از تجاری سازی ایده تا کارآفرینی نوآورانه

مراکز علمی و دانشگاه ها همواره در طول تاریخ نقش آفرین تحولات تکنولوژیک نوآورانه و پیشرفت های بشر بوده اند

مراکز علمی و دانشگاه‌ها همواره در طول تاریخ نقش‌آفرین تحولات تکنولوژیک نوآورانه و پیشرفت‌های بشر بوده‌اند. پیشرفت‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر و تحولاتی که در علوم مختلف رخ داده و مرزهای دانش را به طور ناباورانه‌ای گسسته، باعث شده تا سرعت تحولات بسیار سریع و جامع‌الاطراف باشد؛ به نحوی که یک یافته جدید در یک شاخه کوچکی از علوم به سرعت در سایر رشته‌ها نیز رخ می‌‌نماید. تحولات علمی، اجتماعی و جمعیتی، مرزهای کشورها را نیز در نور دیده و ظهور یک تکنولوژی و یا محصولی از یک فرآیند به سرعت قابلیت عرضه در تمام اجتماعات را می‌یابد...

سرعت این تحولات، بهره‌گیری هر چه بیشتر و سریع‌تر از علوم و دانش‌های تولید شده را ضروری می‌کند. مهم‌ترین ابزار بهره‌گیری از دانش‌‌ها و مهارت‌های نوین تولید شده در جهت رفع نیازها و انتظارات رو به تزاید اجتماعات مختلف، تولید و تقویت توان «تجاری‌سازی ایده و کارآفرینی» در محققان علوم نوین که نوآوری و ابتکار در آن نهفته است، می‌باشد. مراکز رشد و پارک‌های علمی فن‌آوری با رویکرد تقویت دانش و مهارت محققان نوآور و مبتکر در جوار دانشگاه‌ها و مراکز علمی ـ تحقیقاتی ایجاد می‌شوند. دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان بزرگترین و قدیمی‌ترین دانشگاه کشور افتخار دارد که در مسیر توسعه فعالیت‌ها و حرکت در مسیر نیازهای جامعه مراکز رشد واحدهای فن‌آوری را در جوار مراکز علمی و تحقیقاتی خود ایجاد نموده است.

● تجربه نوع جدیدی از زندگی

پیشرفت‌های حاصل در رشته‌های علوم ارتباطات، بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی افق‌های جدیدی را برای محققان جوان و پرشور کشور فراهم آورده است. این پیشرفت‌ها که از اواسط دهه ۹۰ میلادی و به طور جهان‌شمول شتاب گرفته‌اند، از طبیعتی با قابلیت تاثیرگذاری در همه حوزه‌های حیات بشری برخوردارند. به عبارت دیگر هرگونه تحول در این حوزه‌ها به سرعت و فراگیر همه جنبه‌های زندگی اجتماعی، سیاسی،‌ فرهنگی و اقتصادی افراد، سازمان‌ها، جوامع و کشورها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

مطابق برآوردهای صورت گرفته، پس از ساعت مچی، فراوان‌ترین وسیله‌ای که اکنون همراه بشر است، گوشی تلفن همراه می‌باشد. اگر ساعت مچی مدت زمانی فراتر از یک‌صد سال را برای تبدیل به فراوان‌ترین وسیله همراه بشر لازم داشت، گوشی تلفن همراه نیاز به زمانی کمتر از ۳۰ سال داشت! و جالب آنکه نسل‌های بعدی این گوشی‌ها علاوه بر ایجاد امکان ارتباط چند رسانه‌ای مستقل از جغرافیا، در عین‌حال از قدرت پردازشی و محاسباتی به مراتب بیشتری در حد یک رایانه برخوردار خواهند بود، اما این پایانه راه نبوده و فناوری‌هایی همچون بلوتوث این امکان را فراهم خواهد آورد که در انتهای دهه آتی، بشر در محیطی با اشیا و اجزای تقریبا هوشمند، نوع جدیدی از زندگی را تجربه کند. در حوزه فناوری‌های زیستی، اگرچه دستیابی به نقشه ژنتیکی بسیاری از موجودات زنده و مخصوصا انسان، چشم‌اندازهای نوینی را از مقابله با بیماری‌ها و تامین سلامت زیستی افراد گشوده، پیشرفت‌های آتی مخصوصا در حوزه آنالیز پروتئین‌های موثر در صفات و بیماری‌ها چشم‌اندازهای غیرقابل تصوری برای صنعت داروسازی به همراه دارد.

در طی دهه آتی و به واسطه پیشرفت‌های پیش‌بینی شده در حوزه بیوتکنولوژی، صنعت داروسازی از تولید «توده‌ای» به سمت تولید «منطبق بر نیاز» تغییر مسیر خواهد داد. به عبارت دیگر در طی دهه‌های آتی یک شکل یا قلم دارویی مطابق با ساختار و ریخته ژنتیکی و پروتئینی هر فرد در فرمولاسیونی منحصر به فرد برای همان بیمار تولید خواهد شد. این تغییر بی‌تردید همه عرصه‌های تولید صنعتی دارو مانند تجهیزات، فرآیندها، آرایش سازمانی و فراسازمانی تولید تا عرضه را به شدت دگرگون خواهد نمود. در حوزه موادزیستی نیز دهه آتی شاهد چشم‌اندازی از شکل‌گیری مواد هوشمند با قابلیت پاسخ و واکنش برنامه‌ریزی شده به محرک‌های معین، بیوسنسورها و نظایر آن خواهد بود که به کلی فضای جراحی و ترمیم ارگان‌های حیانی انسان را دگرگون خواهند نمود. آنچه ارایه گردید، تنها به مثابه شواهدی مبنی بر وجود فرصت‌های متعدد کارآفرینی با فناوری‌های نوین دارویی در طی دهه آتی است.

● ارقام نگران‌کننده

با این رویکرد است که ایجاد مراکز رشد واحدهای فن‌آوری در حیطه‌های نوآورانه در برنامه توسعه‌ای کشورها قرار گرفته است.

یکی از این مقوله‌های با اهمیت، تکنولوژی‌های داروسازی و دارورسانی است. براساس آمارهای موجود و مطالعات انجام شده، نزدیک به ۳۶ تا ۳۸ هزار متخصص مرتبط با علوم دارویی (در زمینه‌های داروسازی، شیمی و...) در ایران فعالیت دارند که از این میان برپایه محاسبات آماری انجام شده، ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ نفر از آنها قابلیت قرار گرفتن در گروه‌های کارآفرین را دارا بوده و می‌توانند مخاطب مراکز رشد و پارک‌های علمی ـ فن‌آوری و درنهایت کارآفرین و تولیدکننده محصول و تجارت در عرصه‌های مرتبط باشند.

براساس برآوردهای جهانی، نرخ کلی فعالیت‌های کارآفرینانه (TEAR) در جوامع مختلف یکسان نبوده و متناسب با ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی کشورها متفاوت است. در کشوری مانند هند که در مرحله رشد سریع اقتصادی ـ صنعتی قرار دارد، رشد کارآفرینی حدود ۹/۱۷ درصد و در کشوری مانند ژاپن که در مرحله تثبیت قرار گرفته، این عدد ۸/۱ درصد است (۲۰۰۲ ,GEM). به عبارت دیگر، از هر ۱۰۰ نفر هندی، ۹/۱۷ نفر در مرحله‌ای از تاسیس کسب و‌کارهای جدید قرار دارند. متوسط شاخص مذکور (TEAR) در بین ۲۹ کشور مورد مطالعه، ۸/۷ درصد بوده است.

در حال حاضر عدد درستی برای ایران در اختیار نداریم، اما برآوردهای انجام شده در خصوص فارغ‌التحصیلان داروسازی (دانشکده‌های داروسازی و سایر رشته‌های مرتبط)، عددی کمتر از ۱ تا ۲ درصد را نشان می‌دهد که برای کشوری مانند ایران بسیار پایین و نگران‌کننده است. هر چه این عدد پایین‌تر باشد، بیانگر آن است که فارغ‌التحصیلان ما کمتر به طرف کارآفرینی، اشتغال‌زایی و تجاری‌سازی ایده‌ها و مهارت‌هایشان حرکت می‌کنند. آنچه که متاسفانه در ایران به وضوح مشاهده می‌شود «دنبال شغل بودن است تا شغل ایجاد کردن».

در این مقطع از تاریخ کشور، آنچه ضروری به نظر می‌رسد تغییر نگرش دانشگاه‌ها و محصولات ایشان (اساتید، دانشجویان) از تربیت نیروهایی که تمایل به قرار گرفتن در یک گروه به عنوان شاغل را دارند، به افرادی است که تمایل به ایجاد خلاقیت و کارآفرینی منطبق بر پیشرفت‌های روز را داشته باشند.

دانشگاه‌ها، نقش‌آفرینان اول در ایجاد خلاقیت منطبق بر پیشرفت‌های روز - دکتر عباس کبریایی‌زاده - دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

پی‌نوشت: برگرفته از «برنامه کار مرکز رشد واحد‌های فن‌آوری فرآورده‌های دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران»