تخیلات شهرزاد در هزار و یک شب

خیال لازمه آفرینش آثار هنری و انعکاس آن در جهان مادی و طبیعت است. تخیل نیرویی است که می‌تواند محسوسات را به عالی‌ترین شکل،‌ لطیف و زیبا سازد و در عین حال معانی زیبا را تیره و زشت …

خیال لازمه آفرینش آثار هنری و انعکاس آن در جهان مادی و طبیعت است. تخیل نیرویی است که می‌تواند محسوسات را به عالی‌ترین شکل،‌ لطیف و زیبا سازد و در عین حال معانی زیبا را تیره و زشت سازد. پس خیال ادراکی است که از یک سو به عالم حواس ختم می‌شود و از سوی دیگر به عالم مفاهیم راه می‌یابد.

مجموعه هزار و یک شب یکی از مهمترین شاهکارهای ادبی جهان محسوب می‌شود. این مجموعه- که بیانگر زندگی انسان شرقی است- توانسته جایگاه در خور توجهی را در عالم ادبیات به خود اختصاص دهد. برای اولین بار ترجمه بخشی از این کتاب موجب شد که فرانسویان و سپس دیگر ملت‌های اروپایی، در سراسر قرن هجدهم به‌گونه‌ای بی‌سابقه از این گنجینه‌ گرانبها استقبال کنند،‌ زیرا همه آسیا را،‌ از دیوارهای چین گرفته تا کناره‌های دریای مدیترانه در آن باز می‌یافتند و بدین وسیله با دورنمایی از زندگی مردم این کشورها آشنا می‌شدند.

بورخس نیز این مجموعه را یکی از مهمترین منابعی می‌داند که غربی‌ها توانستند تمام چم و خم و زوایای شرق را از آن بیرون کشند. اما به رغم مشخص نبودن مؤلف واقعی آن،‌ این مجموعه توانسته به‌دلیل به کارگیری مضامین گسترده، اتفاقات عجیب، عناصر ماورایی و شخصیت‌های حیرت‌انگیز،‌ تبدیل به اثری چند وجهی گردد که ورود به آن، خواننده را از هر سو به قلمرویی تازه و بدیع هدایت می‌کند.

ما در این اثر - که بدون شک از ذهن و فکر راویان خیال‌پرداز آن بیرون جسته- به وفور شاهد افسانه‌ها، جادو، خیال و رؤیا هستیم. گویا راویان و قصه‌پردازان این اثر، تمام مظاهر و عناصر طبیعت را با خیال خود آمیخته و تلفیق کرده‌اند. به گفته گرهارت:‌ «کسانی این حکایت را بازگو کرده‌اند که خود هیچ‌گاه در طول عمرشان سفر نرفته‌اند و تنها نقل قول‌ و گزارش‌های مسافران را با حسرت و اعجاب به شکل داستان‌های خیالی درآورده‌اند.»

آنچه در این میان حائز اهمیت است،‌ این است که "در هزار و یک شب هیچ واقعه‌ای در واقعیت رخ نمی‌دهد، بلکه این‌ها شاید تخیلات شهرزاد است که با کلام بیان می‌کند و حتی خود شهرزاد نیز تصورات شخص دیگری است. کما این که اولین جمله هزار و یک شب این است: همچنین گویند که ملکی از آل ساسان..."

خیال یکی از عناصر غالب و بارز در هزار و یک شب است که داستان‌هایش برآن استوار شده‌اند.