سفر به شهر قهرمان

به واقع که خرمشهر عروس خوزستان است, شهری زیبا و بندری دیدنی در کنار آب های نیلگون خلیج فارس که نقش پررنگی در تاریخ ایران داشته است, این شهر در زمان جنگ هشت ساله دفاع مقدس, چنان مقاومتی از خود نشان داد که رشادت های مردان و زنان آن در تاریخ دنیا زبانزد شد

به واقع که خرمشهر عروس خوزستان است، شهری زیبا و بندری دیدنی در کنار آب‌های نیلگون خلیج‌فارس که نقش پررنگی در تاریخ ایران داشته است، این شهر در زمان جنگ هشت ساله دفاع مقدس، چنان مقاومتی از خود نشان داد که رشادت‌های مردان و زنان آن در تاریخ دنیا زبانزد شد. به این شهر سفر کردیم و سعی‌مان بر این بود که تصاویر بیشتری از این بندر زیبای ایران برای شما به چاپ برسانیم.

● تاریخچه

خرمشهر که در جنوبی‌ترین نقطه ایران واقع است(جنوب غرب) در گذشته‌های دور به نام «بندر محمره» معروف بود، از دو قرن قبل به دلیل اهمیت سوق‌الجیشی فوق‌العاده مورد توجه استعمارگران قرار گرفت و تاکنون چندین بار به اشغال قوای خارجی درآمده است. امپراتوری عثمانی در سال ۱۸۸۳ میلادی، انگلیسی‌ها در سال ۱۸۵۷ و ارتش متجاوز بعث عراق در سال ۱۹۸۰(۱۳۵۹) خرمشهر را اشغال کردند.

کشف نفت در قرن نوزدهم و در مجاورت خرمشهر با آبادان که بعدها پالایشگاه مدرنی در آن ساخته شد، اهمیت آن را دوچندان کرد.

● پیشینه تاریخی

خرمشهر در زمان حکومت شیخ خزعل «مُحَمَّره» خوانده می‌شد؛ محمره به معنای شهر سرخ است و به دلیل این‌که در بیش‌تر روزهای سال در اثر جزر و مد دریا، قسمت عظیمی از سواحل شهر به رنگ قرمز می‌گرایید، این شهر به این نام مشهور شده بود. خرمشهر را در زمان جنگ ایران و عراق باعنوان «خونین‌شهر» نیز یاد می‌کردند.

خرمشهر در زمان حکومت شیخ‌های بنی‌کعب در اوایل سده سیزدهم هجری، شهری کوچک بود. در سال ۱۲۳۵ هجری بارویی دور آن کشیدند و پس از آن، خرمشهر پیش‌رفت‌های بسیاری کرد و به‌عنوان بندری مهم و تجاری در سطح منطقه شناخته شد. با حمله امپراتوری عثمانی به ایران، این شهر نیز مورد هجوم سپاهیان عثمانی قرار گرفت و به یک بندر آزاد تبدیل شد.

خرمشهر در طول سده بیستم، چهاربار مورد هجوم قرار گرفت. در همین دوران بود که امپراتوری عثمانی از قرارگرفتن بندر خرمشهر در نزدکی بندر بصره، خسارت‌های فراوانی را متحمل شد؛ از همین‌ رو حاکم آن زمان بغداد که علیرضا پاشا نام داشت، در سال ۱۲۳۵ هجری و به هنگام لشکرکشی محمدشاه قاجار به هرات، از فرصت استفاده کرد و سپاهی ترتیب داد و با هجوم به خرمشهر، این شهر را غارت کرده و ویرانش ساخت.

در ۲۳ رجب ۱۲۵۴هـ. ق عثمانی‌ها بار دیگر با سپاهی بزرگ به خرمشهر حمله کردند و در این تاخت‌وتاز خرمشهر ویران شد. با ادامه تجاوز عثمانی‌ها به مرزهای ایران، امیرکبیر با استفاده از جوانان عشایر، گارد مرزی نیرومندی در خرمشهر پدید آورد و فرماندهی آن را به محمدخان پسر جابرخان سپرد. حاج جابرخان حاکم خرمشهر در چهارم رجب ۱۲۶۶هـ. ق پرچم ایران را بر فراز خرمشهر برافراشت و به پاداش این کار از سوی امیرکبیر به لقب خانی مفتخر شد.

● جاذبه‌های توریستی خرمشهر

اگر به خرمشهر رفتید، موزه‌های زیادی از زمان جنگ در این شهر به چشم می‌خورد، همچنین بازمانده‌های جنگ همچنان در این شهر باقی است. قسمت‌هایی از این شهر دست نخورده است، تا یادگار جنگ، همچنان در این شهر به چشم بخورد، اگر به این شهر قدیمی در سواحل خلیج‌فارس رفتید، به سه مکان حتما بروید. مسجد جامع خرمشهر، پل خرمشهر و اگر هوس قایقرانی کردید، قایق‌هایی هستند که شما را به رودخانه اروند و کارون می‌برد، نیزارهایی که خاطرات جنگ را در خود حفظ کرده است، اما شاید بپرسید اگر خرمشهر رفتیم سوغاتی چه بیاوریم؟ از سوغاتی‌های معروف این شهر، خرما، ادویه‌جات مختلف، لیف خرما و حصیر می‌توان نام برد.

● صنایع و معادن خرمشهر

تا پیش از جنگ تحمیلی، خرمشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی، بازرگانی و ارتباط با دریای آزاد ثروت عظیمی را در خود جای داده بود. وجود تجارت‌خانه‌های بزرگ و نمایندگی شرکت‌های بزرگ کشتیرانی، به خرمشهر چهره یک بندر بین‌المللی بخشیده بود و ساکنانش به زبان فارسی، عربی و دیگر زبان‌های خارجی آشنایی داشتند. عموما ساکنان این شهر به کار در بخش‌های خدمات، کشاورزی (خرما و مرکبات) و صنایع (باغبانی، حصیربافی و صنایع دیگر) مشغول بودند، در نتیجه توسعه حمل ونقل و ساخت بارانداز افزایش یافت. ایجاد تاسیسات نفتی در خوزستان باعث ترقی و رونق اقتصادی فوق‌العاده منطقه شد اما جنگ نابرابر سال ۱۹۸۰ به این شهرستان آسیب رسانده و چهره شهر خرمشهر را که عروس شهرهای خوزستان لقب داشت به کلی تغییر داد. امروزه شهر، بازسازی کامل شده و علاوه بر زیبایی‌های تاریخی و باستانی، موزه جنگ نیز در آن به نمایش درآمده و عموم مردم خرمشهر با آسایش و راحتی، برای سامان بخشیدن وضعیت اقتصادی و بازرگانی شهرستان تلاش می‌کنند و در این راه موفقیت‌های بسیاری هم به دست آورده‌اند.

● کشاورزی و دامداری

عمده‌ترین محصول کشاورزی این شهرستان خرما و مرکبات است. کمربندی از درختان نخل به پهنای ۴۰۰ متر شهر خرمشهر را از سایر قسمت‌های استان جدا می‌سازد. دامداری در منطقه رواج دارد و انواع محصولات حیوانی از قبیل لبنیات، پوست و پشم از فرآورده‌های این بخش است.

● مسجد جامع خرمشهر

از قدیم یکی از مراکز اصلی شهر خرمشهر بوده، به طوری که هنوز نیز این مرکزیت را پس از پایان جنگ ایران و عراق و تخریب کامل شهر خرمشهر و بازسازی دوباره آن حفظ کرده ‌است. در مقابل این مسجد بازارچه بزرگی وجود دارد که اصناف گوناگون در آن به کسب و کار مشغول هستند.

پس از آغاز جنگ ایران و عراق در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ هـ.ش شهر خرمشهر به دلیل نزدیک بودن به مرز شلمچه، یکی از اولین نقاطی بود که مورد حمله ارتش بعثی عراق قرار گرفت. مدافعان این شهر که اغلب از مردم بومی و تعدادی دانشجو بودند، توانستند با حداقل امکانات نظامی به فرماندهی محمد جهان آرا که در آن زمان فرماندهی سپاه پاسداران خرمشهر را بر عهده داشت با سلاح‌های سبک خود و با توجه به آشنایی که از منطقه داشتند، مدت ۳۵ روز در مقابل ارتش عراق مقاومت کنند و سرانجام در تاریخ ۴ آبان ۱۳۵۹ هـ.ش آخرین مدافعان شهر نیز به خاطر فشار زیاد ارتش بعثی عراق و کمبود سلاح و تجهیزات مجبور به عقب نشینی از شهر شدند. خرمشهر پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اشغال توسط ارتش بعثی عراق، در تاریخ۳ خرداد ۱۳۶۱ هـ.ش با حمله نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروی مقاومت بسیج، طی چهار مرحله عملیات نظامی با عنوان عملیات بیت‌المقدس پس از محاصره خرمشهر، بازپس‌گیری شد.

مسجد جامع خرمشهر یکی از تنها ساختمان‌هایی بود که در این شهر، پس از بازپس گیری به صورت نیمه سالم باقی مانده بود و همچنین چون این مسجد در زمان مقاومت (قبل از اشغال) مرکز فرماندهی تدارکات و گردهمایی مدافعان شهر بود لقب نماد مقاومت را به خود گرفت که در حال حاضر نیز در بین بازماندگان جنگ و علاقه‌مندان به تاریخ جنگ ایران و عراق به همین عنوان شناخته می‌شود.

● بافت جمعیتی خرمشهر

خرمشهر بزرگ‌ترین بندر ایران و مهم‌ترین شهر جنوب خوزستان است، در دهه پنجاه که اوج رونق این شهرستان بود حدود ۳۵۰ هزار نفر جمعیت داشت که اغلب آن را مهاجرانی تشکیل می‌دادند که از همه نقاط ایران و به‌دنبال کار و زندگی بهتر به این شهر آمده بودند، اما در این میان اقوامی چون؛ لرها، کردها و بندری‌ها از اکثریت بیشتری برخوردار بودند ولی جمعیت‌هایی از آذری‌ها یزدی‌ها، اصفهانی‌ها، بلوچ‌ها، شیرازی‌ها شمالی‌ها و صد البته تهرانی‌ها نیز در این شهر زندگی می‌کردند . این بافت جمعیتی نامتجانس و متنوع باعث می‌شد که شهر ویژگی‌های خاصی داشته باشد.

سیدهادی کسایی