شیخ محمد رفعت

مشهور است كه در سال ۱۳۵۶ ه ق رادیوی بریتانیا تلاوت سوره هود مرحوم استاد رفعت را كه در مدت سه روز در مسجدی كه جمع كثیری از مردم برای استماع آن اجتماع كرده بودند , ضبط نمود و بدلیل برخورداری از كیفیت بالایی كه این نوارها از لحاظ صوت , لحن وعلم تجوید و قرائت , دارا است اكنون به عنوان یكی از مفاخر بزرگ بریتانیا محسوب می شود

زایری كه سال ها قبل به شوق زیارت « بیت الله الحرام » به حجّ مشرف شده بود ، نقل می كند كه هنگام بیتوته در مناء به مسجد خویش وارد شدم ، ناگهان خیل عظیمی از زایران شهرهای مختلف را مشاهده نمودم كه در این مسجد گرد آمده و به تلاوت قاری نابینایی كه در بالای صفّه نشسته و با صدایی بسیار زیبا و ملكوتی قرآن را قرائت می كرد ، گوش سپرده اند . در آن لحظه از نوای قرائت استادانه او متحیّر شده ، از خود بیخود گشتم ، چرا كه تاكنون چنین صوت زیبایی را كه متناسب با معنی آیات قرآن باشد از دیگری نشنیده بودم . آنگاه كه او دهان به تلاوت می گشود خیل جمعیت كه از كشورهای گوناگون در آن محل جمع شده بودند ، مهر سكوت بر لب زده و مشتاقانه قرائت وی را استماع می كردند .

و... آن قاری كسی جز امیر القرّاء ، استاد شیخ محمد ، محمود رفعت نبود . گویند : در آن زمان كه كودكی بیش نبود ، چون شیخ علی محمود ، صوت زیبای او را شنید ، به شدّت گریست ، تا بدانجا كه به حالت اغما افتاد. وی زمانی كه دریافت كه این كودك نابینایی است كه چنین زیبا نغمات قرآن را سر می دهد ، در حالی كه می گریست ، به همراهان او وعده داد كه در آینده ای نه چندان دور به مرتبه ای بس والا خواهد رسید . و به حقیقت نیز چنین شد ، تا بدانجا كه گوی سبقت را از شیخ علی محمود و احمد ندا در ربوده و بر آنان در این مجالس پیشی گرفت .

آری نام شیخ محمد رفعت ، در تاریخچه قرائت قرآن نامی است بس آشنا . نامی كه همگان را شهرت و عظمتش در رسیده است . نامی كه پیرامون او افسانه های بیشماری رونق گرفت . چه او را نابغه ای شگفت می پنداشتند . مفتی سوریه پس از وفات وی در وصف استاد می گوید : اسلام ، با وجود او جوانی و نشاط از سر گرفت.

گویند یكبار افسری كانادایی به نزد مدیر رادیوی انگلیس آمده ، از او درخواست كرد تا ملاقات او را با شیخ رفعت فراهم آورد ، چرا كه پس از استماع صوت شیخ تحت تاثیر واقع شده ، پذیرای دین اسلام شده بود . صوت روح بخشی كه سكینه روح و جان و عواطف است . مدیر رادیو نیز به خواسته این شخص پاسخ مثبت داده ، و زمینه ملاقات او را با شیخ فراهم كرد تا جایی كه آن مرد توانست مدتی را در كنار او زندگی كند . این افسر پس از انقضای این مدت با بازگشت به سرزمینش – در وصف چنین نابغه ای كه تمامی ویژگی ها و خصایص نبوغ در او جمع گردیده بود – مقاله ای را به رشته تحریر در آورد . وی در آن مقاله عنوان داشت كه شیخ ، اولین و تنها قاری قرآنی است كه تعدادی بیشمار از غیر مسلمانان شیفته قرائت های زیبای او گشته اند .

وی از مفاخر جهان اسلام در زمینه تلاوت قرآن كریم بوده است و در علم قرائات روشی منحصر به فرد داشته و در میان قاریان بزرگ جهان جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است . مرحوم استاد محمد رفعت در سال ۱۳۰۰ ( ه . ق ) ( مطابق با ۱۲۶۱ ه . ش ) در شهر قاهره ، دیده به جهان گشود . او در سن شش سالگی به بیماری شدیدی مبتلا شد ، بدین جهت بینایی خویش از دست داده و تا پایان زندگی از این نعمت محروم گردید .

نخستین كسی كه با تشویق های خود وی را به سوی آموزش و قرائت قرآن كشانید ، پدرش شیخ محمود بود و سپس نزد شیخ محمود حنفی كه در شناخت الحان قرآنی استاد برجسته ای بود شروع به فراگیری قرآن كریم نمود . مجله « كلّ شیء » از جمله نشریات معاصر استاد ، در شماره ۵۵۴ خود می نویسد : « در روز های سه شنبه و جمعه هر هفته وقتی ساعت به ۹ می رسید ، در محلی كه جلسه قرآن برای استاد محمد رفعت تشكیل می شد انبوهی فوق العاده از جمعیت مسجد را احاطه می كرد ، آنگونه كه دیگر در آن مسجد مكانی خالی از جمعیت یافت نمی شد . در این هنگام تلاوت استاد محمد رفعت در این مجلس مستقیماً از رادیو به سرتاسر كشور پخش می گردید و همگان می توانستند از صوت دلنشین استاد كه معانی آیات قرآن را نیز در اذهان مستمعین بر جای می گذاشت استفاده كنند . و همراه با احساسی از شوق و حوصله كه حاصل تاثیر آیات نورانی قرآن و صوت دلنشین استاد بود به تلاوت نابغه دوران خود گوش فرا دارند . و این در حالی است كه در آن ساعت خیابان ها و محلات شهر خالی از سكنه شده و بدین طریق ، این قاری قرآن با صوت زیبایش توانسته بود مردم را به سوی قرآن جذب نموده و به قولی به آنان حیاتی دوباره ببخشد » .

مشهور است كه در سال ۱۳۵۶ ه. ق . رادیوی بریتانیا تلاوت سوره هود مرحوم استاد رفعت را كه در مدت سه روز در مسجدی كه جمع كثیری از مردم برای استماع آن اجتماع كرده بودند ، ضبط نمود و بدلیل برخورداری از كیفیت بالایی كه این نوارها از لحاظ صوت ، لحن وعلم تجوید و قرائت ، دارا است اكنون به عنوان یكی از مفاخر بزرگ بریتانیا محسوب می شود . استاد رفعت نیز در همین مكان « قصار السور » را با چهارده روایت قرائت نمود .

تنها فرزند استاد ، محمود رفعت است كه هم اكنون در قید حیات می باشد . از جمله كسانی كه در قرائت خویش به تلاوت های استاد رفعت استناد می جویند ، استاد ابوالعینین شعیشع می باشد . نیز استاد مرحوم عبدالباسط در ایام جوانی به تقلید از این استاد بزرگ می پرداخته است .

شیخ ابوالعینین شعیشع در رابطه با آشناییش با استاد چنین گوید كه : « من افتخار شاگردی در محضر استاد را دارم ، چرا كه از ایشان تاثیر بسیار گرفتم . حتی آن زمان كه در محل زندگی خود بودم و صدای استاد از رادیو به گوش مستمعین می رسید ، در آن زمان صدای شیخ رفعت تنها صدایی بود كه از رادیو پخش می شد . او در مكان مرتفعی به تلاوت می پرداخت و من همواره حریص بر دیدار استاد بودم . درست ۳۴ سال پس از تاسیس رادیو من با شیخ آشنا شدم . در آن زمان بسیاری از مردم به آواز گوش می دادند و برخی به مسائل دیگر . اما اشتیاق من به صوت شیخ تا آنجا بود كه همواره به مكان تلاوت شیخ می رفتم - آن زمان از ساعت ۹ تا ۳۰/۹ شب برنامه صحبت شیخ از رادیو پخش می شد- با وجود اینكه هوا بسیار سرد بود و من كودكی بیش نبودم ، در آن محل می ماندم و پس از تمام شدن برنامه صحبت شیخ به منزل باز می گشتم وهمواره سعی می كردم از او تقلید كنم ، پره ای اوقات موفق می شدم . و گاهی نیز نمی توانستم اما تلاش خود را به كار می بردم . زمانی كه كارم را تازه در رادیو شروع كردم . برای اولین بار بود كه ایشان را ملاقات می كردم ؛ استاد در حال تلاوت سوره ای بودند و من گوش می كرم ، پس از آن كه تلاوت خود را به پایان رساندند ، جلو رفتم و دستهایشان را بوسیدم . استاد پرسیدند : شما چه كسی هستید ؟ گفتم : شعیشع هستم . شیخ در این هنگام مرا در آغوش كشید و با صدای آرامی گفت : بیا فرزندم ، بیا جلو . من از مدتها پیش می خواستم صدای تو را بشنوم . البته پیش از آن من در رادیو برای اولین بار قرائتی كرده بودم و شیخ صدای مرا شنیده بود . من هم هرگاه به مسجد می رفتم نزدیك نمی آمدم ، اما گویا شیخ مشتاق بود كه صدای مقلدش را بشنود و او را از نزدیك ببیند ، هر چند كه به خوبی تقلید نمی كردم امّا كم كم با تكرار پیشرفت كردم . بار دیگر وقتی برای خواندن نماز به مسجد رفته بودم ، خود را به شیخ معرفی كردم ، ایشان مرا بسیار تشویق و تشجیع كردند ، تا به آن حدّ كه دلم از محبت استاد لبریز شد ، و همواره در پی فرصتی بودم كه این محبت را جبران كنم . پس از آن جریان از من خواستند نوارهایی را كه در رادیو بود تصحیح كنم زیرا یك سری كلمات قرائت شیخ از آن ها حذف شده بود . من هم بلافاصله پذیرفتم ؛ چون به شیخ علاقه فراوانی داشتم و دوست داشتم این نوارها را كه از بهترین قرائت های استاد بوده تصحیح كنم . در حالی كه استادم در قید حیات نیست ولی همانطور كه در زمان حیاتش از وی جدا نبودم هم اینك نیز كه سالها از رحلتش می گذرد از وی جدا نیستم».

شیخ احمد الرزیقی كه از قاریان معروف عصر حاضر است درباره استاد رفعت چنین اظهار می دارد : «مرحوم شیخ رفعت ـرحمه الله ـ در قراءات تبحری كامل داشت در علم وقف و ابتدا مسلط بوده و خداوند در صورت ملكوتی وی نعمتش را به كمال رسانده و نیز به شناخت مقامات الحان قرائت را عطا كرده بود چنان كه استاد آیه ای را در مورد وعده ها و توصیف بهشت تلاوت می كرد در آن آیه نغمه و آهنگی را انتخاب می نمود كه شنونده كیفیت بهشت را می توانست تجسم كند و یا اگر آیه ای را در مورد عذاب تلاوت می كرد با انتخاب الحان مناسب شدت عذاب و آتش جهنم را به مستمع می فهماند » . آری شدت اشتیاق مردم به تلاوت استاد رفعت تا بد آن حدّ بود كه سالنهای مخصوصی برای مستمعین شیخ ساخته شد . هرچند كه این سالن ها ، امروزه با رحلت اكثر یاران شیخ خالی مانده و از بین رفته اند اما بسیاری از آن ها هنوز به حال خود باقی است . ساعات تلاوت شیخ در ایام سه شنبه و جمعه ، ساعاتی مقدس در نظر تمامی مسلمین جهان بود ؛ ساعاتی كه مسجد فاضل شاهد انبوهی از جمعیت می شد حال آنكه در آن زمان نه رادیو و نه میكروفونی وجود داشت .

از میان كسانی كه همواره در محل تلاوت شیخ در رفت و آمد بودند ، استاد « كامل الاشناوی » بود . او می گوید : « من احساس می كنم صوت و لحن او با آن نغمات زیبا دریچه ای از ایمان و معرفت را در قلبم گشود ».

شیخ رفعت زمانی از رادیو كناره گرفت اما پس از آنكه باز به رادیو بازگشت ، آرامش و اطمینان ، قلوب تمامی مسلمین را در بر گرفت ، چرا كه او چون اسطوره ای در میان مردم مطرح بود . منزلش میعادگاه عاشقان علم و ادب ، مؤمنین و ملحّنین بزرگ بود و آنان همواره بر این مهم اذعان دارند .

عاقبت دست تقدیر چنین اراده كرد كه این صوت طلایی خاموش گشته، و این تار آسمانها ( قیثاره السماء ) شكسته گردد . آری عاقبت این نابغه بزرگ اسلام در گذشت ، اما صوت چون اضواء پرفروغ خورشید باقی ماند تا همواره رهگشای انسان ها گردد . صوتی كه در خدمت كلام خداوند قرار گرفت و به علم قرائت اعتبار دیگری بخشید. سرانجام این ستاره ی پرفروغ در سنین ۶۹ سالگی به سال ۱۳۶۹ ه ق . ( ۱۳۲۸ ه. ش . ) در شهر قاهره خاموش گردید گرچه یادش هرگز در خاطره ها از بین نخواهد رفت .

زندگی و شرح حال این استاد و قاری بزرگ جهان را – كه خدمتی شایان در علم قرائت برای عاشقان این راه به انجام رسانیده است - موّرخانی بزرگ از جمله « خیر الدین زرگلی » در كتاب الاعلام و « مذاكرات » با عكس درج نموده اند همچنین در جراید « الصحف المصریه » و « اخبار الیوم » مورخه ۱۹۵۰م همزمان با فوت استاد محمد رفعت به درج شرح حال و زندگی نامه این قاری قرآن پرداختند . خیر الدین زرگلی در كتاب خویش چنین می نویسد : « محمد بن رفعت ، از مشهورترین قاریان عصر حاضر و آگاه ترین آنان به مواقع وقف و ابتداء در آیات قرآن كریم می باشد . او در قاهره ولادت یافت و در همان جا به رحمت خداوند پیوست . او در آغاز كودكی روشنایی دو چشمش را از دست داد . استاد رفعت در زمینه ی وقف و ابتدا و تجوید و ترتیل قرآن سبكی متمایز ابداع كرد ، صوت زیبا و دلنشین او چنان بود كه قلبها را مسحور ساخته و شیفته خویش می نمود . او با الحان و نغمات موسیقی در قرآن آشنا بود . تلاوتهای بسیاری از این استاد در رادیوی مصر و لندن موجود است »

تلاوتهای این استاد همه هفته از بدو تاسیس رادیو قرآن جمهوری اسلامی ایران ، از این رادیو پخش می گردد .