پیکان جوانانی که دیگر خاطره است

دنیای امروز بدون حضور ماشین و وسایل نقلیه قابل تصور نیست

دنیای امروز بدون حضور ماشین و وسایل نقلیه قابل تصور نیست. خودرو‌های رنگارنگی که هر روز صبح با بوق و دود خود خیابان‌های شهر را پر می‌کنند و هر روز بر تعداد و مدلشان افزوده می‌شود، بخشی از زندگی کنونی ما را تشکیل داده‌اند.

از قدیمی‌تر‌ها که سوال می‌کنید، از دوره جوانی خود تنها یک پیکان جوانان را به خاطر می‌آورند که با‌هزار قرض و پس‌انداز می‌خریدند و نیاز کل اعضای خانواده و گاهی چند خانواده را تامین می‌کرد، اما امروز از پیکان جوانان تنها خاطره‌ای در یاد‌ها باقی مانده و به‌طور کلی مدت‌های زیاد‌ی است که پیکان‌ در هر خیابان تهران به تعداد انگشتان دست دیده می‌شود، در عوض سیر واردات گسترده خودرو‌ها، افزایش توانایی مالی آدم‌ها و رفاه‌طلبی، ماشین‌هایی را به کوچه، خیابان‌ها و پارکینگ‌های ما سرازیر کرد که حتی خود ما هم از دیدن مدل و طراحی و امکانات آن حیرت می‌کنیم و روزگاری را که تنها داشتن یک ماشین آرزوی ما بود، به یاد می‌آوریم.

امروز نوجوان‌های طبقه متوسط منتظرند گواهینامه‌اشان را بگیرند و با توجه به هزینه‌های خود، وسیله نقلیه‌ای دست و پا کنند، اکنون ما در دورانی زندگی می‌کنیم که به تعداد‌ افراد هر خانواده در خیابان‌ها انواع خودروهای کره‌ای، آلمانی و فرانسوی به چشم می‌خورد و دود و نفیر ویراژها، رد چرخ و سم اسبان کالسکه‌های قدیمی را پاک می‌کند. کالسکه‌هایی که زمانی فارغ از هر آلودگی صوتی و ترافیک شهری در کوچه‌های خلوت و خالی از جمعیت راه‌خود را می‌پیمودند؛ کالسکه‌هایی که حاصل اولین تدبیر بشری برای تسریع ارتباطات و حمل و نقل، یعنی اختراع چرخ بودند.

بنابر گزارش‌های تاریخی در ۵۵۰۰ سال قبل، چرخ به‌وسیله سومری‌ها اختراع شد. نمونه‌ای از چرخ نیز در موزه ملی ایران در تهران وجود دارد که مربوط به حدود ۵۰۰۰ سال قبل است که از نظر ساختار نسبتا کامل به نظر می‌رسد. فن به‌کارگیر‌ی چرخ، ارابه، گاری و نهایتا کالسکه را به وجود آورد که علاوه بر جابه جایی انسان، حمل بار را نیز عهده دار بودند. نقوش این وسایل نقلیه ابتدایی در لوح‌ها و تصاویر به‌جا مانده از گذشتگان به چشم می‌خورد.

● تاریخچه وسایل نقلیه در ایران

کالسکه در قرن ۱۴ میلادی در فرانسه اختراع شد ولی ورود آن به ایران در قرن ۱۸ و زمان فتحعلیشاه قاجار، از روسیه صورت پذیرفت. همچنین در این دوره یک کالسکه زرنشان توسط انگلستان و سپس یکی توسط ناپلئون به فتحعلیشاه هدیه شد. افتتاح راه‌آهن تهران ـ ری در ۱۳۰۱هـ .ق با ماشین دودی معروف که همان لکوموتیو و قطاری که توسط مهندس بوتال فرانسوی و با مشارکت بلژیکی‌ها به ایران آورده شد، آغاز ورود فناوری صنعتی حمل و نقل به کشور بود.

ورود خودرو به ایران ۱۵ سال بعد از اختراع آن در سال ‌۱۹۰۰ میلادی به سفارش مظفرالدین شاه قاجار صورت پذیرفت. در این سال ۲ دستگاه رنو از طرف کشور فرانسه به شاه قاجار هدیه شد که یکی از آنها در همان بدو ورود از بند‌رانزلی در مسیر خراب شد و در راه ماند و از بین رفت. دومی نیز پس از مدتی که در اختیار مظفرالدین شاه بود، نهایتا در جریان یک سوء قصد ناکام به جان محمدعلی شاه، از کار افتاد.

طی سال‌های بعد، تعدادی خودرو که اغلب انگلیسی بودند، به ایران وارد شدند. اگر امروزه بخواهیم به موارد موجود آن زمان اشاره کنیم، طبق چیزی که در موزه خودروی ایران مشاهده می‌شود، یک دستگاه موریس آکسفورد و رولز رویس سیلورگوست احمد شاه قاجار، یک دستگاه فیات ۱۹۱۶ قدیمی‌ترین خودروهای موجود از خودرو‌های اولیه وارداتی به ایران است، کم کم بر تعداد ماشین‌ها در سطح شهر افزوده شد، با این همه هنوز هم از کالسکه‌ها به عنوان وسیله نقلیه‌ اصلی استفاده می‌شد و ماشین خاص اقشار بلند پایه و مرفه جامعه بود. مسعود دیوانی که مدتی در شغل خرید و فروش ماشین فعالیت کرده، درباره روند رو به رشد خودروهای متفاوت در شهرهای مختلف ایران می‌گوید:« یکی از دلایل عمده حضور بی‌رویه ماشین‌ها، افزایش واردات خودرو و ارائه تسهیلاتی از قبیل وام خودرو و ایجاد خرید شرایطی (لیزینگ) است. دلیل دیگر به تجمل‌گرایی و رفاه‌طلبی مربوط می‌شود. بعضی اوقات کسانی که حتی چاردیواری برای زندگی ندارند، با قرض و قسط ماشین‌های چندده میلیونی می‌خرند تا خود را همرنگ جماعت سازند. از طرفی مسائل و مشکلات خانواده‌ها افزایش یافته و تقریبا همه اعضای خانواده شاغلند و برای تسریع امور خود گاهی مجبورند از وسیله نقلیه شخصی استفاده کنند. به گفته این دست‌اندرکار خرید و فروش ماشین، روند روبه‌رشد ماشین و افزایش علاقه‌مندان آن مختص ایران نیست بلکه روندی است که در کل جهان حکمفرماست و در این دهکده جهانی، ایران نتوانسته تحت تاثیر این همه تنوع و گوناگونی قرار نگیرد.»

● تنوع ماشین در دنیای امروز

پیشرفت فناوری، افزایش تولیدات و ترویج مصرف‌گرایی تنها مختص ایران نیست. وجود کارخانه‌های غول آسای تولید خودرو در سراسر دنیا حاصل علاقه و تنوع‌طلبی مخاطبان است. در یک مقایسه اجمالی حتی می‌توان به این نتیجه رسید که در ایران تنوع خودرو در مقایسه با کشورهای دیگر دنیا قدری محدود است. در کشورهای اروپایی، آمریکایی و عربستان خودروهایی در بازار وجود دارد که در ایران وجود ندارد. ماشین‌هایی با قیمت‌‌های نجومی و ظاهری که به بیننده خود بی‌هیچ فروتنی فخرفروشی می‌کنند. گاهی حتی خودروهایی با تعداد محدود و به سفارش افراد سرشناس ‌تولید می‌شوند و در بدنه و بخش‌‌های مختلف آن از آلیاژها و فلزهای گرانبهایی چون پلاتین و نقره به کارمی‌رود.

● فخر فروشی با ماشین

رقابت در عرصه خرید خودرو تا جایی پیش می‌رود که‌ علاقه‌مندان سعی می‌کنند با تعویض خودرو‌های خود نیاز به تنوع‌طلبی در دستیابی به مدل‌های مختلف را ارضا کنند، چرا که آنها دغدغه‌شان خرید مدل‌های جدیدی است که هر روز روانه بازار می‌شود. در ایران نیز شرایط تا حدودی همین‌گونه است و این تنوع‌طلبی بوضوح قابل مشاهده است. جوانانی که با ماشین‌های رنگارنگ و مدل بالای خود سرچهارراه‌ها و اتوبان‌ها با ویراژهای خود فخرفروشی می‌کنند، به طوری‌که وقتی ماشینی با سرعت و بی‌محابا از کنار شما می‌گذرد شما هم ناگهان سر برمی‌گردانید تا مدل خودروی مورد نظر را ببینید و به نوعی به نیاز تجمل‌گرایی و زیبایی خود پاسخ بدهید. البته در دهه اخیر تعداد خودروهایی که همگام با مدل‌های روز تغییر می‌کنند، افزایش یافته و دیگر دیدن بنز و بی.‌ام.و در خیابان‌ها کسی را متعجب نمی‌کند. در این میان با افزایش حجم خودروها در جهان آنچه خاطر انسان، این موجود تنوع طلب و زیاده‌خواه را آزرده می‌کند، آلودگی و ترافیک است. در کشورهای مختلف به علت تمرکز جمعیت و مبادلات اقتصادی گسترده در پایتخت‌ها، ماشین‌ها در همه جای شهر به چشم می‌خورند و به همان نسبت آلودگی و ترافیک معضل و مشکل دائمی مردم این مناطق است، درحالی که طراحان خودرو در رقابتی تنگاتنگ سعی می‌کنند متقاضیان را به سوی کارخانه‌های خود بکشانند و در این میان هرکس به اندازه توان مالی و طمع خود از این سفره گسترده بهره‌مند می‌شود.

تهمینه مفیدی