خودرو و بازارهای جهانی

تجزیه و تحلیل گزارش های به دست آمده از صنعت خودرو نشان می دهد که صنعت خودرو در دهه گذشته روند نزولی داشته و سود سه شرکت بزرگ خودروساز نسبت به دارایی ثابت آنها از حدود ۲۵ درصد در ۴۰ سال قبل, به کمتر از ۵ درصد رسیده است

بازارهای جهانی خودرو به سه طبقه مجزا تقسیم می شوند:

۱ - بازارهای توسعه یافته، یعنی کشورهای با بازار خودرو داخلی بالغ، شامل آمریکا، کانادا و اروپای غربی.

۲ - بازارهای در حال ظهور با جهت گیری صادراتی، یعنی کشورهایی با بازار خودرو داخلی نابالغ و مونتاژ داخلی خودرو که اصولاً به طرف صادرات به بازارهای کشورهای غربی جهت گیری شده است. در این زمره مکزیک، اروپای مرکزی و کره جنوبی را می توان نام برد که محرک تولید خودرو آنها، بازارهای صادراتی هستند.

۳ - بازارهای در حال ظهور با جهت گیری داخلی، یعنی کشورهایی با بازار خودرو داخلی نابالغ و مونتاژ داخلی خودرو که اصولاً به طرف مصرف داخلی جهت گیری شده است. در این مورد، مهم‌ترین کشورها برزیل، روسیه و چین هستند که بازار خودرو در آنها مستقل از دنیا بوده و تحت تاثیر سیکل های تجاری داخلی قرار دارد. هم اکنون تولید جهانی خودرو با مازاد ظرفیت بالایی روبه رو است. این افزایش ظرفیت از رشد اقتصادی بالا در سال های گذشته ریشه می گیرد و با وجود حدود ۵۰ درصد مازاد ظرفیت خودرو در قاره آسیا، پیش بینی می‌شود در سال‌های آتی، ظرفیت تولید خودرو در این قاره افزایش نیابد. در بررسی نمودارهای ظرفیت تولید و میزان تولید خودرو در جهان و همچنین در منطقه آفریقا و خاورمیانه به نکات قابل توجهی پی خواهیم برد. تولیدات خودرو در سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲ افزایش زیادی داشته است به طوری که از شصت میلیون دستگاه به مرز ۸۰ میلیون دستگاه رسیده است. در آفریقا و خاورمیانه نیز از ۶۰۰ هزار دستگاه در سال ۱۹۹۰ به ۱.۶۰۰.۰۰۰ دستگاه در سال ۲۰۰۲ رسید که پیش‌بینی‌ها از برقراری ثبات نسبی در این بازارها حاکی است. در سال‌های گذشته، صنایع خودرو اروپای غربی و ژاپن از کاهش ارزش ارزهای داخلی خود در مقابل دلار سود برده اند ودر آینده به علت رشد جمعیت منفی و یا ناچیز، این کشورها بیشتر به بازارهای بین المللی روی خواهند آورد. ژاپن با ادامه سیاست ساخت در محل فروش ( BUILD WHERE YOU SELL ) به سرمایه گذاری در تاسیس کارخانه‌های تولید و مونتاژخودرو در آمریکا و اروپا ادامه داده و کره جنوبی در سال های آتی صادرات خودرو را افزایش خواهد داد. چین، روسیه، برزیل وهند که در حال حاضر تولیدکنندگان کوچکی هستند، در آینده رشد بیشتری نسبت به کشورهای دیگر خواهند داشت که بیشتر بر رشد بازار داخلی تکیه خواهند کرد. در بازار کشورهای در حال توسعه آسیایی، خودروهای ارزان قیمت ۵ تا ۶ هزار دلاری مورد توجه خواهند بود. در روسیه، کمپانی فورد اقدام به مونتاژ خودرو کرده و کمپانی های فولکس واگن و فیات نیز اقدامات مشابهی را شروع کرده‌اند. همچنین، جنرال موتورز و اتو و از، سرمایه‌گذاری مشترک خواهند داشت. تویوتا و پژو نیز به دلیل هزینه‌های مونتاژ پایین، در جمهوری چک به سرمایه‌گذاری مشترک برای تولید خودرو اقدام کرده‌اند و فیات نیز در لهستان سرمایه‌گذاری کرده است. در حال حاضر، باتوجه به مسائل زیر، صنعت خودروسازی در سطح جهان یک صنعت درمانده است:

۱ - مازاد ظرفیت

۲ - جنگ قیمت ها و مشوق ها

۳ - قابلیت اجرایی زیر حد معمول از نقطه نظر حاشیه سود و برگشت سرمایه

۴ - زنجیره عرضه ضعیف و آسیب پذیر.

تجزیه و تحلیل گزارش‌های به دست آمده از صنعت خودرو نشان می‌دهد که صنعت خودرو در دهه گذشته روند نزولی داشته و سود سه شرکت بزرگ خودروساز نسبت به دارایی ثابت آنها از حدود ۲۵ درصد در ۴۰ سال قبل، به کمتر از ۵ درصد رسیده است.سه کشور اول خودروساز جهان، آمریکا، ژاپن و آلمان هستند که نزدیک به نیمی از کل تولید دنیا را بر عهده دارند و با توجه به مونتاژ خودروی این کشورها در نقاط دیگر جهان، سهم این سه کشور بیش از این است. ده کشور اول ۸۰ درصد تولیدات خودرو را در اختیار دارند. ایران، اولین کشور خودروساز در خاورمیانه، دومین در خاورمیانه و آفریقا، هفتمین در آسیا و بیست و دومین در جهان و از نظر حجم تولید داخلی (ساخت داخل بالای ۵۰ درصد) ، تنها کشور در خاورمیانه و آفریقا، به شمار می رود.سهم تولید داخلی از مجموع تولید داخلی و مونتاژ قطعات منفصله وارداتی در ایران بالای ۶۵ درصد است که این سهم در ایران از ۹۵ درصد از کشورهای جهان - اعم از توسعه یافته ، به تازگی توسعه یافته و در حال توسعه - بیشتر است. با مقایسه آمار تولید خودرو با صادرات خودرو، مشخص می شودکه برخی از کشورهای جهان مانند سوئد، مجارستان، جمهوری چک و پرتقال، بیشتر تولید کننده قطعات خودرو هستند.برای مقایسه وضعیت ایران با دیگر کشورها، آمار تولید خودرو رابرحسب میزان ساخت داخل ( براند داخلی ) بررسی می کنیم. در کل جهان، ۴۷ کشور تولیدکننده بالای ده هزار خودرو در سال ۲۰۰۱ میلادی بوده اند که از این میان ۱۴ کشور کمتر از یکصد هزار و بیش از نیمی ازآنها کمتر از ۲۰۰ هزار دستگاه تولید داشته اند.یازده کشور سهم ساخت داخل بالای ۶۰ درصد دارند که شامل چهار کشور صنعتی غربی، دو کشور صنعتی آسیایی، دو کشور از اقتصادهای در حال گذار و سه کشور در حال توسعه آسیایی هستند.روسیه و اکراین دو کشور صنعتی بلوک شرق سابق با داشتن ساختارهای صنعتی و سابقه تاریخی در خودروسازی، در حال تبدیل از خودروساز به مونتاژ کننده خودرو با مشارکت پیشروان صنعت جهانی خودرو هستند و در هند ( ماروتی ) و مالزی ( پروتون ) ، میزان بالایی از ساخت داخل بامشارکت مالی ( سهام دار ) و فنی خودروسازان جهانی صورت می‌گیرد. بنابراین ایران تنها کشور در حال توسعه جهان است که درلیست تولیدکنندگان خودرو جهان قرار می گیرد و از این نظر، تجربه‌ای منحصر به فرد به‌شمار می‌رود. همچنین، لازم به ذکراست که مالکیت بخش مهمی از شرکت های خودروساز و قطعه ساز کره جنوبی متعلق به شرکت های آمریکایی و ژاپنی بوده ودر اصل، صنعت خودروسازی این کشور، توسط این شرکت ها به‌وجود آمده و این تجربه در چین نیز شروع شده است. در حال حاضر، فقط یک شرکت خودروساز قابل رقابت در سطح جهانی ( هیوندای ) در کره جنوبی وجود دارد و بخش مهم و عمده‌ای از قطعه‌سازان کره ای در شرکت‌های خارجی ادغام شده‌اند. شرکت‌های برانددار فراملیتی بر بازار جهانی خودرو تفوق کامل دارند.هم اکنون، ده شرکت اول خودروساز جهان بیش از۹۵ درصد از فروش جهانی را به عهده دارند و قدرت خود را در آینده نیز حفظ خواهند کرد. در سال ۲۰۰۱ میلادی، شش شرکت جنرال موتورز (شامل ایسوزو)، فورد (شامل مزدا) ، تویوتا، کرایسلر دایملر (شامل میتسوبیشی) فولکس واگن و رنو (شامل نیسان)، نزدیک به ۸۰درصد از تولید جهانی را برعهده داشته‌اند. درواقع، صنعت خودرو در جهان در دست تعدادی از خودروسازان بزرگ قرار دارد و این شرکت های فراملیتی باخرید و ادغام دیگر شرکت های خودروساز در سطح جهان و همچنین، با تاسیس واحدهای مونتاژ و یا قطعه سازی در دیگر کشورها، به موقعیت کنونی رسیده اند و در این محیط پر از چالش، بسیاری از نام های مهم و معروف جهان از ادامه رقابت بازایستاده اند. نکته قابل توجه در این است که این شرکت های فراملیتی، بیش از آنکه متعلق به یک کشور باشند، هویتی جهانی و فراوطنی دارند و هم اکنون در دنیا، خودروسازی به چشم نمی‌خورد که به دور از این مجموعه بتواند به تولید خودروهای قابل رقابت در سطح دنیا اقدام کند و کشورهای جهان میزبان این خودروسازان جهانی هستند. مهم‌ترین دلیل ادغام و تمرکز صنعت خودروسازی، اقتصاد مقیاس است و دیگر هیچ خودروسازی با تولید زیر یک میلیون دستگاه در سال قادر نیست که هزینه های طراحی، توسعه، بازاریابی وفروش و دیگر موارد را پوشش دهد.

نگاهی به صنعت خودرو در کشورهای در حال توسعه

بسیاری از شرکت‌های خودروسازی جهان نام و اعتباری یافته‌اند که حتی کودکان نیز نام محصولات آنها را بخوبی می‌دانند. این شرکت‌ها که بیشتر در آمریکا، اروپا و آسیا قرار دارند؛ سهم زیادی از تولید جهانی خودرو را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای آلمان، آمریکا، ژاپن، ایتالیا، فرانسه، کره و انگلستان و برخی از دیگر کشورها جزو بزرگ‌ترین خودروسازان جهان هستند. تقسیم بازار بین این تولیدکنندگان بر مبنای کیفیت و قیمت خودروها صورت گرفته است.به عنوان نمونه خودروسازان معروفی مانند بنز و بی.ام.و در آلمان خودروهای رجال و‌تشریفاتی تولید می‌کنند در حالی که فولکس واگن خودروی ارزان تولید می‌کند یا دیگر تولیدکنندگان نیز به همین طریق، سهمی از بازار را به خود اختصاص داده اند. حال با گذشت بیش از دو قرن از‌ساخت نخستین وسیله نقلیه موتوری توسط انسان، تولید خودرو در تمام قاره‌ها صورت می‌پذیرد و بخش مهمی از اقتصاد بین المللی به این صنعت و زیرمجموعه های آن اختصاص دارد.صنایع خودروسازی جهان در دهه ۱۹۹۰ دستخوش تغییر و دگرگونی فراوانی شد. در این دهه، افزایش سریع تولید و فروش خودرو در سطح جهان به ویژه در مناطق سه گانه ومهم تولید خودرو یعنی اتحادیه اروپایی ، ژاپن و آمریکای شمالی باعث شد تا بازارهای جهانی این محصول و پیکره و ساختار اصلی این صنعت در سطح بین‌المللی تغییر یابد.از ‌طرف دیگر، تغییر نگرش کشورها نسبت به شیوه های سرمایه گذاری در صنعت خودرو و تأثیر فرایند جهانی سازی بر صنایع خودروسازی کشورهای در‌حال توسعه نیز در اثر پذیری صنایع خودروسازی موثر بوده است. این تحول شگرف به زودی نوعی رکود اقتصادی بلندمدت و اجتناب ناپذیر، گریبانگیر تولیدکنندگان شد.متعاقب رکود اقتصادی در صنایع خودروسازی جهان، همگرایی و تعامل ویژه‌ای بین تولیدکنندگان منطقه‌ای حاصل شد و نتیجه این همگرایی، ایجاد موج بهینه‌سازی و تجهیز صنایع وابسته به خودرو در کشورهای در حال توسعه بود. به هر تقدیر این حرکت به نوعی به یکی از مناطق سه گانه تولید در صنایع خودروسازی جهان مرتبط می‌شد.در مرحله بعدی، ارتباط بین تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان فناوری و قطعات خودرو نیز تغییر کرد. یکی از نتایج حاصله از این تحولات ایجاد و افزایش امکان همگرایی بیشتر بین کشورهای در‌حال توسعه از طریق گشودن بازارهای مصرف به روی واردات خودروهای ساخت دیگر کشورها بود. البته باید اذعان داشت که تأمین نیاز‌شرکت‌های کوچک‌خودروسازی در کشورهای در حال توسعه همواره راهگشای ورود به بازارهای جدید است .دهه ۱۹۵۰ میلادی بسیاری از کشورهای درحال توسعه آن روزگار از سیاست واردات برای توسعه صنعت داخلی خودرو در کشورهای خود بهره گرفتند. لیکن کشورهایی مانند هندوستان و چین در اوایل دهه ۱۹۹۰ با پشت سرن هادن این دوره از وابستگی صنایع خودرو به واردات کاستند و رفته رفته سیاست تولید قطعات در داخل کشور را جایگزین واردات خودرو کردند تا جایی که سیاست صادرات محدود خودرو و قطعات نیز در دستور کار صنایع آنها قرارگرفت. در همین گیرودار، سیاست و روش کار شرکت‌های چند ملیتی نیز تغییر کرد و با کاهش تعرفه‌ها و گام برداشتن در جهت آزادسازی اقتصادی، گام بلندتری در راه تحول صنایع خودروسازی جهان برداشته شد.به طور کلی سال ۱۹۹۷ را باید در دهه‌های گذشته سال اوج تحول و رونق صنایع خودروسازی جهان نامید اما، بروز بحران معروف مالی در شرق آسیا از سرعت رشد این صنعت کاست و سیر صعودی آن را برای مدتی با وقفه مواجه کرد.

---