کتمان حق ممنوع

گاه سکوت در جایی که باید سخن گفت و افشاگری کرد, مصداق کتمان حق می شود, و این در موردی است که مردم نیاز شدیدی به درک واقعیتی دارند و دانشمندان آگاه می توانند با بیان حقیقت این نیاز مبرم را برطرف سازند

گاه سکوت در جایی که باید سخن گفت و افشاگری کرد، مصداق کتمان حق می‏شود، و این در موردی است که مردم نیاز شدیدی به درک واقعیتی دارند و دانشمندان آگاه می‏توانند با بیان حقیقت این نیاز مبرم را برطرف سازند. إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدی‏ مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتابِ أُولئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللاَّعِنُونَ (بقره ـ ۱۵۹). کسانی که آنچه را از دلائل روشن و اسباب هدایت را نازل کرده‏ایم، با آنکه برای مردم در کتاب بیان ساخته‏ایم، کتمان می‏کنند، خداوند آنها را لعنت می‏کند و همه لعنت کنندگان نیز آنان را لعن می‏نمایند.

کتمان حق ممنوع!

گرچه روی سخن در این آیه طبق شأن نزول، به علمای یهود است، ولی این معنی هرگز مفهوم آیه را که یک حکم کلی و عمومی درباره کتمان کنندگان حق بیان می‏کند محدود نخواهد کرد.به عبارت دیگر می توان گفت که گرچه مورد آیه، دانشمندان یهود و نصاری هستند که حقایق تورات و انجیل را برای مردم بیان نمی‏کردند، ولی جمله «یَکْتُمُونَ» که دلالت بر استمرار دارد، شامل تمام کتمان کنندگان در طول تاریخ می‏شود. چنان که لعنت پروردگار نیز تا ابد ادامه خواهد‌داشت.آیه شریفه، این افراد را با شدیدترین لحنی مورد سرزنش قرار داده می‏گوید: کسانی که دلائل روشن و وسائل هدایت را که نازل کرده‏ایم بعد از بیان آن برای مردم در کتاب آسمانی، کتمان می‏کنند خدا آنها را لعنت می‏کند (نه فقط خدا) بلکه همه لعنت کنندگان نیز آنها را لعن می‏کنند.از این آیه به خوبی استفاده می‏شود که هم خدا و هم تمامی بندگان خدا و فرشتگان او از این کار بیزارند و به تعبیر دیگر کتمان حق عملی است که خشم همه طرفداران حق را بر می‏انگیزد، چه خیانتی از این بالاتر که دانشمندان، آیات خدا را که امانت های او است به خاطر منافع شخصی خویش کتمان کنند و مردم را به گمراهی بکشانند.جمله مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِی الْکِتابِ اشاره به این است که این گونه افراد در واقع زحمات پیامبران و فداکاری مردان خدا را در نشر آیات پروردگار با این عمل خود بر باد می‏دهند و این گناهی است بزرگ و غیر قابل اغماض.

مفاسد کتمان حق‏

موضوعی که از دیر زمان باعث حق‏کشی‏های فراوان در جوامع انسانی گردیده و اثرات مرگبار آن تا امروز هم ادامه دارد ، مساله کتمان حق است.آیه فوق گرچه در حادثه خاصی نازل شد ولی بدون شک حملات آن متوجه همه کسانی است که سهمی در این کار دارند.تهدید و مذمتی که در آیه مورد بحث نسبت به کتمان‌کنندگان حق آمده در قرآن منحصر به‌فرد است، چرا چنین نباشد؟ مگر نه این است که این عمل زشت می‏تواند امت ها و نسلهایی را در گمراهی نگه‌ دارد؟ همانگونه که اظهار حق می‏تواند مایه نجات امت ها شود.انسان فطرتاً خواهان حق است و آنها که حق را کتمان می‏کنند ، در واقع جامعه انسانی را از سیر تکامل فطری باز می‏دارند.اگر به هنگام ظهور اسلام و بعد از آن، دانشمندان یهود و نصاری در مورد بشارتهای عهدین افشاگری کامل کرده بودند و آنچه را در این زمینه می‏دانستند در اختیار سایر مردم می‏گذاردند ممکن بود در مدت کوتاهی هر سه ملت زیر یک پرچم گرد آیند و از برکات این وحدت برخوردار شوند.کتمان حق مسلماً منحصر به کتمان آیات خدا و نشانه‏های نبوت نیست ، بلکه اخفای هر چیزی که مردم را می‏تواند به واقعیتی برساند در مفهوم وسیع این کلمه درج است.حتی گاه سکوت در جایی که باید سخن گفت و افشاگری کرد، مصداق کتمان حق می‏شود، و این در موردی است که مردم نیاز شدیدی به درک واقعیتی دارند و دانشمندان آگاه می‏توانند با بیان حقیقت این نیاز مبرم را برطرف سازند.به تعبیر دیگر افشا کردن حقایق در مسائل مورد ابتلای مردم، مشروط به سوال نیست، و اینکه نویسنده تفسیر المنار در ذیل آیه مورد بحث از بعضی نقل کرده: کتمان مخصوص جایی است که سوال از چیزی شود که درست به نظر نمی‏رسد. به‌خصوص اینکه قرآن تنها از مساله کتمان سخن نمی‏گوید، بلکه بیان و تبیین حقایق را نیز لازم می‏شمرد و همین اشتباه شاید سبب شده که جمعی از دانشمندان از بازگو کردن حقایق لب فروبندند به عذر اینکه کسی از آنها سوالی نکرده است، در حالی که قرآن مجید می‏گوید: وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَ لا تَکْتُمُونَهُ: خداوند از کسانی که کتاب آسمانی به آنها داده شده پیمان گرفته است که آن را حتما برای مردم بیان کنید و کتمان ننمایید (آل عمران- ۱۸۷).این نکته نیز قابل توجه است که گاه سرگرم ساختن خلق خدا به مسائل جزئی و فرعی که سبب شود مسائل اصلی و حیاتی را فراموش کنند نیز نوعی کتمان حق است و اگر فرضاً تعبیر کتمان حق شامل آن نشود بدون شک ملاک و فلسفه تحریم کتمان حق در آن وجود دارد.

کتمان حق در روایات

در احادیث اسلامی نیز شدیدترین حملات متوجه دانشمندان کتمان کننده حقایق شده، از جمله پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می‏فرماید: هرگاه از دانشمندی چیزی را که می‏داند سوال کنند و او کتمان نماید، روز قیامت افساری از آتش بر دهان او می‏زنند! (مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث) در حدیث دیگری می‏خوانیم که از امام علی علیه السلام پرسیدند: بدترین خلق خدا بعد از ابلیس و فرعون ... کیست؟ امام در پاسخ فرمود: آنها دانشمندان فاسدند که باطل را اظهار و حق را کتمان می‏کنند و همان ها هستند که خداوند بزرگ درباره آنها فرموده: لعن خدا و لعن همه لعنت‌کنندگان بر آنها خواهد بود! (احتجاج طبرسی (مطابق نقل نور الثقلین ج ۳ ص ۱۳۹)

لعن چیست؟

لعن در اصل به معنی طرد و دور ساختنی است که آمیخته با خشم و غضب باشد، بنابراین لعن از ناحیه خداوند یعنی دور ساختن کسی از رحمت خویش و از تمام مواهب و برکاتی که از ناحیه او به بندگان می‏رسد و اینکه بعضی از بزرگان اهل لغت گفته‏اند لعن در آخرت به معنی عذاب و عقوبت و در دنیا به معنی سلب توفیق است. در واقع از قبیل بیان مصداق می‏باشد، نه اینکه مفهوم لعن منحصر به این دو موضوع گردد.واژه اللاعنون (لعن کنندگان) معنی وسیعی دارد که نه تنها فرشتگان و مومنان را شامل می‏شود، بلکه علاوه بر آن، هر موجودی که با زبان حال یا قال، سخنی می‏گوید، او هم در این مفهوم وسیع داخل است، بخصوص اینکه در پاره‏ای از روایات می‏خوانیم که (مثلاً) دعای خیر و استغفار همه موجودات زمین و آسمان حتی ماهیان دریا شامل حال طالبان علم و دانش است (و انه یستغفر لطالب العلم من فی السماء و من فی الارض حتی الحوت فی البحر (اصول کافی ج ۱ باب ثواب العالم و المتعلم حدیث یک) جایی که آنها برای دانش طلبان استغفار کنند ، برای کتمان کنندگان دانش لعن خواهند کرد!

پیام‏ه ای آیه

۱ـ ظلم فرهنگی، بدترین ظلم‏هاست که لعنت خالق و مخلوق را به دنبال دارد. «یَکْتُمُونَ» ، «یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ».۲ـ کتمان حقّ ممنوع است، چه کتمان معجزات و دلائل حقّانیّت باشد «الْبَیِّناتِ» و چه کتمان رهنمودها و ارشادات. «الْهُدی‏» .۳ـ کتمان حقّ، بزرگترین گناهان است. چون مانع هدایت مردم و باعث باقی ماندن نسل‏ها در گمراهی است. «یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ».۴ـ کتمان حقّ، ظلم به دین خدا و حقّ مردم نسبت به هدایت یافتن است. لذا کتمان کنندگان حقّ را خدا و مردم لعنت می‏کنند. «یَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ» ۵ـ نفرین و لعنت مردم موثر است و باید از اهرم نفرت مردم برای نهی از منکر استفاده نمود. «یَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ»

آمنه اسفندیاری