تكنولوژی ارتباطات و نقش آن در پژوهش

اطلاعـات و ارتباطات در عصر كنـونی تأثیرات شگرف و بی مــانندی پدیــد آورده اند این تأثیرات به گونه ای مشخص در «صنایع اطلاعاتی و ارتباطی» كه به منظور مهار جریان اطلاعات و نیز استفاده هرچه بهتر از آن برای مقاصد گوناگون به وجود آمده كاملاً مشهود است

اطلاعـات و ارتباطات در عصر كنـونی تأثیرات شگرف و بی مــانندی پدیــد آورده اند. این تأثیرات به گونه ای مشخص در «صنایع اطلاعاتی و ارتباطی» كه به منظور مهار جریان اطلاعات و نیز استفاده هرچه بهتر از آن برای مقاصد گوناگون به وجود آمده كاملاً مشهود است.

نوآوری‌ها و اختراعات دانشمندان در دوران كنونی؛ حاصل همین تكنولوژی‌های نوین جمع آوری، انباشت و اشاعــه ی اطلاعـات علمی و فنی است. در واقـع این وسایل، اطـــلاعات را به مقـوله‌ی ماده ی خام همچون یك كــالای با ارزش برای تولیــد سایر فرآورده‌های صنعتی و علمی مبادلـه می‌كنند و مبنایی می‌شوند جهت ارتباطات مؤثر و صحیح. در این مقاله سعی گردیده با اشاره به مقوله ی فناوری اطلاعات و ارتباطات و جایگاه پژوهش، راهكارهایی برای ارتباط این دو مقوله ارائه گردد.

جهان وارد عصر تازه ای شده است. از نیمه‌های دوم قرن بیستم پایان عمر عصر صنعتی آغاز شد. تحولات پرشتاب علمی ـ تكنولوژیكی موتور محرك این تحول بوده است. نخست با ورود كامپیوتر به سپهر فنی زندگی دگرگون شد، سپس با هم گرایی امواج تحول، حوزه‌ی اطلاعات و ارتباطات كامپیوترها به كمك تكنولوژی‌های پرتوان با توانمندی‌های تكنولوژی‌های ارتباطی از جمله تلفن به هم وصل شدند و چندی بعد قابلیت‌های این دو تكنولوژی پرتوان با توانمندی‌های تكنولوژی و تلویزیون، تركیب شد و باعث پیدایش عظیم ترین ماشین مصنوع دست انسان گردید. یعنی شبكه جهانی ارتباطات و اطلاعات به هم پیوسته ای كه نماد آشكار و آشنای آن اینترنت است و به سرعت و پرتوان دارد همه ابعاد زندگی بشر را دگرگون می‌سازد.

امروز در این نقطه از زمان در جایی ایستاده ایم كه قادریم قطعه‌های زمان را دركنار هم قرار دهیم و تصویری واضح از آنچه بر ما گذشته و آنچه بدست آورده ایم را نظاره گر باشیم. انشاهایی كه زمانی در تفسیر «توانا بود هركه دانا بود» می‌نوشتیم، لاجرم در اكوسیستم محیطی تبدیل به ذراتی شده كه باید برای تداوم بقاء آن را استنشاق كنیم، جمله‌های زیبایی كه در مقایسه ی ثروت و علم می‌نوشتیم دیگر خاطره ای عجیب تر از اثبات گردی زمین است چراكه در جایی قرار داریم كه علم برای ثروت است. هم اكنون پس از پشت سرگذاشتن صخره‌های پر پیچ و خم عمر، در پایین صخره ای ایستاده ایم كه اگر از آن بالا نرویم گرمای خورشید علم و آگاهی را هرگز لمس نخواهیم كرد و ماندن هم مساوی مرگ است.

در این بحــران اگر لحظه ای چشم‌ها را ببندیم دیگر هرگــز باز نخــواهیم كرد. مجسمه‌های یخ زده ای خواهیم بود از جهل، جهل در مقابل دانشی كه پشت كوهی‌ها مدت‌هاست درحال فراگیری آنند و ما درسرمای این جهل حتی قدرت بیان دردهایمان را نخواهیم داشت. چگونه می‌توان این صخره ی صاف را درچنین شرایط دشواری پیمود. اولین رمز آن نخوابیدن است، نترسیدن، جسارت و امید به موفقیت و وقوف به این نكته كه قرار نیست طنابی از بالا برای نجات بیاندازند، و پی بردن به این امر كه در این بحران تعقل، تفكر و تلاش جمعی، تنها راه رهایی است. بلی در عصر ارتباطات و اطلاعات دانایی رمز بقاء است. در این عصر تك تك عناصر جامعه باید مجهز به دانش روز باشند و شاید مقدمتر از هرگروه دیگری هنگام آن است كه كسانی كه در آموزش و پژوهش مشغولند آستین‌ها را بالا زده و به مدد چراغ جادوئی دانش و پژوهش طلسم دیو جهل را بشكنند. این رسالت تك تك ماست.فناوری اطلاعات و ارتباطات، ضعف‌ها را سریعتر مشخص و قوت‌ها را سریع‌تر رشد می‌دهد. لذا نگرش نوین سیستم آموزشی و پژوهشی از ضرورت‌ها و پیش نیازهای بلامنازع و حیاتی بكارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در امر آموزش و پژوهش است.

در عصری كه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار توانمندساز اندیشه و در امتداد فكر انسان‌ها هرلحظه در حال تولید و توزیع اطلاعات و برقراری ارتباطات است به نظر می‌رسد رسالت نظام آموزشی، تعلیم و تربیت انسانی است كه بتواند با توجه به اطلاعات كه در هرلحظه در دست دارد بهترین انتخاب را انجام دهد و از طریق پژوهش‌های قابل اعتماد به بهترین راه‌ها برای توسعه دست یابد.

● تعریف ارتباطات

ارسطو فیلسوف یونانی شاید اولین اندیشمندی باشد كه ۲۳۰۰ سال پیش نخستین بار درزمینه ی ارتباط سخن گفت. او در كتاب مطالعه ی معانی بیان (ریطــوریقا) كه معمــولاً آن را متـرادف ارتباط می‌دانند؛ در تعریف ارتباط می‌نویسد: ارتباط عبارت است از جستجو برای دست یافتن به كلیه ی وسایل و امكانات موجود برای ترغیب و اقناع دیگران.(۱) ویلبر شرام در كتاب فراگرد و تأثیر ارتباط جمعی می‌گوید: در فراگرد ارتباط به طور كلی ما می‌خواهیم با گیرنده ی پیام خود در یك مورد و مسأله ی معین همانندی ایجاد كنیم.

میكی اسمیت در ارائه ی مدل ارتباطی خود تعریفی برای ارتباط آورده كه در آن به انتقال حافظـه‌ها در ارتباط نیز اشاره شده است. او می‌گوید:

ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال اطلاعات، احساس‌ها، حافظه‌ها و فكرها درمیان مردم.

برخی دیگر در تعریف‌های خود از ارتباط، وسایل ارتباطی را مورد توجه قرار داده اند، انجمن بین المللی تحقیقات ارتباط، تعریف زیر را برای ارتباط ارائه داده است.

منظور از ارتباط، روزنامه‌ها، نشریات، مجلات، كتاب‌ها، رادیو، تلویزیون، آگهی، ارتباطات دور و تلفن، تلگراف، كابل‌های زیر دریایی و پست است. هم چنین ارتباط چگونگی تولید و توزیع كالاها و خدمات مختلفی را كه وسایل و فعالیت‌های فوق به عهده دارند و مطالعات و تحقیقات مربوط به محتوای پیام‌ها و نتایج و آثار آن را در بر می‌گیرد.۱

● جایگاه اطلاعات و ارتباطات

اطلاعات و ارتباطات در عصر كنونی تأثیرات شگرف و بی مانندی را پدید آورده اند. این تأثیرات به گونه ای مشخص در صنایع اطلاعاتی و ارتباطی كه به منظور مهار جریان اطلاعات و نیز استفاده ی هرچه بهتر از آن برای مقاصد گوناگون به وجود آمده است، كاملاً مشهود است. نوآوری‌ها و اختراعات دانشمندان در دوران كنونی حاصل همین تكنولوژی‌های نوین جمع آوری، انباشت و اشاعه ی اطلاعات علمی و فنی است. ابــزارها و وسایلی كه به هر طریق موجب تولید، انباشت، پردازش و اشاعـه ی اطلاعات شود، تكنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی نامیده می‌شوند. تمام ابزارها و وسایلی كه در تولید، آماده سازی و انتقال اطلاعات نقش دارند، اعم از وسایل دستی ساده ی یك كتابخانه تا وسایل پیچیده و پیشرفته ی یك مركز اطلاع رسانی، تكنولوژی اطلاع رسانی می‌خوانند.

بر این مبناء هر رسانه ای كه قابلیت انتقال و جابجایی اطلاعات از یك نقطه به نقطه ی دیگر داشته باشد و هدف آن برقراری ارتباط باشد، در قلمرو تكنولوژی ارتباطات قرار می‌گیرد. بدین ترتیب تكنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی به گونه ای باهم درآمیخته اند كه مجزا كردن آن‌ها بسیار دشوار است. در حقیقت هر دو، هدف مترقی را دنبال می‌كنند كه همان اشاعه ی اطلاعات در میان مردم است.

بدین ترتیب تكوین دنیای جدید قبل از هر چیز مدیون دستاوردهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است. محور اصلی این فنون، امروزه كامپیوتر و ابزارهای ارتباطات راه دور است. كامپیوتر اساساً كار پردازش و انباشت اطلاعات را انجام می‌دهد و ارتباطات راه دور، امكان پخش و توزیع این اطلاعات را در سطح وسیعی فراهم می‌سازد.۱

تكنولوژی‌های اطلاعاتی به مدد ابزارهای ارتباطی، رسالت خود را كه همان جابجایی و انتقال اطلاعات است انجام می‌دهند.

عصر حاضر را به واسطه ی بهره گیری ازتكنولوژی‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، عصر اطلاعات و ارتباطات نام نهاده اند. در این دوران، افراد و جوامع به طور مستمر با یكدیگر ارتباط دارند و جهان به شكل یكپارچه درآمده و به دهكده ی جهانی تبدیل شده است. در این دهكده ی جهانی این ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی به كمك پژوهشگران آمده اند تا پژوهش را كه در دید بعضی از مردم مسأله ی اسرارآمیزی است راحت تر نمایند. قرن بیست و یكم آغاز عصر جدیدی از انقلاب تكنولوژی و عرضه نوآوری‌ها است كه از هم اكنون یك نوع رقابت تنگاتنگ و جنگ و ستیز در میان صاحبان قدرت و علم به چشم می‌خورد و هركس سعی دارد جایگاه بخصوصی را در این دوران برای معرفی خود بیابد. پس بر ماست كه از این فرصت استفاده نموده و از این ضیافت كه سفره اش را به روی همه گشوده اند استفاده نمائیم.

كارشناسان معتقدند كه تكنولوژی ارتباطات از پتانسیل لازم برای توسعه ی كشورهای درحال توسعه برخوردار است، اما به صراحت اعلام داشته اند كه به هر میزان سرمایه در این راه صرف شود احتمال پر كردن شكاف میان كشورهای در حال توسعه غیرممكن می‌نماید. دانشمندان معتقدند كه دولت‌ها باید در خصوص روش‌های به كار گرفته شده در رفع شكاف، تجدید نظر كنند و به راه‌هایی فراتر از سرمایه گذاری مالی بیندیشند، راه‌هایی همچون سرمایه گذاری‌های فكری و پژوهشی.

● پرسش اساسی

آنچه از وضعیت موجود در درك مفاهیم اجرایی فناوری ارتباطات و اطلاعات احساس می‌شود مبانی تغییرات و دگرگونی‌هایی است كه در سطح جهانی در فناوری مزبور به وقوع پیوسته، به نحوی كه به چالش محیطی و تغییرات، منجر شده است. این كه روز به روز پژوهش و یادگیری‌ها برحسب سیستم‌های ارتباطی نوین شكل می‌گیرد موضوعی غیر قابل انكار است.

پس در جهان امروز كه به مرور از سواد اطلاعاتی و عوالم دیجیتالی سخن می‌رود، طبیعی است كه اندیشه ی نوینی در تفكر پژوهشگران كشور رسوخ یابد كه به این قرار است: « آیا استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در پژوهش لازم است یا نه؟»

استفاده از فناوری ارتباطات ارزش افزوده ای را ایجاد می‌كند كه ناشی از دانش و آفرینش‌ها و پژوهش‌های فكری است و در اثر این ارزش افزوده ی خلق شده، كشور در قلمروهای گوناگون اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به بیرون از مرزهای جغرافیایی سوق داده می‌شوند. مقوله ارزش افزایی نیازمند بازخوانی و تأكید بر تربیت نیروی انسانی در حوزه ارتباطات و اطلاعات است. نیروی انسانی كه با پژوهش خود توسعه و كاربری این فناوری را بسط می‌دهد.

● پژوهش پیش نیاز توسعه (۱)

پژوهش پدیده ای راهبردی است و متناسب با شأن خودش باید با آن برخورد شود. پژوهش برای دستیابی به مبانی علمی، گسترش مرزهای دانش و افزایش درك بشری از پدیده‌های هستی و مبانی آن است كه در قالب تحقیقات بنیادی از آن یاد می‌شود. اما اگر این یافته‌ها جهت دار شوند و در راستای رفــع نیازها از آن بهره گــرفته شود، تحقیـقات ماهیت «كاربردی» پیدا می‌كنند. وقتی یافته‌های یك پژوهش به افزایش خواهی یك پدیده می‌پردازند تحقیقات، «توسعه ای» می‌شوند. پژوهش دارای دو محیط داخلی و خارجی است. در محیط داخلی پژوهش، پنج بعد اقتصادی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی وجود دارد و بعد خارجی نیز به همین گونه است. اثبات این مطلب نشان می‌دهد كه پژوهش یك پدیده ی استراتژیك است.

مقوله‌های اقتصادی از قبیل اعتبارهای پژوهشی، بنای مراكز تحقیقاتی، تجهیزات و منابع انسانی از مؤلفه‌های اقتصادی در محیط داخلی پژوهش هستند. اثربخشی پژوهش بر اقتصاد ملی هم مطرح است و ما در محیط خارجی، مقوله‌هایی مانند اثربخشی یافته‌ها و اثر اجرای یافته‌های پژوهشی بر تولید ملی را شاهد هستیم. در بعد اجتماعی، پژوهشگران، واحدهای پژوهشی، انجمن‌های علمی، مجله‌ها و مدیریت با نحوه ی برقراری ارتباط بین اجزاء، محیط داخلی پژوهش را تشكیل می‌دهند. از نظر فرهنگی، ما مؤلفه‌هایی در درون پژوهش داریم، مانند اولویت‌های پژوهشی، تحقیقات بنیادی - كاربردی، توسعه ای، نحوه ی تصویب پروژه‌ها و... همه این‌ها بر اثر دانش‌های موجود دگرگون می‌شود، فناوری ارتباطات و اطلاعات انقلابی است كه بر تمام این ابعاد اثر می‌گذارد و می‌تواند برای ما هم فرصت باشد هم تهدید. فرصت این كه با بهره گیری از این فناوری، فاصله پژوهشی خود را با سایر كشورها كم‌تر نمائیم و تهدید این كه اگر زودتر نجنبیم از گردونه ی علم و دانش و توسعه دور خواهیم شد. رشد بسیار سریع ارتباطات در نیمه ی قرن بیستم، تقاضای روزافزون برای دستیابی به دانش و شناخت بیشتر مراحل و اثرات ارتباطات را منجر شده است و تعداد زیادی از محققان پا به عرصه ی وجود گذارده اند كه چه بسا با استفاده از این فناوری ارتباطات می‌توانند راه‌های طولانی جستجو را كوتاه تر نمایند.

بسیاری از طرح‌های تحقیقاتی اجرا می‌شوند بی آنكه نتیجه ای ببار آورند، زیرا چیزی جزء تكرار آنچه دانشمندان دیگر قبلاً كرده اند نیست، فقط مصالح و منابع فكری بسیاری ضایع شده است. علت آن نبود ارتباط مؤثر است كه این مشكل را فناوری ارتباطات می‌تواند حل نماید.(۱)

منابع و مأخذ

۱.عبــدالحسین آذرنگ ـ سیاست اطـلاع رسانی و تكنـــولوژی اطلاعاتی ـ اطلاعات و ارتباطات، (‌تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ ۱۳۷۰)‌، ص ۱۱۰.

۲.ارتباط شناسی، ارتباطات انسانی، تألیف مهدی محسنیان راد (‌نشر سروش)، ص ۴۳.

۳.سالشمار رسانه‌های ارتباطی، (‌رسانه ۲ بهار ۱۳۷۰)، ص ۶۵.

۴.معتمدنژاد، ۱۳۵۶، ص ۳۶، وسایل ارتباط جمعی (‌تهران ـ دانشكده علوم ارتباطات اجتماعی)‌.

۵.نشریه رسانه، سال چهارم، شماره ۱۸، زمستان ۱۳۸۱، مهندس مصطفی امین منصور (دبیر شورای تحقیقات و فناوری وزارت علوم)‌.

۶.ا. ای میخائیلوف و آر. اس. گیلیاروسكی. اطلاع رسانی جزء حیاتی پژوهش علمی (نشریه فنی مراكز مدارك علمی ـ دوره اول ـ شماره دوم ۱۳۸۱)‌.

۷.احمد گل محمدی ۱۳۷۶ ـ ص ۱۹ ارتباطات پژوهشی.

۸.علوم اطلاع رسانی، دوره ۱۹ شماره ۱ و۲، مبانی برنامه توسعه و كاربردی فناوری ارتباطات.

۹. دكتر محسن اسماعیلی، پژوهش جایگاه و بایسته‌ها، نشریه جام جم.

۱۰.دكتر احمد شعبانی، مبانی توسعه و كاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات، علوم اطلاع رسانی، دوره ۱۹، شماره ۳ ص ۱۷

منبع : كتاب مجموعه مقالات نخستین كنگره بین المللی - دانشگاه آزاد اسلامی

---