تکیه بر باد

نگاهی به نمایش ۱ ۱

نمایش ۱+۱ جزو آثاری است که زمان وقوع داستان آن جغرافیایی مشخص ندارد.

داستان نمایش در هر کجای این جهان خاکی می‌تواند اتفاق بیفتد: سواحل اقیانوس آرام، جزیره ای در جنوب شرقی آسیا، گوشه‌ای از قاره سیاه و یا کشوری با نقشه‌ای به شکل چکمه در قاره اروپا. شاید هم در گوشه‌ای از دشت‌ها و بیابان‌های پهناور خاورمیانه. در این گونه آثار آنچه که برای پدید‌آورندگان از جمله نویسنده و کارگردان اهمیت ندارد، همین مسأله جغرافیاست. به خاطر بالا بودن ضریب اتفاق ماجرا، داستان نمایش ممکن است در هر کجا از جهان رخ دهد. چنین اندیشه ای از تفکری جهان شمول ریشه می‌گیرد. افکار جهان وطنی سابقه ای دیرین در هنر و البته تئاتر دنیا و همچنین این مرز و بوم دارد. در این گونه آثار نمایشی، آنچه مهم است اخلاق انسانی و تکیه بر مفاهیم مشترک بشری است. حذف جغرافیا، زبان و اشاره به مشترکات شخصیتی برای ایجاد پاره‌ای ابهامات همگی از ویژگی‌های چنین آثار نمایشی است. هدف عمده چنین گرایشی هم طرح مسایل کلی اخلاقی و انسانی است که در تمام افراد جوامع مختلف بشری مشترک است. این اشتراکات ریشه در فطرت آدمی دارد همان بخشی که تمام انسان‌ها فارغ از هرگونه اختلافی (زبانی، مذهبی، فرهنگی و...) عاطفه جمعی را در آن تجربه می‌کنند.

آثار جهان وطنی به تم‌های فاخر و انسانی می‌اندیشد و قصد ورود به ناخود آگاه بشری را دارد از همین رو نمادها و نشانه‌ها در این گونه نمایشی از اهمیت خاصی برخوردار است. نشانه‌شناسی این گونه نمایش‌ها به موارد کلی اشاره دارد چرا که در چنین گرایشی تأثیر گذاری بر تماشاگر مهمترین موضوع نمایش محسوب می‌شود. به علت محدود بودن نمادها و نشانه‌ها در این بخش و کلی بودن بسیاری از مفاهیم، شکل اجرایی این گونه آثار ساده و به طراحی خطوط کلی و به نوعی طراحی ساده اشیا و آدم‌ها نزدیک‌تر است. برای همین دکور، لباس و... از کمترین و کلی‌ترین شکل نمایشی پیروی می‌کنند. الما‌ن‌ها کاربردهای فراوانی در آثار جهان وطنی دارند تا جایی که بدون چنین نشانه‌هایی شکل اجرایی قدرت تصویری مناسبی نخواهد داشت.

«۱+۱» از چنین قواعدی پیروی می‌کند. نمایش محصول مشترک ایران و ایتالیاست، اما از مفهوم مشترک بودن تنها به داشتن یک بازیگر از هر دو کشور اکتفا می‌کند. چنین برداشت و تعریفی از یک اثر مشترک نمی‌تواند جامعیت داشته باشد. اثر مشترک در هنر نمایش به مشترکات فرهنگی اشاره دارد. مناسبات و مشترکات چنین آثاری در مؤلفه‌های شکلی و فرهنگی قابل بحث است. از سویی می‌بایست بین مسایل فرهنگی دو کشور مراوداتی وجود داشته باشد تا چنین ارتباطی شکل مناسب خود را پیدا کند . بدون تصویر و تجربه مشترک رسیدن به کار مشترک فرهنگی مشکل و حتی غیر‌ممکن به نظر می‌رسد. از طرفی چنین ارتباطی بین شکل آثار هم باید وجود داشته باشد. نمی‌شود بدون نشانه شناسی مشترک به اثر مشترک دست یافت. در صحنه وسایل و المان‌های موجود می‌بایست حس و برداشتی مشترک ایجاد کند. تنها در این صورت است که نمایش می‌تواند ادعا کند اثری متعلق به دو کشور و محصول مشترک است.

«۱+۱» هر چند چنین ادعایی دارد، اما متأسفانه به مفهوم و مرز اثر مشترک نزدیک نمی‌شود. دلیل اصلی آن هم غیبت مؤلفه‌های دیداری؛ شنیداری و فرهنگی مشترک است. همان طور که اشاره شد تنها با وجود یک بازیگر از کشوری دیگر، اثر نمایشی به ساخته مشترک تبدیل نمی‌شود. متأسفانه این برداشت از اثر مشترک چندی است در صحنه‌های نمایشی کشور دیده می‌شود. متولیان و هنرمندان عرصه هنرهای نمایشی می‌بایست برداشت و اندیشه خود از آثار مشترک نمایشی را اصلاح کنند و مناسبات و تعاریف درست موارد این چنینی را روشن سازند.

۱+۱موضوع بکر و جدیدی ندارد. دو انسان از دو سرزمین متفاوت به طور اتفاقی با یکدیگر برخورد کرده و بر سر مکان زندگی با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. در طول نمایش آن‌ها بر سر امکانات و ابزار زندگی مبارزه می‌کنند، اما به تفاهم و همزیستی دست نمی‌یابند و در انتها نیز به تلخی از یکدیگر جدا می‌شوند. آن‌ها نمی‌توانند بر انزوای خود غلبه کرده و مفهوم اجتماعی بودن را تجربه کنند. مرزهایی که برای جدایی بین آنها و توسط خودشان کشیده می‌شود به قدری محکم و غیرقابل نفوذ است که اجازه هیچ ارتباطی را به آدم‌های نمایش نمی‌دهد. هر کجا هم که کوشش در ایجاد ارتباط به عمل می‌آید، سلایق و اختلافات مانع از ایجاد تفاهم و حس مشترک می‌شود. مهمترین و اصلی‌ترین معضل در چنین ارتباطی عدم تفاهم و دست یافتن به زبانی مشترک است. چنین زبانی تنها درسایه یافتن مشترکات فرهنگی و انسانی است که شکل می‌گیرد، اما آدم‌های نمایش کمتر به آن فکر می‌کنند. موضوع نمایش هر چند مسأله قابل توجهی است و قبل از این در عرصه سینما و تئاتر بارها و بارها به آن پرداخته شده اما در نمایش ایده منحصر به فردی برای نشان دادن این موضوع دیده نمی‌شود. این مهمترین مسأله نمایش است. به علت پرداخت نامناسب برای ایجاد زمینه‌های مشترک موضوع نمایش از دست می‌رود و در مجموع نمایش نمی‌تواند در کلیت خود ارتباط مناسبی در عرصه نمایش با تماشاگران ایجاد کند. «۱+۱» محصول مشترک دو کشور ایران و ایتالیا درحد یک نمایش معمولی باقی می‌ماند؛ چرا که تکیه گاه خود را بر روی مسایل مناسب انسانی و نمایشی بنا نمی‌کند.

دکور ساده و بازی‌های روان اما حسن‌های نمایش است که به خوبی و به سادگی هر چه تمامتر ارتباط مناسب خود با تماشاگر را یافته و از نقاط مثبت نمایش محسوب می‌شود. صحنه به کمک تعدادی تخته و دو چمدان و چند وسیله ساده موفق می‌شود المان‌های مکانی خود را به تصویر بکشد و در این راه به توفیق نسبی دست یابد.

نویسنده : سعید محبی