درمان آموزش پزشکی, جای دیگری است

در باب پذیرش دانشجوی پزشکی از مقطع کارشناسی

یکی از چالش‌هایی که نظام سلامت در سال ۸۶ با آن مواجه شد، بحث پذیرش دانشجوی پزشکی از مقطع کارشناسی بود. هر چند که بر همه اهل فن حوزه سلامت روشن است که آموزش پزشکی کشور برای فائق آمدن بر مشکلاتی که گریبان‌گیرش شده‌اند، نیازمند اصلاحات اساسی است، اما آیا پذیرش دانشجو از مقطع کارشناسی، حلال این مشکلات خواهد بود یا آنکه بر بار مشکلات خواهد افزود و یا مهم‌تر آنکه آیا پذیرش دانشجویان پزشکی از مقطع کارشناسی، اشکالات موجود در شیوه پذیرش دانشجویان پزشکی را در کشور مرتفع می‌سازد؟ هدف از پذیرش دانشجو توسط دانشگاه‌ها برای هر رشته تحصیلی، انتخاب آن دسته از داوطلبانی است که بتوانند هم در حین تحصیل و هم پس از فارغ‌التحصیلی، عملکرد بهتری در حرفه خود داشته باشند. به لحاظ اهمیت پذیرش دانشجویان و تبعات آن در حین تحصیل و آینده شغلی افراد، بحث‌های زیادی در سطح جهان در مورد شیوه‌های مختلف پذیرش دانشجو صورت گرفته و می‌گیرد.

● مراحل پذیرش دانشجو

ساز و کار پذیرش دانشجو شامل دو مرحله است.

▪ مرحله اول، تعیین شرایط اولیه داوطلبان است. به عنوان مثال اینکه افراد دارای مدرک دیپلم یا مدرک کارشناسی بتوانند در آزمون ورودی یک دانشگاه شرکت کنند یا آنکه داوطلبان در یک محدوده سنی مشخص قرار داشته باشند، در این مرحله جای می‌گیرند.

▪ مرحله دوم، انتخاب از میان داوطلبان است. شیوه‌های مختلفی برای این مرحله وجود دارد که آزمون علمی، بررسی عملکرد تحصیلی در مقطع قبلی، مصاحبه، معرفی‌نامه، تست هوش و شخصیت، آزمون سبک یادگیری و پرونده عملکرد قبلی داوطلبان، از جمله شیوه‌های رایج انتخاب داوطلبان است. هر چند که پذیرش دانشجویان، تابعی از شرایط اولیه داوطلبان و روش انتخاب آنها خواهد بود، تفکیک این دو مرحله از یکدیگر، هم از بعد نظری و هم از نقطه نظر اجرایی، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. به همین لحاظ اگر اشکالی در هر یک از مرحله‌ها وجود دارد، باید آن اشکال را در حوزه خود مرتفع سازیم. به عنوان مثال اگر روش انتخاب از میان داوطلبان با اشکالاتی همراه است، آن اشکالات را مرتفع سازیم و بدانیم که نباید این موضوع را به انتخاب دانشجویان از میان افراد دارای مدرک دیپلم، تسری دهیم.

● روایی پیش‌گویی کننده پذیرش دانشجو

هنگام انتخاب ساز و کار پذیرش دانشجویان باید به چهار موضوع اساسی توجه کنیم: اثربخشی، کارآیی، امکان‌پذیری و عادلانه بودن. از این میان، اثربخشی، همان «روایی پیشگویی کننده» آن را تشکیل می‌دهد. پس هر چه همبستگی بین نتایج ساز و کار پذیرش دانشجو و پیامدهای تحصیلی یا حرفه‌ای آتی پذیرفته‌شدگان بیشتر باشد، روایی پیشگویی‌کننده ساز و کار پذیرش دانشجو بیشتر خواهد بود. به عبارت ساده‌تر، اگر ساز و کار پذیرش دانشجو بتواند باعث شود تا بهترین افراد برای یک حرفه انتخاب شوند، می‌توانیم بگوییم که ساز و کار مناسبی برای پذیرش دانشجو به کار گرفته شده است. به عنوان مثال، مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۲ انجام گرفت، نشان داد که معدل نمرات دوره دبیرستان، روایی پیشگویی کننده قوی در مورد انگیزه و عملکرد تحصیلی دانشجویان پزشکی دارد و تا حدود ۲۳ درصد از تفاوت عملکرد تحصیلی دانشجویان پزشکی را توجیه می‌کند. مطالعاتی که در سال ۲۰۰۷ انجام شد، نشان دادند که سبک یادگیری، خصیصه‌های شخصیتی و ضریب هوشی نیز به درجات مختلف با عملکرد تحصیلی بعدی دانشجویان در ارتباطند. اما در هیچ یک از مطالعاتی که تا سال ۲۰۰۷ انجام شده‌اند، پذیرش دانشجو از مقطع کارشناسی با پیامدهای تحصیلی یا عملکرد حرفه‌ای بهتر همراه نبوده است. ضمن آنکه نشان داده شده است که افزایش سن داوطلبان ورود به رشته پزشکی هیچ‌گونه تاثیری بر انتخاب حرفه‌ای آتی آنان ندارد.

● کدام پذیرش کارایی دارد؟

هر ساز و کار پذیرشی در کنار پیامدهای مثبتی که به همراه دارد،‌ هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیمی را نیز در بر دارد. سبک سنگین کردن دو طرف قضیه و مقایسه مزایا و معایب آنها، کارایی هر نوع را مشخص می‌کند. به عنوان مثال هنگامی که بحث از مزایای بالقوه (که اغلب توسط مطالعات معتبر اثبات نشده‌اند) انتخاب دانشجوی پزشکی از مقطع کارشناسی می‌شود، (مانند «انتخاب آگاهانه» یا «بلوغ شخصیتی») نباید بهایی که بابت آن پرداخت می‌شود (که همان صرف حداقل چهار سال از زندگی فرد است) را نادیده بگیریم. از طرفی، افزایش سن داوطلبان تبعات منفی زیادی به همراه دارد. درصد قابل توجهی از داوطلبانی که از مقطع کارشناسی وارد رشته پزشکی می‌شوند (در سن ۲۴-۲۳ سالگی) شاغل و متاهل هستند. درگیری‌های خانوادگی، فقدان زمان تفریح و استراحت، مشکلات مالی و ایجاد تعادل بین تعهدات تحصیلی، شغلی و خانوادگی باعث می‌شوند که این داوطلبان نسبت به ورودی‌های معمول (که اغلب ۱۸-۱۷ ساله هستند) از استرس‌های بیشتری برخوردار باشند.

● دوره فشرده چهار ساله!

به دلیل آنکه داوطلبان زمانی که از مقطع کارشناسی وارد رشته پزشکی می‌شوند، سن بالاتری نسبت به ورودی‌های معمول پزشکی دارند، سعی می‌شود برای جبران زمان از دست رفته، فشرده کردن برنامه آموزش پزشکی از ۷-۶ سال به ۴ سال انجام شود. این امر در حالی است که دانشجویان ورودی این دوره‌ها طیف بسیار متنوعی از پیشینیه تحصیلی دارند. برخی از آنان هنگام ورود به رشته پزشکی در حد اشباع از علوم پایه پزشکی آگاهی دارند و برخی از آنان از مفاهیم ساده علوم پایه نیز اطلاعی ندارند. هزینه دیگری که این شیوه دارد، مداخلات متعددی است که به طور جبرانی باید در برنامه آموزشی ایجاد کرد و این در حالی است که در غالب موارد، انعطاف‌پذیری این کوریکولوم ۴ ساله بسیار اندک می‌باشد.در مجموع مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است،‌ نشان داده شده که یک دوره ۷ ساله متداول به خصوص اگر با مدارک بینابینی همراه شود، از نظر هزینه - اثر بخشی با یک دوره فشرده چهار ساله برابری می‌کند.

● تغییر شیوه پذیرش، عدالت نمی‌آورد!

یکی از دلایل مدافعان پذیرش دانشجویان پزشکی از مقطع کارشناسی، افزایش عدالت و ایجاد تنوع در ترکیب دانشجویان پزشکی از سطوح مختلف اجتماعی ـ اقتصادی است. مطالعه‌ای که در دانشگاه سیدنی استرالیا انجام شد، نشان داد که تغییر پذیرش دانشجویان از مقطع دیپلم به مقطع کارشناسی سبب افزایش سهم سطوح پایین در ترکیب دانشجویان پزشکی نگردید و در بررسی دیگری که دانشگاه نیوکاسل انگلستان پس از این تغییر انجام داد، دیده شد که تنها ۸ درصد از دانشجویان پزشکی متعلق به ۲۵ درصد پایین سطح اجتماعی ـ اقتصادی جامعه بودند. جالب است بدانید که تاکنون شواهدی دال بر افزایش عدالت اجتماعی به دنبال این مداخله به دست نیامده است.

● جمع‌بندی

جمع‌بندی مطالعات در سطح دنیا و بررسی وضعیت کنونی کشورمان در زمینه آموزش پزشکی نشان می‌دهد که شیوه پذیرش دانشجویان پزشکی در کشور نیازمند اصلاح و تغییر است. اما این تغییر پیش از آنکه متوجه شرایط اولیه داوطلبان (از مقطع دیپلم یا مقطع کارشناسی) باشد، باید انتخاب از میان داوطلبان را هدف قرار دهد.

شهرام یزدانی، امیرعباس فتاح‌زاده