جلوه های شگفت حضور منتقدان امریکا در اجلاس تهران

مروری بر اولین بازتاب های جهانی رویداد ۲۷ اردیبهشت ۱۷ مه

رسانه و محافل خبری جهان رد پای اجلاس سران گروه۱۵ را از نیویورک دنبال کردند؛ وقتی که نمایندگان کشورهای مطرحی مثل برزیل، الجزایر، هند، مالزی و مصر با حضور در محل اقامت هیأت دیپلماسی کشورمان، دعوت تهران را با خرسندی پذیرفتند. اجلاس گروه ۱۵ با فاصله زمانی تقریباً ۱۵ روزه از اجلاس هسته‌ای نیویورک برپا می‌شود. در این دو هفته بخش قابل توجهی از خبرها و گزارش‌ رسانه‌های جهانی و منطقه‌ای به حضور بلندپایگان سیاسی و اقتصادی در اجلاس تهران اختصاص یافته است.

در نگاه رسانه‌ها، عوامل گوناگونی دست به دست هم داده تا چهاردهمین نشست گروه ۱۵ به کانونی خبرساز تبدیل شود. تعابیری که در یادداشت‌ها و سرمقاله روزنامه‌های پرآوازه برای توصیف اهداف اجلاس تهران به کاررفته، به روشنی ابعاد اتفاق روز دوشنبه آینده تهران را نمایان می‌سازد. این تحلیلگران تا به امروز از تعابیری مثل «اجتماع بزرگ متحدان ایران»، «نمایش قدرت دیپلماسی تهران» و «یکپارچگی جنوب در دوره آشفتگی شمال» بهره جسته‌اند. هر کدام از این واژگان در نگاه ناظران، اشاره‌ای دقیق به تأثیراتی است که اجلاس ۱۷ مه تهران می‌تواند داشته باشد.

اجلاس تهران خواسته یا ناخواسته در نگاه این محافل به یکی از عرصه‌های مواجهه دیپلماسی دو جناح کشورهای ضد سلطه و کشورهای برتری‌طلب که تنش ایران و امریکا وجه نمادین آن است، تبدیل شده است.

از جلوه‌های شگفت‌انگیز اجلاس تهران،‌ حضور کشورهای شریک یا حتی متحد امریکا و غرب است؛ کشورهایی مثل مصر،‌ مکزیک و‌ برزیل که هر کدام به اقتضای موقعیت سیاسی یا جغرافیایی خویش دارای پیوندهای تجاری و دیپلماتیک با امریکا هستند اما در عین حال هیچ کدام از این دولت‌ها،‌ سیاست سلطه‌گری و بازی تحریم کاخ سفید را نمی‌پذیرند. به طور مثال دولت مکزیک حجم تجارتی بالغ بر ۸۰ درصد با ایالات متحده دارد یا آن که برزیل از مراکز مهم جذب سرمایه امریکایی‌ها است اما هر دو دولت در کشمکش بین‌المللی امروز نقدهای جدی به نگاه «غرب‌محوری » در اقتصاد و سیاست جهانی دارند.

بنابراین آنچنان که در بازتاب خبری اجلاس تهران خواهد آمد، آنچه نمایندگان ۴ قاره جهان را زیر سقف اجلاس گرد‌ آورده،‌ احساس مشترکی است که آنها نسبت به ضرورت تحول در ساختار نابرابر سیاست و اقتصاد جهانی دارند. گویی این اجلاس روزنه یا فرصتی تازه برای ملت‌هایی گشوده که هنوز به دلیل حاکمیت معادلات نابرابر سیاسی نتوانسته‌اند به جایگاه شایسته خویش دست یابند.

● طرح تحول در یک سازمان

شبکه الجزیره در گزارشی فهرست سیاستمداران و رهبران سرشناس دعوت شده به اجلاس تهران را مورد توجه قرار داده و می‌گوید: چهاردهمین دور اجلاس موسوم به گروه ۱۵به دلیل شرکت مقام‌های بلندپایه اهمیت پیدا کرده است؛ رهبرانی مثل لولا داسیلوا و عبدالعزیز بوتفلیقه رؤسای جمهور برزیل و الجزایر، هوگو چاوز رئیس جمهور ونزوئلا،‌ نجیب رزاق نخست وزیر مالزی، کریشنا وزیر امور خارجه هند و عبدالله بن احمد بداوی نخست وزیر اندونزی.

مجله الجزیره نیز در گزارشی با بیان این که اجلاس تهران با حضور نمایندگان قاره‌های آسیا، آفریقا‌ و امریکای لاتین برگزار می‌شود، می‌نویسد: آسیایی‌ها در بالاترین سطح در چهاردهمین نشست گروه ۱۵ حاضر می‌شوند و دیدارهای نخست‌وزیر اندونزی به عنوان بزرگ‌ترین کشور اسلامی و وزیرخارجه هند به عنوان یکی از دو قدرت برتر آسیا از اهمیت شایانی برخوردار است.

شبکه خبری «ترند» که تحولات حوزه آسیای مرکزی و قفقاز را پوشش می‌دهد، اجلاس تهران را در شمار رویدادهای چشمگیر هفته آینده آسیا نگریسته و می‌نویسد: ویژگی بارز این اجلاس این است که نمایندگان چند قاره در آن حضور دارند. این شبکه از قول دیپلمات‌های ایرانی می‌گوید: کشورهای حاضر در اجلاس ظرفیت ایجاد یک رشته همکاری گسترده منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را دارا هستند.

● استقبال گرم از دعوت ایران

رسانه‌ کشورهایی مثل برزیل و هند به صراحت اعلام کرده‌اند که دولت‌های متبوع‌شان بشدت از سوی امریکا برای کاهش روابط تجاری تحت فشار قرار داشتند، ولی به‌رغم این فشارها و تهدیدها راهی تهران می‌شوند. خبرگزاری هند در این باره گزارش می‌دهد: تمامی مقامات بلندپایه ۱۸ کشور عضو گروه ۱۵، دعوت تهران را برای حضور در این اجلاس در هفته آینده پذیرفته‌اند. این منبع می‌افزاید: کریشنا، وزیر امور خارجه هند و عبدالله بن احمد بداوی نخست وزیر اندونزی آخرین افرادی بودند که اعلام کردند در اجلاس گروه ۱۵ تهران شرکت خواهند یافت. روزنامه هندوستان تایمز نیز در این رابطه می‌نویسد:‌ دهلی‌نو در تنظیم روابط با تهران و امریکا سعی دارد نوعی توازن برقرار شود به نوعی که دوستی با قدرت‌های امریکایی و اروپایی بر پیوندهای دیرین او با کشورهای غیرمتعهد لطمه نزند.

از میان رسانه‌های مالزی که به صورت گسترده مسائل راهبردی گروه ۱۵ را پوشش می‌دهند،‌ خبرگزاری برناما در گزارشی تأکید می‌کند: در میان مدعوین تهران،‌ رئیس جمهوری برزیل بشدت از سوی امریکا تحت فشار بود اما لولا داسیلوا تصمیم بر حضور در اجلاس تهران گرفته است. این منبع از قول مقام‌های ارشد وزارت خارجه برزیل می‌نویسد: برازیلیا در تصمیم‌گیری‌های خویش منافع و اصول ملی خویش را مدنظر قرار می‌دهد و نه ملاحظات طرف‌های خارجی را.

روزنامه استار مالزی نیز با درج تصاویر مربوط به رایزنی‌های دیپلمات‌های تهران و کوالالامپور می‌نویسد در دور گذشته این اجلاس‌ها احمدی‌نژاد و بداوی نخست وزیر وقت مالزی موضع مشترک در زمینه ضرورت اصلاح ساختار نظام‌های اقتصادی و سیاسی بین‌المللی اتخاذ کرده بودند.

● مثلث رایزنی در حاشیه اجلاس

اجلاس تهران به گفته ناظران خبری علاوه بر اکیپ ۱۷ گانه اعضای آن،‌ میهمانانی ویژه خواهد داشت. میهمانانی که به اعتبار جایگاه سیاسی‌‌شان،‌ حساسیت ویژه‌ای به این اجلاس بخشیده‌اند. در این باره رسانه‌های ترکیه نوشته‌اند: تهران برای نخستین بار سیاستمداران دیگری خارج از گروه ۱۵ را نیز به اجلاس فراخوانده است. در این راستا بشار اسد رئیس جمهور و رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه انتظار می‌رود که جزو میهمانان ویژه کنفرانس باشند.

روزنامه زمان ترکیه در گزارش ویژه خویش از مذاکرات آینده تهران می‌نویسد: سران ترکیه، ‌‌برزیل و ایران در هفته پیش رو گفت‌وگوی مهمی را در حاشیه اجلاس گروه ۱۵ برای حل موضوع هسته‌ای ایران خواهند داشت. این روزنامه در ادامه می‌افزاید:‌ اردوغان مثل لولا مخالف سیاست تهدید و تحریم امریکا علیه ایران است، به همین دلیل تلاش می‌کند با روش مسالمت‌جویانه موضوع هسته‌ای ایران حل و فصل شود. لذا حاشیه اجلاس گروه ۱۵ فرصت مناسبی است تا دو کشور ترکیه و برزیل با استفاده از حضور رؤسای خود در ایران، گفت‌وگوهای نهایی درخصوص تبادل سوخت را انجام داده و جزئیات آن را مطرح کنند. برپایه این گزارش، ترکیه و برزیل هر دو عضو کشورهای غیر دائمی شورای امنیت سازمان ملل هستند که روابط حسنه‌ای با ایران و غرب دارند و با کمک لبنان رئیس دوره‌ای شورای امنیت و متحد و نزدیک به ایران،‌ از این ظرفیت برخوردارند تا موضوع اختلافی بین ایران و غرب (تبادل سوخت) را به فرجامی مورد رضایت برسانند.

روزنامه برزیلی استادو دی سائوپولو نیز در این باره می‌نویسد: دولت لولا با نگاه کاخ سفید به تهران موافق نیست؛ همچنان که در زمینه برخی مسائل مهم امریکای لاتین با واشنگتن اختلاف نظر دارد. این روزنامه در ادامه با اشاره به سیر پرشتاب همکاری ایران و برزیل می‌نویسد: دو طرف حول مبادلات تجاری که به ارزش دو میلیارد دلار بود، توافق کرده بودند اما انتظار می‌رود با دیدار آتی رئیس جمهور برزیل، این رقم به سطح بالاتری افزایش یابد.

نشریه گلف‌تایمز نیز حضور لولا در نشست بهاره تهران را یک اتفاق مهم قلمداد کرده و نوشته: دفتر لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل تأیید کرد که وی ۱۶ و ۱۷ ماه مه (۲۶ و ۲۷ اردیبهشت‌ماه) به ایران سفر می‌کند. این منبع می‌افزاید: برزیل از جمله مخالفان قطعنامه‌ تحریم علیه ایران در شورای امنیت است که امریکا آن را به گردش درآورده است و احتمال دارد سفر لولا داسیلو به ایران پس از رأی‌گیری درباره قطعنامه در شورای امنیت و یا همزمان با آن صورت گیرد. لولا بارها از فعالیت‌های هسته‌ای ایران دفاع کرد و گفته است که تهران حق دارد از انرژی اتمی بهره‌مند باشد. او هرگونه تحریمی را غیرسازنده و ناکارآمد می‌داند. رئیس‌جمهور برزیل سال گذشته میزبان رئیس‌جمهور ایران و اولین رهبری بود که انتخاب مجدد محمود احمدی‌نژاد به عنوان رئیس‌جمهور ایران را در سال ۲۰۰۹ به وی تبریک گفت.

● تدارک گسترده دیپلماسی ایران

خبرگزاری رویتر در گزارشی اجلاس تهران را بخشی از تحرک دیپلماسی ایران معرفی می‌کند که از نیویورک آغاز شد. این رسانه می‌افزاید: وزیر خارجه ایران اولین تلاش‌ها برای این اجلاس را در نیویورک به انجام رساند. خبرگزاری رویتر گزارش داد که وزیر امور خارجه ایران در فرصت اجلاس نیویورک توانست با اغلب اعضای این گروه دیدار کند. این منبع از قول وزیر خارجه کشورمان می‌نویسد: از نگاه تهران،‌ همکاری‌های گروه ۱۵ نقشه راه و یک گام اساسی و تأثیرگذار در توسعه‌ جهانی خواهد بود.

خبرگزاری فرانسه نیز در گزارشی با اشاره به این که همه مدعوین اجلاس ۱۵ در تهران حاضر خواهند شد، می‌نویسد: با آن که موضوع این اجلاس اقتصادی است اما به دلیل شرایط حساس سیاسی منطقه، ایران‌ توانسته از این فرصت برای بیان مواضع خویش بویژه در مخالفت با تحریم‌های امریکا استفاده کند. این منبع در ادامه می‌افزاید: رهبران حاضر در اجلاس تهران انتظار می‌رود با سیاست‌های امریکا مخالفت کنند. این رسانه در ادامه بخشی از اظهارات سران ارشد ترکیه و الجزایر در دیدار با وزیر خارجه کشورمان را منعکس کرده و می‌نویسد: رئیس جمهور ترکیه و نیز رئیس جمهور الجزایر از وضعیت خاورمیانه ابراز نگرانی کرده‌اند؛ حتی رئیس جمهور الجزایر بر ضرورت وحدت برای مقابله با سلطه‌گری‌های این رژیم نژادپرست تأکید کرده است. منوچهر متکی نیز در دیدار با رئیس‌ جمهور الجزایر، ظرفیت‌های گروه ۱۵ را برای ورود به فعالیت‌های گسترده و همکاری اعضا در عرصه‌های دیگر بسیار فزاینده خوانده است. برپایه این گزارش، حوزه همکاری دولت‌های عضو گروه ۱۵ تاکنون اغلب به حوزه‌هایی از جمله صنعت، حمل و نقل، انرژی، تجارت، سرمایه‌گذاری و مسکن مربوط می‌شده است، اما به نظر می‌آید با اظهارات وزیر امور خارجه ایران و طرح‌هایی که متکی از آنها سخن گفته است، در اجلاس تهران شاید آغاز مرحله تازه‌ای در همکاری کشورهای عضو در مواجهه با مناقشات سیاسی باشیم.

● روز آسیایی‌ها

رسانه‌های جنوب آسیا بیشترین پوشش خبری را برای اجلاس گروه ۱۵ در تهران فراهم کرده‌اند. کشورهای سریلانکا و هند چند اکیپ خبری برای اطلاع‌رسانی از این رویداد تدارک دیده‌اند. روزنامه معتبر آسیا تریبون اعلام کرده که ماهیندا راجاپاسکا، رئیس ‌جمهور سریلانکا با هیأت بلندپایه در چهاردهمین اجلاس سران گروه ۱۵ در تهران شرکت خواهد کرد.

ماهیندا راجاپاسکا، رئیس‌جمهور سریلانکا نیز از جمله رؤسای جمهوری است که در این اجلاس حضور خواهد یافت. ایران در حال حاضر ریاست این گروه را عهده‌دار است و سریلانکا رئیس بعدی گروه ۱۵ خواهد بود. این گروه با هدف مشترک شکوفایی و رشد فزآینده تأسیس شد و بر همکاری بین کشورهای در حال توسعه در زمینه‌های سرمایه‌گذاری، تجارت و تکنولوژی متمرکز است. این نشریه نقطه نظرات دیپلمات‌های ایران در شبه قاره را جویا شده و گفته است ایران از سال ۲۰۰۶ که در حاشیه اجلاس سران جنبش عدم تعهد در هاوانا (کوبا) ریاست این گروه را عهده‌دار شد، طرح و راهبردهای تازه‌ای را برای تحول در این سازمان ارائه کرده است که انتظار می‌رود این طرح‌ها در نشست ۱۷ مه تهران نهایی شود.