تحلیل فیلم «تقاطع»

فیلم سینمایی «تقاطع», هشتمین ساخته ابوالحسن داوودی است داوودی پیش از این, یعنی از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۸۰, ظرف ۱۳ سال, هفت فیلم کم و بیش موفق و پرفروش را کارگردانی کرده است

فیلم سینمایی «تقاطع»، هشتمین ساخته ابوالحسن داوودی است. داوودی پیش از این، یعنی از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۸۰، ظرف ۱۳ سال، هفت فیلم کم و بیش موفق و پرفروش را کارگردانی کرده است؛

۱) «سفر عشق» (۱۳۶۷)،

۲) «سفر جادویی» (۱۳۶۹)،

۳) «جیب برها» (۱۳۷۰)،

۴) «من زمین را دوست دارم» (۱۳۷۲)،

۵) «بوی خوش زندگی» (۱۳۷۳)،

۶) «مرد بارانی» (۱۳۷۸)

۷) «نان و عشق و موتور۱۰۰۰» (۱۳۸۰).

از این هفت فیلم، سفر عشق را باید استثنا کرد، چراکه نه تنها فیلم موفقی محسوب نمی شود، بلکه اساسا حتی نام فیلم نیز نتوانست با مخاطب ارتباط برقرار کند.

درواقع، داوودی اگرچه شروع بدی در عرصه کارگردانی داشت، اما پس از آن، با ساخت فیلم های کمدی پرفروش، به یک فیلمساز مطرح در اینگونه از سینما بدل شد. با این حال، هفت فیلم در عرض ۱۳ سال، به لحاظ کمی، در سینمای ایران، آمار کم فروغی است. به ویژه آنکه طی ۱۲ سال گذشته، یعنی از سال ۷۳ تاکنون و پس از فیلم بوی خوش زندگی، از او تنها سه فیلم اکران شده است که تقاطع، آخرین آنهاست.

اما تقاطع که پس از پنج سال سکوت داوودی اکران شده، از جهات گوناگونی با ساخته های قبلی او متفاوت است و به نظر می رسد با این فیلم، داوودی به عرصه دیگری قدم گذاشته که اتفاقا عرصه کم و بیش دست نخورده ای نیز در سینمای ایران است. پس از سفر عشق درحالی که تاکنون داوودی، به جز در مرد بارانی، کارگردان فیلم های کمدی عامه پسند محسوب می شد و چندان توجهی نیز در آثارش به ساختارشکنی های روایی نداشت، تقاطع نه تنها کمدی نیست، بلکه حتی تلخ و بدون طنز محسوب می شود و اصولا فیلم روایت است.

● فیلم روایت

تقاطع در محل تلاقی پنج خرده روایت مربوط به پنج خانواده، متولد می شود؛ پنج خانواده با فرهنگ ها و زندگی های متفاوت که بر اثر یک اتفاق بسیار ساده و تصادفی، به یکدیگر به شکلی بسیار هول آور و فجیع متصل می شوند. در ۴۵ دقیقه ابتدایی این فیلم یک ساعت و ۴۵ دقیقه ای تقاطع، حجم رویدادها و شخصیت های فیلم، آنچنان زیاد است که مخاطب، زمان را بیش از اینها تخمین می زند؛ چراکه کارگردان با تکنیک مونتاژ موازی و استفاده از بازیگرانی که هرکدام می توانند نقش اول را داشته باشند، بیننده را محاصره می کند.

به ویژه آنکه در سینمای ایران عموما تنها یکی از این خرده روایت ها برای ۹۰ دقیقه فیلم کفایت می کند. از این نظر، در تقاطع، روایت محور اصلی فیلم قرار می گیرد و اگرچه رویدادهای اصلی و فرعی فیلم به همراه بازیگران مطرح و محبوب، کم و بیش جذابند، اما فیلم بیش از هر چیز محصول نحوه قرارگیری این رویدادها در کنار یکدیگر و تکنیک کارگردان برای معرفی پنج خانواده درگیر در ماجرای اصلی است.از سوی دیگر، درحالی که در نیمه ابتدایی فیلم، معرفی بیشتر بازیگران اصلی و شکل گیری خط اصلی روایت، به اتمام می رسد، کارگردان با زیرکی ماجرا را چنان پیش می برد که اولا تا دقایق پایانی، همچنان از جمع چهره های آشنای حاضر در تقاطع، بازیگری را رو می کند و ثانیا همچنان با رخدادهای تازه، بیننده را غافلگیر کرده و از خستگی احتمالی اش، جلوگیری می کند.

ورود مجید مظفری و باردارشدن خاطره اسدی در یک سوم پایانی فیلم، ازجمله این مواردند.به این ترتیب، می توان تقاطع را به لحاظ روایت جذاب، پرحادثه و متفاوت، یکی از نخستین یا حتی شاید نخستین فیلم ایرانی دانست که شیوه روایی را محور شکل گیری فیلم قرار می دهد. آنچنان که با حذف این عامل و تبدیل فیلم به یک ماجرای خطی، چیزی از آن باقی نمی ماند، جز تکرار چند سوژه تکراری در یک فیلم.

● بازیگران اصلی

پنج خانواده حاضر در فیلم تقاطع عبارتند از؛

۱) فاطمه معتمدآریا و پسرش

۲) بهرام رادان، مادر، پدر و خواهرش

۳) بیژن امکانیان، دختر و همسرش

۴) باران کوثری، مادر و خواهرش

۵) سروش صحت و مادرش

▪ فاطمه معتمدآریا؛

فاطمه معتمدآریا که هفتم آبان ماه در تهران به دنیا آمده است، ۴۵ سال دارد. او دیپلمه دانشسرای هنر است و از سال ۱۳۵۲ با شرکت در کلاس های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و فعالیت در نمایش های عروسکی به عرصه هنر پا گذاشته است. معتمدآریا تاکنون چهار بار سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را از آن خود کرده و پنج بار دیگر نیز نامزد دریافت آن بوده است. در کارنامه سینمایی این بازیگر قدرتمند، ۲۱ کارگردان با ۳۲ فیلم دیده می شود که نخستین آنها محمدعلی سجادی با فیلم «جدال» در سال ۱۳۶۵ یعنی وقتی که معتمدآریا ۲۵ سال داشت و آخرین شان پیش از ابوالحسن داوودی و تقاطع، مانی حقیقی با فیلم «کارگران مشغول کارند» بوده است.

▪ بهرام رادان؛

بهرام رادان، کارشناس مدیریت بازرگانی است و بدون شک، نخستین حضورش در فیلم «شور عشق» (۱۳۷۸) ساخته نادر مقدس، تنها به واسطه چهره جذابش صورت گرفته است. هرچند که او در همان سال، اصول اولیه بازیگری را در آموزشگاه هیوا فیلم آموخته بود، اما رادان خیلی زود دریافت که اکتفا کردن به چهره خوب، او را در ردیف بازیگران درجه دو سینمای ایران نگاه می دارد و به همین دلیل به سرعت، بر دانش سینمایی اش افزود.

با این حال، چهره متفاوت او که علاوه بر زیبایی، آمیخته با نوعی عمق و جدیت نیز هست، همچنان برگ برنده این بازیگر ۲۷ ساله محسوب می شود. رادان که پس از شور عشق، با انبوه پیشنهادهای کارگردانان متفاوت روبه رو شد، یک سال بعد یعنی در سال ۱۳۷۹، بازی در سه فیلم سینمایی آبی (حمید لبخنده)، ساقی (محمدرضا اعلامی) و آواز قو (سعید اسدی) را تجربه کرد و برای بازی در آواز قو که تا سال ۱۳۸۰ ادامه یافته بود، توانست تندیس بهترین بازیگر نقش اول مرد را از آن خود کند.

به این ترتیب، بهرام رادان از سطح بازیگران خوش چهره به سطح بازیگران خوش استیل ارتقا پیدا کرد، اما این پایان ماجرا نبود. دو سال بعد، بازی در فیلم «شمعی در باد» ساخته پوران درخشنده، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را در بیست ودومین جشنواره فیلم فجر از آن او کرد.

پس از آن، کارگردانان مطرح تری چون مسعود کیمیایی و رخشان بنی اعتماد نیز از او در فیلم های گیلانه، سربازهای جمعه، حکم و خون بازی استفاده کردند. در واقع، رادان در طول تنها ۶ سال، از ۲۰ سالگی تا سال ۸۴ از نظر تعداد مجموع نقش ها و فیلم هایی که در یک سال بازی کرده است، آمار جالب توجهی دارد، ۱۷ فیلم در شش سال؛ ۱۳۷۸ یک فیلم، ۱۳۷۹ سه فیلم، ۱۳۸۰ یک فیلم (به همراه ادامه کار آواز قو)، ۱۳۸۱ سه فیلم، ۱۳۸۲ سه فیلم، ۱۳۸۳ پنج فیلم، ۱۳۸۴ یک فیلم (فیلم هایی که تاکنون اکران شده اند).

▪ بیژن امکانیان؛

پدر میانسال و گرفتاری که در فیلم تقاطع، موهایش کم وبیش سفید هم شده، همان جوان کم وبیش خوش قیافه سال های دهه ۶۰ سینمای ایران است که با فیلم هایی چون سناتور، گل های داوودی و دبیرستان، تماشاگران زیادی را به سینماها کشاند. بیژن امکانیان که در سال ۱۳۶۰ با بازی در فیلم «آفتاب نشین ها» وارد سینما شد، حالا ۲۵ سال سابقه بازیگری دارد، اما تنها در بیست وهفتمین ایفای نقش، توانست نخستین جایزه اش را دریافت کند.او در همین جشن خانه سینما، تندیس بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای بازی در تقاطع، از آن خود کرد.

بیژن امکانیان متولد ۱۳۳۲ در آبادان است. در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، تئاتر خوانده و دوره های تخصصی آموزش مربیگری تئاتر را در کانون پرورش فکری نیز گذرانده است. امکانیان که از دنیای مطبوعات پا به عرصه بازیگری گذاشته است، ابتدا با نگارش نقد فیلم در روزنامه اطلاعات کارش را آغاز کرده و سپس با تشکیل یک شرکت تعاونی به همراه مهدی صباغ زاده و فریدون جیرانی، نخستین تجربه بازیگری اش را به دست آورده است. هرچند که پیش از آن نیز، یکی دو فیلم کوتاه را کارگردانی کرده بود.

«آخرین نبرد» آخرین حضور امکانیان تا سال ۱۳۷۶ بود که همچنان با سبک فیلم های تجاری ساخته شد و همچنان دوبلور معروف وی، به جایش حرف زد. پس از آن، بیژن امکانیان که سال های زیادی در فیلم های تجاری و عامه پسند حضور داشت، برای مدت ۶ سال ناپدید شد، اما سال ۱۳۸۲ برای نخستین بار یک کارگردان شهیر و جدی از او برای بازی نقش کوتاهی در فیلم «سربازهای جمعه» دعوت کرد. همکاری با مسعود کیمیایی، در واقع تولد دوباره امکانیان بود و سبب شد کارگردان ها دوباره به او توجه کنند و این بار کارگردان های بهتری نیز به سراغ او آمدند.

سزاوار رهنما

---