بامیه ارزش غذائی, خواص و فرآوری

میوه بامیه با داشتن موادغذائی با ارزش مانند ویتامین های گروه آ, ث, ب ۲, ب ۵ و ب ۶ و عناصر منگنز, کبالت, لکسیم, فسفر, پتاسیم, و همچنین پروتئین و فیبر و ماده لزج, اثر مثبت در جیره غذائی انسان دارد

همان‌طور که توجه به افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح امری مهم و الزامی به‌شمار می‌رود، روش بهره‌گیری، استفاده بهینه، نحوه ترکیب مواد، تهیه رژیم غذائی مفید و مناسب و برنامه‌ریزی مصرف براساس امکانات موجود در هر منطقه نیز حائزاهمیت می‌باشد.

امروزه به‌منظور جلوگیری از مشکلات گوارشی ناشی از غذاهای فانتزی و پروتئینی خالص و بدون فیبر و عدم رعایت بهداشت سیستم گوارشی، نقش بعضی از محصولات مفید از جمله بامیه، به‌عنوان یک ماده غذائی قابل هضم و ارزشمند مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت این گیاه به سبب کاربردهای وسیع آن و تأثیری که در تناوب زراعی دارد انکارناپذیر است و لازم است توجه خاصی به آن شود. علی‌رغم مزایا و خواص بی‌نظیری که این محصول دارد، متأسفانه کشت آن در ایران مورد توجه قرار نگرفته و شناخت جامعی از همه ویژگی‌های و کاربردهای آن به‌عمل نیامده است.

بدون تردید خواص داروئی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این محصول در بهداشت غذائی و سلامت افراد مؤثر خواهد بود. دلیل اصلی این است که این که این سبزی‌ دارای ماده لزجی می‌باشد که کمک فوق‌العاده‌ای به دفع مواد زاید در سیستم گوارشی می‌کند.

● خواص و ارزش غذائی بامیه

میوه بامیه با داشتن موادغذائی با ارزش مانند ویتامین‌های گروه آ، ث، ب ۲، ب ۵ و ب ۶ و عناصر منگنز، کبالت، لکسیم، فسفر، پتاسیم، و همچنین پروتئین و فیبر و ماده لزج، اثر مثبت در جیره غذائی انسان دارد. بامیه در تنظیم دفع سیستم گوارشی بدن و تندرستی بسیار سودمند می‌باشد. لعاب و الیاف سلولزی موجود در جداره میوه، علاوه بر کمک در پاک کردن دستگاه گوارش، موجب هضم غذا در بدن می‌شود. کلسترول و قند خون را تنظیم می‌نماید. ترکیبات موجود در صد گرم ماده خام بامیه شامل آب ۹۰-۹/۸۸ درصد، انرژی ۲۲ کالری؛ پروتئین ۸۶۹/۱ گرم، چربی ۳/۰-۱۷۵/۰ گرم، کلسیم ۳/۶۳ میلی‌گرم، فسفر ۵۶ میلی‌گرم، آهن ۴۵/۰ میلی‌گرم، روی ۵۵/۰ میلی‌گرم، پتاسیم ۹/۳۲۱ میلی‌گرم، سدیم ۵ میلی‌گرم، منیزیم ۵۷ میلی‌گرم، کربوهیدرات ۱۸۸/۷ گرم، فیبر خوراکی ۲۵/۱ گرم، می‌باشد.

● خواص داروئی بامیه

۱) پوستهٔ فوقانی بامیه، قند خون را تثبیت و آن را در حد غیرقابل جذب از طریق روده نگه می‌دارد.

۲) تعداد کثیری از متخصصین بهداشت معتقد هستند که منشاء اکثر بیماری‌ها از روده آغاز می‌شود. بافت بامیه باعث جذب آب و جمع شدن مواد قابل دفع داخل روده شده و عمل دفع را تسهیل می‌کند. فیبرها عمدتاً بر دفع مواد زاید از روده مفید هستند و فیبرهای موجود در بامیه یکی از بهترین آنها است، بامیه به‌دلیل خاصیت لزج بودن و لغزندگی موجب تسهیل و راحتی دفع می‌شود و یکی از ملین‌های بسیار مفید به‌شمار می‌آید. به‌عبارت دیگر این گیاه فوق‌العاده باارزش نه تنها از بالا رفتن کلسترول و توکسین‌ها در اسیدهای صفراوی جلوگیری می‌کند، بلکه موجب عبور آنها نیز می‌شود و بدن به آن عادت نمی‌کند، عوارض سوء و جانبی ندارد و مملو از موادغذائی می‌باشد و از نظر اقتصادی نیز ارزان و در دسترس همهٔ افراد قرار دارد.

۳) به‌منظور کمک در هضم غذا، در بین مسهل‌ها و روا‌نسازهای گیاهی، بافت بامیه بهترین موادغذائی برای باکتری‌های مفید روده می‌باشد.

۴) بامیه سرشار از آنزیم‌های هضم‌کنندهٔ موادغذائی می‌باشد.

● خاصیت صنعتی بامیه (مصرف بامیه در صنعت)

بامیه به‌عنوان ماده ضدزنگ در صنعت مصارف زیادی دارد. آب بامیه نیز در صنعت کاغذسازی مصارف و اهمیت بسیاری دارد. به‌طوری که برای تهیه کاغذ از کلش برنج به نسبت ترکیب زیر برای ورقه کردن خمیر استفاده می‌شود:

خمیر کلش برنج ۱ کیلوگرم، آب ۵۰ لیتر (تهیه کاغذ ضخیم به آب کمتری نیاز دارد و کاغذ نازک به آب بیشتر)، آب بامیه یک لیوان، نشاسته ۱۰۰ گرم، صمغ جامد ۱۰۰ گرم، پودر زاج سفید ۴۰ گرم.

● استفاده از بامیه در صنایع دستی و تزئینات

منابع علمی و مآخذ بیانگر این واقعیت است که میوهٔ بامیه علاوه بر مغذی بودن و داشتن خواص داروئی و شیمیائی، در صنایع دستی و تزئینات هم کاربرد دارد. برای تهیه صنایع دستی ابتدا بامیه را در داخل ژلاتین سیلیسیوم، در کوره خشک کرده و آنرا رنگ‌آمیزی می‌کنند و به اشکال موردنظر درمی‌آورند.

به‌منظور حداکثر استفاده از خواص بامیه لازم است به نکات زیر توجه شود:

۱) بامیه به‌صورت تازه مصرف شود.

۲) از بامیه‌های با سایز کوچک و مناسب استفاده شود (حداکثر طول ۸ سانتی‌متر)

۳) به‌دلیل آلودگی فلزات سنگین، از پختن بامیه در ظروف آهنی، برنجی و مسی اجتناب شود چون ظروف فلزی باعث تغییر رنگ بامیه شده و آن را تیره‌رنگ می‌کنند.

● نحوه مصرف بامیه

قبل از ورود به بحث نحوهٔ مصرف بامیه ذکر این نکته ضروری است که به‌منظور حفظ مواد غذائی و آنزیم‌های هضم‌کننده موجود، بامیه باید حتی‌الامکان با حرارت کم یا بخار ملایم در مدت کوتاه به‌صورت نیم‌پخت آماده و مصرف شود.

الف) مصرف خام

بامیه خام در تهیه سالاد با سایر محصولات گیاهی نظیر نخود فرنگی، هویج، کاهو، خیار، کلم، گوجه‌فرنگی، پیاز و غیره مصرف می‌شود. بامیه‌هائی که برای سالاد انتخاب می‌شوند بهتر است ریز به طول ۳-۲ سانتی‌متر و از رقم‌های بدون کرک باشند.

ب) مصرف پخته و سرخ شده

میوهٔ تازه بامیه را با سایر سبزی‌ها به‌خصوص بادمجان، کدو، گوجه‌فرنگی، نخودفرنگی، لوبیا، هویج و سیب‌زمینی پخته و یا به صورت خورش همراه با برنج مصرف می‌کنند و یا به‌عنوان تزئین اطراف دیس غذاهای گوشتی سرو می‌کنند.

در سایر کشورها و مناطق مختلف دنیا از جمله مراکش، ایالات متحده، لیبی، افغانستان، هندوستان، مصر، سوریه و ایران و در استان‌های مختلف ایران از جمله کردستان، ایلام، سیستان و بلوچستان، خوزستان، هرمزگان، بوشهر و غیره روش مصرف با توجه به سلیقه، ذائقه، عادات و رسوم محلی با هم فرق دارد. براساس گزارش موجود بامیه را می‌توان با سایر مواد غذائی مصرف کرد که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌شود.

۱) بامیه با سیب‌زمینی

۲) بامیه با پیاز

۳) بامیه با گوجه‌فرنگی

۴) گیپای بامیه

۵) بامیه رنده شده با گوجه‌فرنگی رنده شده (به‌صورت خوراک)

۶) بامیه خرد شده با بادمجان و گوجه‌فرنگی (به‌صورت خوراک)

۷) بامیه سرخ‌نشده با کدو و گوجه‌فرنگی سرخ شده (به‌صورت خوراک)

۸) سالاد ماست بامیه (مانند بورانی اسفناج)

۹) آبگوشت بامیه

۱۰) خورش بامیه

۱۱) بامیه با جوجه یا مرغ

۱۲) بامیه با میگو

۱۳) بامیه با گوشت بره یا گوشت گاو

۱۴) سوپ بامیه

● روش‌های نگهداری بامیه

در فصل برداشت (زمان برداشت در مناطق سردسیر، معتدل و گرمسیر متفاوت است) و هنگامی‌که بامیه به وفور یافت می‌شود و قیمت مناسبی دارد تبدیل و ذخیره‌سازی آن برای مصرف در غیرفصل، مقرون به صرفه می‌باشد.

نکات مهمی که باید حتماً مدنظر قرار گیرد مرغوب و تازه بودن میوه بامیه است که به کیفیت آن ارزش می‌بخشد. روش‌های مختلفی برای نگهداری موادغذائی بامیه وجود دارد که به اختصار شرح داده می‌شود.

الف) روش شور

- بامیه‌ها را انتخاب و آنها را شسته، ته آنها به‌طور خیلی سطحی می‌بریم و در ظرف، در شرایط غیرهوازی نگهداری می‌کنیم.

- روش تهیهٔ محلول آب‌نمک

در یک لیتر آب جوشانده، ۱۵۰ گرم نمک را حل کرده و سپس یک استکان سرکه به آن اضافه می‌کنیم و محلول آب نمک سرکه را به مدت چند دقیقه می‌جوشانیم. پس از سرد شدن مخلوط آب نمک و سرکه آن را روی بامیه‌های چیده شده در ظرف می‌ریزیم تا ظرف کاملاً پر شود؛ سپس مقداری برگ‌های معطر مثل نعناع، ترخون، برگ بو و چند حبه سیر در ظرف قرار داده و در آن را طوری محکم می‌بندیم که هوا به داخل آن نفوذ نکند. برای تهیه شور از ظروف یا گالن‌های پلاستیکی سفیدرنگ استفاده می‌کنیم. استفاده از گالن‌های بازیافتی مشکلات بهداشتی را همراه خواهد داشت.

ب) روش ترشی بامیه

در تهیه ترشی بامیه رعایت نکات زیر ضروری است:

۱) انتخاب بامیه مناسب از نظر رنگ و اندازه

با توجه به اینکه رنگ و اندازه مناسب بامیه به زیبائی ترشی می‌افزاید بهتر است بامیه‌هائی با رنگ سبز روشن مایل به سفید و بدون کرک انتخاب شود. بامیه‌ها کاملاً شسته و در سبدی قرار گیرند تا سطح آنها خشک شود.

۲) انتخاب سرکه خالص (مرغوب)

سرکه خالص و مرغوب در کیفیت و مزه ترشی بامیه خیلی مؤثر است سعی شود از سرکه خالص انگور استفاده شود. هرگاه به خالص بودن سرکه اطمینان نداشتید، بهتر است آن را به مدت کوتاهی جوشانده و پس از سرد شدن مصرف نمائید.

۳) انتخاب ظرف مناسب

ظرف نگهداری ترشی بامیه باید با مقدار بامیه نسبت مناسب داشته باشد و دارای در محکم باشد؛ پس از ریختن بامیه و سرکه در ظرف، نباید فضای خالی در آن وجود داشته باشد. انتخاب گالن یا دبه‌های پلاستیکی سفید با درهای پیچ‌دار مناسب است.

۴) انتخاب مکان مناسب برای نگهداری ترشی

- به‌منظور جلوگیری از کپک زدن و نرم شدن بامیه‌ها باید آنها را در جای خشک و خنک نگهداری کرد.

- در موقع استفاده ترشی، از فرو بردن قاشق آلوده به داخل ظرف ترشی اجتناب شود.

- همچنین باقی‌ماندهٔ ترشی مورد استفاده را مجدداً به داخل ظرف اصلی نریزید بلکه آن را در ظرف کوچکتری نگه داشته و مصرف کنید تا به این وسیله مدت زمان بیشتری ترشی شما قابل استفاده بماند.

- بهترین محل نگهداری ظرف ترشی طبقات پائین یخچال است.

---