نوآوری نظام یافته

● TRIZ چیست؟ TRIZ

سرواژه عبارت روسی Teoria Resheniya Izobreatatelskikh Zadatch است كه در زبان انگلیسی به Theory of Inventive Problem Solving ترجمه شده است و با سر واژه TIPS شناخته می‌شود. توسعه TRIZ از سال ۱۹۴۶ توسط گنریش آلتشولر (Genrish Altshuller) و همكارانش در شوروی سابق آغاز شد و در حال حاضر نیز در بسیاری از نقاط دنیا در حال فراگیری، به‌كارگیری و توسعه است.

پژوهش در مورد TRIZ‌، ابتدا با این نظریه شروع شد: "قوانینی عمومی برای نوآوری وجود دارند كه پایه و اساس نوآوری‌های خلاقانه هستند و منجر به پیشرفت تكنولوژی می‌شوند." اگر این قوانین به درستی شناسایی شده و دسته‌بندی و كدگذاری شوند، می‌توانند به مردم بیاموزند كه چگونه می‌توان فرایند نوآوری را پیش‌بینی كرد و هرچه بیشتر در مسیر آن گام برداشت.

این تحقیقات در مقاطع و سطوح مختلفی طی ۵۰ سال صورت پذیرفت. بیش از دو میلیون سند اختراع (patent) بررسی و طبقه‌بندی شد و سپس به منظور تحلیل آنها و شناسایی قوانین نوآوری و سطح‌بندی مسایل و اختراعات، مورد مطالعه قرار گرفت.

TRIZ كار می‌كند! به‌كارگیری آن شدنی است! شركت‌های بزرگ و كوچك بسیاری از TRIZ استفاده می‌كنند. این شركت‌ها، TRIZ را در سطوح مختلفی مانند حل مسایل واقعی، مشكلات روزمره و عملیاتی و پیش‌بینی و تصمیم‌گیری در خصوص جهت‌گیری‌های آینده تكنولوژی/فناوری به‌كار می‌گیرند. TRIZ در شركت‌هایی چون فورد، موتورولا، آزمایشگاه‌های۳M، زیمنس، فیلیپس، ال‌جی و صدها كمپانی دیگر در حال به‌كارگیری است.

● بازگشت سرمایه حاصل از به‌كارگیری TRIZ در شركت‌ها

▪ SaMSUNG ۳۰ درصد صرفه‌جویی مالی در سال؛

▪ FORD : ۴۰ ۲۰ درصد كاهش هزینه‌های تولید؛

▪ MITSUBISHI: ۳۰ درصد صرفه‌جویی مالی در سال.

● جان كلام TRIZ چیست؟

TRIZ چه می‌گوید؟ این پرسش برای آموزش و یادگیری TRIZ بسیار مهم و پایه‌ای است. TRIZ ابزار‌های بسیار مهم زیادی دارد.

بعضی از این موارد عبارتند از:

▪ تضاد تكنیكی و ۴۰ اصل ابداعی؛

▪ تضاد فیزیكی و اصول تفكیك؛

▪ مدل‌سازی شیء ـ اثر و ۷۶ استاندارد حل مساله؛

▪ روندهای تكامل سیستم‌ها؛

● ARIZ.

اگرچه روح اصلی TRIZ را می‌توان در مواردی از این قبیل پیدا كرد، اما در واقع جان كلام TRIZ را نمی‌توان در این سطح از دانش و با این رویكرد جستجو كرد. عصاره و اكسیر TRIZ با عمیق شدن در فلسفه آن قابل درك است.

برای شرح بیشتر آن چه TRIZ می‌گوید، اول باید ساختار شكل‌گیری آن را بشناسیم.

TRIZ = متدولوژی + دانش‌

▪ بدین ترتیب TRIZ از این سه بخش تشكیل شده‌است:

۱) رویكرد اول متدولوژی: نگرش فلسفی؛

۲) رویكرد دوم متدولوژی: روش تفكر در حل مسایل؛

۳) رویكرد دانش‌:

مجموعه مثال‌ها و نمونه‌های پیاده‌سازی شده بر اساس متدولوژی.

این نوع نگاه به صراحت مشخص می‌كند كه روح TRIZ را باید در دو نیمه و دو رویكرد متدولوژی یافت.

تعریف TRIZ در ۵۰ كلمه،‌ كه موجزترین معرفی انجام شده آن تاكنون است، برای نخستین بار در كنفرانس سال ۲۰۰۱ TRIZ (سومین كنفرانس سالانه موسسه آلتشولر (AI)) ارایه شد.

با یك رویكرد و نگاه از بالا به پایین، می‌توان تعریف ۵۰ كلمه‌ای TRIZ را چنین شرح داد:بدانیم كه سیستم‌های فنی با افزایش سطح ایده‌آلی از طریق رفع تضادها و به كارگیری كمترین منابع، توسعه می‌یابند.

بنابراین، برای حل خلاق مسایل، TRIZ با ارایه روش خاصی از تفكر، یاد می‌دهد كه مشكل همانند یك سیستم، درك شود، اول راه‌حل ایده‌آل آن تصور گردد و سپس تضادها رفع شوند.

پیش از هر چیز، TRIZ را باید «یك شناخت» دانست. به عبارت دیگر، «یك نگاه جدید» (آنچه در رویكرد اول/ نیمه اول متدولوژی معرفی شد). با به‌كارگیری این شناخت، یا با نگاه به فناوری از این دیدگاه، می‌توان به چنان جایگاه رفیعی نایل شد كه نه تنها به فناوری، بلكه به علم، اجتماع، زندگی و هر چیز دیگری از این منظر نگریست.

مهم‌ترین شناخت این است: «تكامل سیستم‌های فنی». ما فناوری را تنها یك سیستم فنی می‌دانیم. هر سیستم، از اجزای مختلف تشكیل شده‌است كه آنها را زیر سیستم می‌نامیم. علاوه بر این، سیستم‌ها در درون خود با زیرسیستم‌ها و همچنین با ابرسیستم‌ خود به عنوان یك سوپرسیستم، ‌دارای ارتباط یا تعامل هستند.

هر سیستم فنی تكامل می‌یابد. این تكامل می‌تواند هر نوع تغییر یا توسعه صورت پذیرفته در طول عمر آن سیستم باشد. این نوع تكامل، الگوهای متعدد و اجزای نوآوری را در بردارد. تكامل، ممكن است در مرحله‌های مختلف و به شكل‌های گوناگونی نظیر تولد، رشد، یكپارچه‌سازی، پیچیده‌سازی و ... بروز پیدا كند.

سیستم‌های فنی همراه «‌با افزایش درجه ایده‌آلی» تكامل می‌یابند.

این را قانون اصلی تكامل می‌نامند. ایده‌آلی، در برخی منابع، به عنوان كاركرد اصلی بخش بر مجموع ابعاد و انرژی و جرم و در مراجعی دیگر «كاركرد مفید بخش بر مجموع هزینه و كاركرد مضر» تعریف شده ‌است. این تعریف در طبیعت نیز به همین شكل دیده می‌شود. مفهوم اصلی در اینجا، این است كه بدانیم شكل‌های مختلف تكامل، ‌می‌تواند به طور عادی در جهت افزایش ایده‌آلی نشان داده شوند. این درك، دیدگاه و پایه فكری بشر در پیش‌بینی آینده سیستم‌های فنی و توسعه آنها را شكل می‌دهد.

تكامل فقط «با غلبه بر تضادها» رخ می‌دهد. تضادها، قبل از هر چیز دیگر، با ایجاد شكاف بین عرضه و تقاضا (یا عملكرد فناوری كنونی) بروز پیدا می‌كنند. این تكامل روندهای بزرگی را شكل داده و اختراعات فردی بزرگی را در بر می‌گیرد.

غلبه بر تضادها «با به‌كارگیری كمترین منابع» حاصل می‌شوند. استفاده آسان از منابع اضافی (از قبیل مواد، انرژی و ابعاد اضافی) غالبا سیستم‌ها را پیچیده‌تر كرده و به حل تضاد‌ها كمكی نخواهد كرد. این مفهوم با قانون افزایش میزان ایده‌آل بودن در ارتباط است. این نظریه مختص TRIZ است كه تضادها بدون منابع اضافی و یا با حداقل آنها قابل حل هستند. چنین تفكری به‌ خوبی با قانون افزایش درجه ایده‌آلی در هماهنگی و ارتباط است.

بر اساس مفاهیم طرح شده فوق، TRIZ در صدد ایجاد یك متدولوژی (روش تفكر) «برای حل خلاقانه مساله» است و این هدف اصلی یادگیری و توسعهTRIZ است و تا زمانی كه هیچ راه حل و روشی برای رفع تضاد‌ها، شناخته نشده باشد، ناگزیر به‌حل آنها به روش خلاقانه هستیم.

«TRIZ برای حل خلاقانه مساله روشی جدلی برای تفكر ارایه می‌دهد». این روش جدید تفكر، فراسوی همه شیوه‌های متنوع علمی و ابتكاری حل مساله است كه سالاموف آن‌را «روش تفكر مجادله‌ای» نامیده است.

▪ ویژگی‌های اصلی این روش به شرح زیر است:

۱) «درك مساله به عنوان یك سیستم». هدف مساله باید به صورت یك سیستم فنی در نظر گرفته شود. در این حالتTRIZ اطلاعات وسیعی را در اختیار قرار می‌دهد. در واقع باید این موضوع را درك كرد كه خود مساله، سلسله مراتب سیستمی‌اش را تشكیل می‌دهد. این درك، نقطه نظرات متعدد و مفیدی درباره مساله و حل آن ارایه می‌كند.

سید علیرضا شجاعی