گذرنامه های بیولوژیکی در برابر دوپینگ

راهکارهای نوین علمی برای مقابله با ورزشکاران متخلف

ورزش قهرمانی امروزه به یک صنعت فوق درآمدزا تبدیل شده است. همین رونق خیره کننده کافی است تا برخی ورزشکاران برای رسیدن به جایگاه‌های بهتر و کسب امتیازات بیشتر دست به هر کاری از جمله مصرف مواد نیروزا بزنند.

در این میان حتی مدیران برنامه و دلالان ورزشی نیز وارد عمل شده و بر آشفتگی چنین وضعیتی دامن می‌زنند. اما همچون تمامی عرصه‌های زندگی که بهره گرفتن از فناوری‌های نوین در مقابله با چالش‌ها کارساز بوده است، این بار نیز علوم نوین به کمک برگزارکنندگان مسابقات مختلف ورزشی آمده و امکان تقلب و هر گونه اقدام خلاف مقررات را به حداقل رسانده‌ است. رویدادهای مهم ورزشی تا چند ماه دیگر گوشه و کنار جهان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند. جام‌جهانی فوتبال ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی و المپیک ۲۰۱۲ لندن مهم‌ترین این رویدادها به شمار می‌آیند اما همسو با آنها، نگرانی‌ها در زمینه استفاده از مواد نیروزا نیز افزایش یافته است.

دوپینگ یکی از اصلی‌ترین چالش‌های جهان ورزش است که امروزه بر سطح وسیعی از ورزش قهرمانی جهان سایه افکنده است. همزمان با توسعه فناوری‌های نوین، برخی ورزشکاران به استفاده از روش‌های غیرقانونی برای افزایش سطح توانمندی‌های خود روی می‌آورند که ردیابی آنها صرفا از طریق پیشرفته‌ترین تجهیزات پزشکی امکان‌پذیر است. برای همین منظور پیش بینی می‌شود استفاده از فناوری‌هایی نظیر گذرنامه‌های بیولوژیکی راهکار مطمئنی برای مقابله با این پدیده شوم باشد. این فناوری که چند‌سالی از ارائه اولیه آن می‌گذرد، اکنون آزمایش‌های کاربردی مختلفی را با موفقیت پشت سر گذاشته و پیش‌بینی می‌شود بزودی استفاده از آن توسط بسیاری از فدراسیون‌های ورزشی رایج شود و حتی اوج بهره گیری از آنها را در المپیک ۲۰۱۲ شاهد باشیم.

به ورزشکاران خاطی هشدار جدی داده می‌شود که شیوه‌های شناسایی دوپینگ با تغییرات چشمگیری روبه‌رو شده است. چندی پیش آژانس جهانی ضد دوپینگ (وادا) دستورالعمل‌هایی برای استفاده از فناوری «گذرنامه‌های ورزشی بیولوژیکی» صادر کرد تا بتوان از آن به عنوان شیوه مدرن و مطمئنی برای ردیابی و شناسایی دقیق ورزشکاران دوپینگی بهره گرفت. کلیتی که در این فناوری دیده می‌شود، ساده اما کاربردی است؛ کنترل دقیق هرگونه تغییرات غیرمعمول در فیزیولوژی عادی بدن ورزشکار. در استفاده از این روش نوین تلاش می‌شود تا با افزودن داروهایی به فرآیند آزمایش‌ها، وجود احتمالی داروهای خاص و غیرقانونی در بدن ورزشکار خاطی تشخیص داده شود.

این گذرنامه که شامل اطلاعات به‌‌روز‌شده‌ای درخصوص ترکیبات خونی ورزشکار است، برای نخستین بار در سال ۲۰۰۲ معرفی شد و پس از گذراندن مراحل مختلف آزمایشی اکنون به عنوان یکی از الزامات اصلی در برخی فدراسیون‌های ورزشی شماری از کشورهای جهان به کار گرفته می‌شود و در این میان اتحادیه بین‌المللی دوچرخه‌سواری که همواره با خبرها و جنجال‌های زیادی درخصوص دوپینگ ستاره‌های این رشته روبرو بوده است، از جمله استفاده‌کنندگان این فناوری به شمار می‌آید. به عقیده کارشناسان، دستورالعمل جدیدی که درباره استفاده از این گذرنامه انتشار یافته و در آن برای نخستین بار نکات دقیقی در ارتباط با موارد قابل ثبت در این گذرنامه تأکید شده است، موجب خواهد شد تا فدراسیون‌های بیشتری به بهره‌گیری از این تکنیک بازدارنده ترغیب شوند. اولاف شوماخر از مشاوران عالی‌رتبه آژانس جهانی ضددوپینگ ‌ که تحقیقات زیادی را در این زمینه در دانشگاه فرایبورگ آلمان داشته ‌ معتقد است آینده این نوع گذرنامه‌ها کاملا روشن است و با تکیه بر قابلیت‌هایی که در آنها دیده می‌شود، می‌توان به از بین رفتن تدریجی پدیده شوم دوپینگ امیدوار بود.

این فناوری در حالی بتدریج جای خود را در ورزش قهرمانی باز می‌کند که روش‌های مبتنی بر تکنیک‌های نوین علمی دیگری نیز برای مقابله با دوپینگ ارائه شده‌ است. بتازگی اتحادیه بین‌المللی اسکیت با استفاده از روشی مشابه با گذرنامه‌های بیولوژیکی، ورزشکاری را که مظنون به استفاده از مواد نیروزا بود، مجرم شناخت تا بار دیگر مهر تأییدی به کارآمد بودن استفاده از فناوری‌های نوین در شناسایی خاطیان ورزشی زده شود. البته این برای نخستین بار است که با استفاده از چنین روشی، دادگاه به مجرم بودن ورزشکار خاطی رای داده و همین امر موجب شد تا چنین تشخیص مبتنی بر تحقیقات علمی سر و صدای زیادی در رسانه‌ها ایجاد کند. در این روش مشابه محققان اطلاعاتی درباره نوعی ترکیبات ناآشنا در خون کلودیو پچستین، اسکیت باز آلمانی پیدا کردند تا همین کشفیات برای محرومیت ۲ ساله وی از هر رقابت ورزشی کافی باشد.

دوپینگ یکی از اصلی‌ترین چالش‌های جهان ورزش است که امروزه بر سطح وسیعی از ورزش قهرمانی جهان سایه افکنده استالبته گرچه روش‌های مختلفی برای تشخیص استفاده احتمالی از مواد نیروزا ارائه شده است، اما همواره این احتمال وجود دارد که ورزشکاران مظنون و حتی در برخی موارد نیز ورزشکاران خاطی با خوش‌شانسی روبرو می‌شوند. در چنین مواردی است که محققان استفاده از گذرنامه‌های بیولوژیکی را به عنوان سرآمد فناوری‌های ارائه شده برای شناسایی دقیق ورزشکاران مظنون در نظر می‌گیرند. آژانس جهانی ضد دوپینگ امیدوار است تا استفاده از گذرنامه‌های بیولوژیکی هرچه سریع‌تر عمومیت پیدا کند. این گذرنامه‌ها توانایی آن را دارند تا نشانه‌های استفاده از مواد نیروزا را بدون نیاز به تمرکز روی مواد مخصوص شناسایی‌کننده، برملا سازند. از آنجا که این مواد در بسیاری از موارد حالت گول‌زننده پیدا می‌کنند، نمی‌توان اعتماد چندانی برتشخیص‌های مبتنی بر آنها داشت، اما در این گذرنامه‌ها اثری از تمرکز بر این گونه مواد نیست.

نکته جالب دیگر این است که این نوع گذرنامه‌ها می‌توانند دوپینگ ورزشکار را در حالتی نشان دهند که استفاده‌ای از مواد غیرقانونی نشده، اما با تزریق خون یا ژن‌های مختلف و اثرگذاری غیرعادی بر بدن، سطح توانمندی ورزشکار به طرز عجیبی افزایش یافته باشد. در این گذرنامه‌ها اثری از فراموشی نیست و هر اطلاعاتی که به دست می‌آید ثبت می‌شود و البته در گذر زمان و با آزمایش‌هایی که از ورزشکار صورت می‌گیرد به روز نیز می‌شوند.

در مورد اسکیت باز آلمانی محققان شمار سلول‌های خونی این ورزشکار را بدقت کنترل کردند. Reticulocytes سلول‌های قرمز خونی هستند که از مغز استخوان منتشر می‌شوند و به صورت طبیعی سهم یک درصدی در خون دارند، اما در نمونه خون گرفته شده از وی این رقم به عدد سه رسیده بود. تحقیقات دقیق‌تر نشان‌داد که تزریق هرمونی موسوم به اریتروپوئیتین موجب این تغییر غیر عادی شده است. عناصری نظیر هموگلوبین و هماتوکریت و نظایر آنها که ترکیب خونی هر فردی را تشکیل می‌دهند در این گذرنامه بیولوژیکی ثبت شده و به عنوان مؤلفه‌هایی در بررسی احتمال استفاده از مواد نیروزا از سوی ورزشکاران مظنون به کار گرفته می‌شوند. این داده‌ها ۹ بار در سال به روز می‌شوند تا همواره اطلاعات دقیق و روزآمدی از ترکیبات خونی ورزشکاران وجود داشته باشد.

در ماه‌ها و سال‌های آتی رویدادهای بزرگ ورزشی در کشورهای مختلف جهان برگزار می‌شوند. مسابقات جام جهانی فوتبال ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی و در ادامه برگزاری المپیک ۲۰۱۲ لندن از جمله این رویدادهای مهم ورزشی به شمار می‌آیند که از هم‌اکنون مقامات برگزارکننده نگرانی‌های زیادی درخصوص احتمال استفاده از مواد نیروزا از سوی ورزشکاران مطرح می‌کنند. آنها چشم به فناوری‌هایی نظیر گذرنامه‌های بیولوژیکی دوخته و با اطلاع‌رسانی گسترده در این خصوص هشدارهای لازم را به ورزشکاران می‌دهند.

مترجم: مهدی پیرگزی

منبع: New Scientist