می‌گویند، تبدیل می‌شوند. درمان سردرد با مسکن فقط باعث می‌شود فرد بیش از پیش مستعد ابتلا به سردرد شود و مرکز کنترل درد در مغز فعالیت کمتری پیدا کند و با هر تحریکی فرد دچار سردردهای بیشتر شود. برای آنکه مسکن بر درد تاثیر بگذارد، باید در فواصل طولانی و کم مصرف شود و نیازی نیست این نوع دارو برای هر فرد به‌وسیله پزشک تجویز شود. مسکن‌ها درجه‌بندی دارند؛ از مسکن‌های ساده مثل استامینوفن و آسپیرین گرفته تا مسکن‌های ضدالتهابی مثل بروفن، دیکلوفناک و مسکن‌های ترکیبی که ترکیبی از همه انواع مسکن هستند. هرچه مسکن قوی‌تر باشد، تاثیر آن بر تشدید سردرد بیشتر می‌شود.

▪ آیا سردرد فصلی هم داریم؟

بله، برخی سردردها فصلی هستند و در یک دوره‌ یا فصل ایجاد و بعد کاملا قطع می‌شوند.

▪ دلیل افزایش سردرد در زمستان سرماست یا آلودگی بیشتر هوا؟

سرما و آلودگی هوا محرک هستند اما دلیل اصلی، همان استعداد بیشتر فرد است که باید درمان شود. آلودگی خیلی باعث سردرد نمی‌شود مگر آنکه فردی زمینه ابتلا به میگرن داشته باشد و با محرک‌هایی نظیر شلوغی یا آلودگی به سردرد مبتلا شود. بسیاری از افراد می‌گویند در زمستان به سینوزیت مبتلا می‌شوند و همین موضوع باعث بروز سردرد در آنها می‌شود. متاسفانه خیلی از افراد تمایل دارند سردردهایشان را به عوامل بیرونی ربط دهند؛ مثلا سردردشان را به سینوزیت ربط می‌دهند و با مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک سعی می‌کنند این درد را بهبود بخشند اما به جرأت می‌توانم بگویم بیشتر کسانی که ادعا می‌کنند سینوزیت دارند، فقط مبتلا به میگرن هستند.

▪ چرا می‌گویید خیلی‌ها تمایل دارند برای سردردهایشان دلیل خارجی پیدا کنند؟ یعنی به جای پذیرفتن اینکه به میگرن، مبتلا هستند قبول کنند سینوزیت دارند؟

یکی از دلایل این است که سینوزیت قابل درک است. یعنی جایی به اسم سینوس چرک کرده و با مصرف آنتی‌بیوتیک بهبود پیدا می‌کند اما وقتی می‌گوییم میگرن، تازه این سوال پیش می‌آید که میگرن یعنی چه و پاسخ دادن به آن سخت می‌شود. از سوی دیگر سینوزیت قابل بهبود است اما میگرن نه. در واقع پذیرفتن یک محرک خارجی که به ما حمله‌ور شده، راحت‌تر از پذیرفتن عیب درونی است.

▪ مشکل کسانی که می‌گویند به فشار خون بالا مبتلا هستند و به این دلیل دچار سردرد می‌شوند هم همین است؟

بله، مدت‌هاست مردم فکر می‌کنند با افزایش فشارخون دچار سردرد می‌شوند در حالی که سردرد است که فشار را بالا می‌برد. فشار افراد مبتلا به فشارخون بالا، با هر سردردی بالا می‌رود. افرادی هم که به بیماری فشارخون مبتلا نیستند، با بروز سردرد مختصری فشارشان بالا می‌رود. به عبارت دیگر، سردرد و ناراحتی‌های روزانه فشار را بالا می‌برد.

▪ بسیاری از افرادی که مرتب سردرد دارند، نگرانند مبادا دچار تومور مغزی باشند. چقدر می‌توان این احتمال را واقعی دانست؟

شیوع تومور مغزی در افراد مبتلا به سردرد به قدری پایین است که گاهی به نظر می‌رسد اصلا تومور مغزی و سردرد ارتباطی با هم ندارند. افراد دچار تومورهای مغزی، بیشتر علایم عصبی، اختلال بینایی، تشنج، ضعف بدن و... دارند. اگرچه تومورهای مغزی در شرایط خاص باعث سردرد می‌شوند اما اکثریت قابل‌توجه افرادی که سردرد دارند و معاینه عصبی آنها طبیعی است، به تومور مغزی مبتلا نیستند. سردردی که با تومور مغزی همراه می‌شود، مداوم است و هر روز نسبت به روز قبل شدیدتر می‌شود. در حالی که سردرد میگرنی نوسانات یکنواختی دارد و شدیدتر نمی‌شود. سردردی که مانع خواب شود یا فرد را از خواب بیدار می‌کند، ممکن است سردرد ثانویه ناشی از افزایش فشار داخل مغز یا تومور مغزی باشد.

▪ گاهی برخی افراد مانند آقای مسعود حین خواب دچار سردرد می‌شوند دلیل این نوع سردرد چیست؟

نوعی سردرد که به آن سردرد زمان خواب می‌گویند، معمولا در افرادی رخ می‌دهد که هنگام خواب دچار وقفه تنفسی می‌شوند و اکسیژن کافی به مغزشان نمی‌رسد و شب‌ها به دلیل کمبود اکسیژن در مغز دچار سردردهای شبانه می‌شوند.

▪ در مورد دارویی که برای آقای مسعود تجویز شده توضیح می‌دهید؟

این دارو ربطی به سردرد ندارد و شاید چون مبتلا به درد صورت بوده‌اند، برایشان تجویز شده است.

● نگاه دوم

واکنش دارویی و توصیه های درمانی

دکتر امیرهوشنگ احسانی/ متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

واکنش دارویی، نوعی آلرژی نسبتا شایع و یکی از دلایل اصلی مراجعه به کلینیک‌های پوست‌و‌مو و بیمارستان‌هاست. واکنش‌های دارویی در مرد و زن به یک میزان اتفاق می‌افتد اما در کودکان کمتر دیده می‌شود و بیشتر در دهه ۲، ۳ و ۴ زندگی رخ می‌دهد. بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و مبتلایان به ایدز، بیشتر دچار واکنش‌های دارویی می‌شوند. از شایع‌ترین عوارض واکنش‌های دارویی، واکنش‌های پوستی هستند به‌طوری که میزان شیوع واکنش پوستی به داروها حدود ۲درصد است. شایع‌ترین شکل واکنش‌های دارویی، «ماکولوپاپولر» است که خود را به‌صورت دانه‌های ریز و قرمز نشان می‌دهد. هر دارویی می‌تواند واکنش دارویی ایجاد کند اما سردسته داروهایی که واکنش ایجاد می‌کنند، آنتی‌بیوتیک‌ها به‌خصوص آمپی‌سیلین، پنی‌سیلین‌ها، سولفانامیدها و جنتامایسین و داروهای ضدتشنج مثل فنی‌تویین و کاربامازپین و... هستند. هر دارویی نوع خاصی ضایعه پوستی ایجاد می‌کند. واکنش‌های دارویی محدوده بسیار وسیع و شرایط و اشکال مختلفی دارند. براساس شرح‌حالی که از بیمار گرفته می‌شود و سابقه مصرف داروی جدید، واکنش دارویی تشخیص داده خواهد شد. واکنش دارویی به فاصله ۳-۲ هفته بعد از مصرف داروی جدید بروز می‌کند، به عبارتی، دارویی که از ۳ هفته پیش مصرف آن آغاز شده، ممکن است بعد از این مدت در بدن واکنش ایجاد کند زیرا متابولیسم داروها ممکن است تا ۳ هفته ادامه داشته باشد. واکنش دارویی در این آقا به شکل بثورات ثابت دارویی بوده و پلاک‌های گرد اریتماتو و ادماتو نمایان شده که بعد به پیگمانتاسیون قهوه‌ای تیره تبدیل می‌شود. واکنش‌های دارویی ممکن است درگیری‌های داخلی ایجاد کند و به همین دلیل برای این بیمار آزمایش‌های مختلف تجویز شده است. گاهی غیر از پوست، کبد، کلیه و غده تیرویید هم درگیر می‌شوند. اگر فردی با مصرف دارویی دچار واکنش دارویی شد، باید مصرف آن را برای همیشه قطع کند زیرا مصرف مجدد باعث ایجاد شرایط شدید و حاد می‌شود و احتمال بروز مسایل جدی‌تر و حتی مرگ وجود دارد. بعد از قطع دارو و مصرف‌نکردن مجدد آن، پزشک برحسب نوع واکنش دارویی، درمان‌های نگهدارنده، مراقبت‌های کنترلی، خشک کردن تاول و تسکین خارش یا درمان علامتی را آغاز می‌کند تا ضایعات طی ۲ تا ۳ هفته برطرف شوند.

● نگاه سوم

سرتان درد می کند؟ چای بنوشید!

دکتر خدیجه رحمانی/ کارشناس ارشد تغذیه و عضو هیات علمی انستیتو تغذیه

عوامل مختلفی در بروز سردرد تاثیر دارند اما گرسنگی‌های کوتاه‌مدت، حذف یک وعده غذایی، تشنگی و چاقی هم می‌توانند عامل بروز سردرد باشند. برخی از مواد غذایی نیز محرک ایجاد سردرد هستند و برخی دیگر می‌توانند حین بروز سردرد آن را بهبود بخشند. البته لازم به ذکر است وقتی سردرد ایجاد شد، راهکارهای تغذیه‌ای چندان موثر نیستند و تنها مواد غذایی‌ای که بعد از ایجاد سردرد شاید بتوانند آن را بهبود بخشند، یک فنجان قهوه یا چای غلیظ است. برای پیشگیری از ابتلا به سردرد این نکته‌های تغذیه‌ای کمک‌کننده هستند:

۱- برنامه غذایی منظمی داشته باشید. هیچ‌یک از وعده‌های غذایی به‌خصوص صبحانه را حذف نکنید و هنگام صرف غذا آرامش خود را حفظ کنید. این مسایل به حفظ قندخون در سطح منظم کمک می‌کند و این موضوع خود در کنترل سردرد موثر است.

۲- اگر مبتلا به اضافه‌وزن هستید، حتما با رژیم‌ و فعالیت فیزیکی مناسب وزن خود را پایین بیاورید زیرا چاقی هم از عوامل موثر در بروز سردرد است.

۳- برخی موادغذایی محرک سردرد هستند. سعی کنید این موادغذایی را از برنامه روزانه تغذیه‌ای خود حذف یا به حد اعتدال مصرف کنید. از جمله این مواد می‌توان به مشروبات الکلی، مواد غذایی حاوی کافئین مثل انواع کولاها، چای، قهوه غلیظ، تیامین‌ها، شکلات‌ها، غذاهای تخمیری، غذاهای حاوی هیستامین، نیترات، انواع محصولات گوشتی آماده، انواع مغزها، انجیر،‌ پنیر‌مانده، ترشی‌‌ها، شورها، پیاز و... اشاره کرد.

۴- رعایت نکردن بهداشت موادغذایی، مصرف شورهای کپک‌زده و... باعث بروز سردرد می‌شوند.

۵- موادغذایی خیلی داغ یا خیلی سرد به دلیل تاثیری که بر عروق دارند، می‌توانند عامل بروز سردرد باشند. پس، از مصرف بستنی خیلی سرد یا چای داغ خودداری کنید.

۶- موادغذایی فریزشده مثل سیب‌زمینی‌های منجمد می‌توانند عامل سردرد باشند.

۷- گلابی، انگور، سیب، کلم، کاهو، کرفس و چغندر از میوه و سبزی‌هایی هستند که مانع بروز سردرد می‌شوند.

۸- سعی کنید در برنامه‌غذایی روزانه خود از موادغذایی تازه مثل انواع گوشت‌های تازه استفاده کنید.

۹- حذف کربوهیدرات‌های ساده، شکر،‌ غذاهای فرایند‌شده و نان‌های سفید می‌تواند به‌خصوص در کنترل سردردهای پریودیک خانم‌ها موثر باشد.

۱۰- حذف عوامل استرس‌زا، داشتن خواب منظم و رعایت نکته‌های تغذیه‌ای ذکرشده همگی در کنترل سردرد موثرند.

● نگاه چهارم

هر تبی به معنای عفونت نیست

دکتر هوشنگ ساغری/ متخصص بیماری‌های عفونی، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

بیشتر مردم گمان می‌کنند تب نشانه عفونت در بدن است در حالی که همیشه این‌طور نیست. تب‌ علت‌های مختلفی دارد؛ حساسیت‌های دارویی، بیماری‌های نسج همبند یا کلاژن‌ها، بیماری‌های خودایمنی و بیماری‌های بدخیم، گرمازدگی، کاهش آب بدن و حتی ضربه‌ای که باعث آزردگی نسوج ‌شود، می‌توانند عامل بروز تب باشند. به عبارتی، تب علت‌های بسیار زیادی دارد که یکی از آنها انواع عفونت‌ها و بیماری‌های عفونی است که خود شامل بیماری‌های میکروبی، ویروسی، انگلی و قارچی می‌شود. برخی از انواع تب‌ها، مثل تب‌های ویروسی، خودمحفوظ‌شونده هستند و با افزایش یکی دو درجه‌ای دمای بدن، نیازی به مراجعه به پزشک نیست. این نوع تب‌ها به تنهایی بروز نمی‌کنند و با علایم دیگر همراه هستند، اما اگر تب به تنهایی بروز کند، لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید زیرا تب‌های خفیف بدون علامت همراه، گاهی مقدمه بیماری‌های بدتر هستند و اگر نادیده گرفته شوند و بیش از دو شب ادامه داشته باشند، می‌توانند مشکل‌ساز شوند. البته افزایش یکی دو درجه‌ای دمای بدن همیشه به معنی تب داشتن نیست. درجه حرارت طبیعی بدن از راه دهان ۵/۳۷ است ولی اگر در زیربغل یا مقعد باشد، حدود ۳۸ درجه طبیعی است. افزایش جزئی درجه حرارت بدن فیزیولوژیک و طبیعی است. بدن در ساعت‌های اولیه صبح کمترین حد و شب هنگام بعد از اتمام فعالیت‌ها، بیشترین درجه حرارت را دارد.

سمیه مقصودعلی

دکتر امیرهوشنگ احسانی متخصص پوست،

خدیجه رحمانی کارشناس ارشد تغذیه

دکتر بابک زمانی متخصص مغز و اعصاب