ساختار دوگانه قدرت در پاکستان

کشمکش جناح های قدرت در اسلام آباد وارد مرحله بغرنجی شده است این نزاع از زمانی عمیق تر شد که حزب مردم به عنوان بزرگترین حزب سیاسی که برکابینه و پارلمان تسلط دارد با هدایت همسر بی نظیر بوتو, آصف علی زرداری به صف مخالفان حضور پرویز مشرف در پست ریاست جمهوری پیوست تا پیش از این فقط حزب مسلم لیگ نواز شریف بود که تز برکنار کردن پرویز مشرف از قدرت را در تلافی برخوردهای گذشته او با خود ومتحدانش دنبال می کرد

کشمکش جناح های قدرت در اسلام آباد وارد مرحله بغرنجی شده است. این نزاع از زمانی عمیق تر شد که حزب مردم به عنوان بزرگترین حزب سیاسی که برکابینه و پارلمان تسلط دارد با هدایت همسر بی نظیر بوتو، آصف علی زرداری به صف مخالفان حضور پرویز مشرف در پست ریاست جمهوری پیوست. تا پیش از این فقط حزب مسلم لیگ نواز شریف بود که تز برکنار کردن پرویز مشرف از قدرت را در تلافی برخوردهای گذشته او با خود ومتحدانش دنبال می کرد.

به این صورت فضای سیاسی امروز پاکستان آکنده از نشانه های انتقام شده است و آهنگ حرکت جانشینان بوتو و حزب نواز شریف به گونه ای است که گویی آنها همه تقاص یک دهه تبعید و چند سال خانه نشینی و زندان را یکجا می خواهند تسویه کنند.

نواز شریف که لحنی آتشین تر در برخوردبا مشرف دارد اکنون رودرروی کسی ایستاده است که دولتش را در کودتای سال ۱۹۹۹ برکنار کرد و حتی در پائیز سال گذشته پس از یک دهه تبعید با تحقیر آمیز ترین شکل راه حضور او در صحنه سیاست را بست وسرانجام با پادرمیانی سعودی ها به بازگشت او تن داد. زرداری نیز به جز تحمل تبعید و تسویه های سیاسی به دلیل پرونده های سنگین رشوه که دولت مشرف علیه او بست انگیزه کافی برای این نزاع دارد.

اما واقعیت این است که زمینه برای مبارزه این گروه ها با مشرف از فردای انتخابات فوریه رقم خورد که در آن حزب تحت رهبری مشرف موسوم به مسلم لیگ شاخه قائد اعظم که نزدیک به یک دهه برارکان کشور تسلط داشت شکست خورد و در آستانه انحلال قرار گرفت. با شکست این حزب بسیاری از اعضای آن که از تکنوکرات های پاکستان بودند پراکنده شدند و مشرف در میان رقبای سرسخت اش بی یار ویاور ماند.

با این همه دو حزب رقیب مشرف برای حذف او اکنون به یک ابزار دموکراتیک و موجهی توسل جسته اند وآن بازگشت قضات محبوبی است که مشرف ماه نوامبر گذشته آنها را دشمن حاکمیت خود خواند و پس از اعمال وضع فوق العاده در این کشور آنها را برکنار کرد.اکنون دولت ائتلافی حزب بوتو و حزب نواز شریف به این جمع بندی رسیده اند که مسئله بازگشت این قضات که دارای نفوذ بالا در ساختار سیاسی پاکستان هستند بهترین راه برای فتح جایگاه ریاست جمهوری است. امید آنها این است که مسئله احیای قدرت این قضات همه جناح های سیاسی را علیه مشرف بسیج خواهد کرد و با پرونده هایی که به دست این قضات گشوده می شود مشرف به راحتی در همان دامی گرفتار خواهد شد که آنها یک دهه در گرداب آن زیستند. قضاتی که نواز شریف به نقش آنها امید بسته اند از زمره کسانی هستند که می گویند انتخاب مجدد مشرف به عنوان رئیس جمهور در اکتبر گذشته ازسوی پارلمان در حالیکه هنوز فرماندهی ارتش را نیز به عهده داشت اقدامی غیر قانونی بوده است و به این صورت مشروعیت زمامداری مشرف را به چالش می کشند.

به هر حال این مبارزه هفته گذشته با امضای توافقی میان زرداری و نواز شریف برای ساقط کردن مشرف وارد مرحله خطرناکی شد. رویارویی که امروز آغاز شده است در واقع مواجهه دو قوه پارلمان و کابینه با رئیس جمهور است و برهمین اساس آثار سوء آن اکنون همه شئون جامعه را در برگرفته است به نحوی که واکنش قدرت های حامی دو حزب بویژه آمریکا را برانگیخته و به جلسه اضطراری مشرف و کیانی فرمانده ارتش انجامیده است.

● فرضیه استعفای اجباری یا استیضاح

رهبران دو حزب مقابل مشرف یک مبارزه چند مرحله ای را تدارک دیده اند. بدون تردید نخستین گام این نقشه این است که رئیس جمهور به صورت ناخواسته کناره گیری کند.

این سیاست اکنون از دو طریق دنبال می شود نخست فضا سازی روانی که در آن احزاب سیاسی رقیب مشرف به همه مخالفان سنتی درون و بیرون حکومت فراخوان داده اند و عملاً طرح ایجاد یک اتحاد تهاجمی علیه او را پیش می برند. دوم از طریق قفل کردن امور و قطع ارتباط دو نهاد پارلمان و دولت با ریاست جمهوری.

این بخش از سناریوی مخالفان بدون تردید عوارض اجتماعی و بحران ساز دارد. مسئله قطع مناسبات میان این سه قوه حکومتی پاکستان را باردیگر در بن بستی عمیق فرو می برد و حتی بحث ضرورت مداخله نیروی سوم یعنی ارتش را مطرح می سازد.

روش دومی که مخالفان اندیشیده اند مقابله قانونی و پارلمانی یا روش استیضاح است. نخستین بار هفته گذشته یوسف رضا گیلانی گفت: برخی از احزاب دولت ائتلافی در صدد استیضاح پرویز مشرف از پست ریاست جمهوری هستند. اما در باره کارایی این طرح هنوز اما و اگرهای بسیار وجود دارد. چنان که خود مسئولان حزب مردم تأکید کرده اند موفقیت آمیز بودن طرح استیضاح به اتحاد احزاب سیاسی بستگی دارد. پروژه استیضاح یک روند سختی است که همه گروه های درون پارلمان برای اجرای آن باید اجماع پیدا کنند. به باور فرحت الله بابر سخنگوی حزب مردم، مسئله استیضاح مشرف از آن دست اموری است که اگر قرار باشد زمانی به واقعیت بپیوندد تنها پارلمان ملی این کشور است که می تواند درباره آن تصمیم گیری کند.

● چه کسی برنده این بازی است

از ظاهر این کشمکش تاکنون این گونه برداشت شده است که روند این بازی پر هزینه به نفع احزاب و به ضرر مشرف پیش می رود اما تجربه های تاریخ پاکستان گوشزد می کند در جدال های سخت میان احزاب و ارکان قدرت این کشور، احزاب همیشه بازنده بوده اند. از قضا بیشترین طعم این ناکامی ها را دو حزبی چشیده اند که اکنون رودرروی ژنرال دیروز ارتش ایستاده اند. لذا شاید برای گیلانی که کابینه نوپای او در تلاطم اختلاف زرداری و مشرف گرفتار شده اکنون هیچ راهی سودمندتر از مصالحه نباشد. پاکستان پس از غائله های خونین ناشی از جنگ با شبه نظامیان در سوات و مسجد لال و نیز ترور بی نظیربوتو تحمل یک بحران و خلأ قدرت ندارد لذا سود اصلی هر نزاع جدیدی را اپوزیسیون می برد که هیچ کدام از دو طرف درگیر را قبول ندارد و هر دو انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی را تحریم کرد. بنابراین جانشینان بوتو که کابینه را دردست دارند در این دعوا ناگزیر از توجه به این دو واقعیت هستند که این کشمکش همه دستاورد سیاسی مرگ بوتو که بازگشت آنها به قدرت بود را می تواند برباد دهد و دوم این که در صورت قهر یا استعفای مشرف هیچ تضمینی نیست که کرسی ریاست جمهوری به آنان خواهد رسید یا آنکه فردی ملایم تر از مشرف برقدرت تکیه خواهد زد. نباید فراموش کرد که یکی از اصول سیاست ارتش برقراری توازن قدرت در داخل حاکمیت است و به استناد این اصل بعید است که ارتش اجازه قبضه کامل قدرت را در دولت گیلانی بدهد همچنان که در روزگاری به بی نظیر بوتو و پدران حزب مردم ندادند.

حمیدرضا لطفیان