حساسیت فصلی از تشخیص تا درمان

حساسیت به گرده گیاهان, آلرژی, حساسیت فصلی, تب یونجه, حساسیت بهار, رینیت آلرژیک این ها همگی نام های مختلف یک بیماری است یک بیماری شایع که با شروع بهار, شایع تر و شایع تر می شود مبتلایان به این بیماری, همان هایی هستند که بهار, حالشان را بد می کند

● این ... عطسه‌ها ... ها ... ها ... هاپچه!

حساسیت به گرده گیاهان، آلرژی، حساسیت فصلی، تب یونجه، حساسیت بهار، رینیت آلرژیک. این‌ها همگی نام‌های مختلف یک بیماری است؛ یک بیماری شایع که با شروع بهار، شایع‌تر و شایع‌تر می‌شود. مبتلایان به این بیماری، همان‌هایی هستند که بهار، حالشان را بد می‌کند.

● از کجا می‌آید این حساسیت؟

اگر چه حساسیت فصلی ممکن است گریبان هر آدمی را بگیرد ولی آمارها نشان می‌دهد این بیماری، تمایل عجیبی دارد که در بعضی خانواده‌ها شایع‌تر باشد و در بعضی خانواده‌ها، ناشایع‌تر. پس با این حساب می‌شود گفت که حساسیت فصلی یک جور بیماری خانوادگی است.

می‌پرسید این حساسیت کی‌ اتفاق می‌افتد؟ جوابش روشن است: پس از برخورد فرد با یک ماده حساسیت‌زا. مثلاً پس از برخورد با گرده گیاهان. با این حساب، وقتی گیاهان مشغول می‌شوند به گرده‌افشانی، هر شخصی که در نزدیکی گیاهان قرار داشته باشد و البته از این زمینه خانوادگی هم بی‌نصیب نباشد، ممکن است به یک یا حتی چند نوع از این گرده‌ها حساسیت نشان بدهد و به قول پزشکان، «علامت‌دار» بشود. اما این «علامت‌دار»شدن یعنی چه؟

● شناسنامه حساسیت فصلی

عطسه‌های مکرر؛ این شایع‌ترین علامتی است که در بیماران مبتلا به حساسیت فصلی دیده می‌شود و معمولاً هم برای یک مدت طولانی، بیمار را همراهی می‌کند. این عطسه‌ها البته تنها نیستند. معمولاً علایم دیگری هم با آن‌ها همراهند:‌ گرفتگی و آبریزش بینی، تورم و خارش در بینی یا گلو یا دهان و حتی خارش در گوش، اختلالات تنفسی در شب، اختلال در خواب شبانه و . . .

طبیعی است که شدت و حدت این علایم، از یک بیمار تا بیمار دیگر متفاوت است؛ به نحوی که در موارد شدید، زندگی روزمره و عادی بیمار، از مدرسه رفتنش گرفته تا کار کردنش، مختل می‌شود.

ضمناً این بیماری، مزمن است. یعنی به مرور باعث مشکلات بهداشتی بعدی می‌شود. سینوزیت مزمن یکی از همین مشکلات است. ابتلا به پولیپ بینی یکی دیگر از همین مشکلات است، به علاوه، در صد قابل توجهی از این افراد نیز به آسم مبتلا بوده یا بعداً به آن مبتلا خواهند شد.

● کدام آلرژی؟ کدام فصل؟

حساسیت فصلی به طور کلی در فصل بهار شایع‌تر است اما فصل ابتلا به این بیماری برای افراد مختلف، متفاوت است. در واقع، نوع حساسیت هر فرد تعیین می‌کند که زمان بروز این بیماری، چه فصلی باشد. برای مثال، از آن‌جا که درختان در اوایل بهار گرده‌افشانی می‌کنند، بیمارانی که به گرده درختان حساسیت دارند، بیشترین علایمشان را در اوایل بهار نشان خواهند داد. درختانی که گرده‌افشانی‌شان این بیماران را به زحمت می‌اندازد، عبارتند از: صنوبر، توس، افرا و نارون.

آن‌هایی که به گرده‌های تولیدشده از علف و چمن حساسیت داشته باشند، عمدتاً در انتهای بهار و اوایل تابستان، «علامت‌دار» می‌شوند؛ ‌یعنی همان موقعی که علف‌ها بیشترین فعالیت گرده‌افشانی‌شان را به نمایش می‌گذارند. حدود نیمی از بیماران مبتلا به حساسیت فصلی به گرده ناشی از علف و چمن حساسیت دارند.

جالب این‌که، آن دسته از گرده‌های سبک که به راحتی توسط باد جابه‌جا می‌شوند، مشکل بیشتری به وجود می‌آورند اما گرده‌هایی که سنگین‌ترند و برای جابه‌جایی به زنبورها و سایر حشرات محتاجند، فقط وقتی مشکل‌زا می‌شوند که فرد در تماس مستقیم و نزدیک با این گیاهان قرار داشته باشد. گرده‌های سبک با توجه به این‌که به راحتی جابه‌جا می‌شوند، در هر مکانی چه در داخل خانه و چه در خارج خانه، می‌توانند فرد را «علامت‌دار» کنند.

گل‌های تزئینی هم منابع دیگری برای ایجاد علامت در افراد مبتلا به حساسیت فصلی‌اند. این گیاهان از اواسط تابستان تا اواخر پاییز گرده‌افشانی می‌کنند و مبتلایان نیز در همین زمان، بیشترین علایم‌شان را نشان می‌دهند.

اما در شرایطی که یک نفر به چند مورد از این موارد حساسیت داشته باشد، فصل بروز علایم به طور معمول از اوایل بهار تا اواخر پاییز خواهد بود. یعنی در واقع، چنین فردی در بیشتر مواقع سال دچار مشکل است.

نوع دیگری از این حالت در افرادی دیده می‌شود که به دود سیگار، گرد و غبار موجود در هوا، پوست و موی حیواناتی مانند سگ‌ و گربه یا سایر مواد حساسیت‌زای موجود در هوا حساسیت دارند. این افراد معمولاً در تمام طول سال «علامت‌دار»ند و تعبیر «حساسیت فصلی» برایشان تعبیر مناسبی به شمار نمی‌رود، زیرا این افراد در تمام طول سال با مواد حساسیت‌زا برخورد دارند و «علامت‌دار»ند.

قارچ‌ها و کپک‌ها نیز می‌توانند حساسیت‌زا باشند. این حساسیت معمولاً در ماه‌های تابستان و پاییز باعث ایجاد علایم بیماری در بسیاری از افراد می‌شود. این مواد حساسیت‌زا غالباً در محل تجمع کاه، یونجه و برگ‌های خشک‌شده وجود دارند و در آب و هوای مرطوب، رشد آن‌ها سرعت بیشتری گرفته و به ویژه در شرایطی که جریان هوا و تهویه آزاد هوا برقرار نباشد، به مقدار زیادی رشد و گرده تولید می¬کنند.

● بدن علیه بدن

سیستم ایمنی بدن، کارش این است که از بدن دفاع کند. این سیستم وقتی با یک ماده ناآشنا و احتمالاً خطرناک مانند باکتری یا ویروس یا . . . مواجه می‌شود، با تولید موادی به نام آنتی‌‌بادی سعی می‌کند ماده نا‌آشنا را از پا درآورد. این روند، یک روند طبیعی در حفظ ایمنی بدن محسوب می‌شود اما حساسیت وقتی اتفاق می‌افتد که سیستم دفاعی در برخورد با عوامل بی‌ضرری مانند گرده گیاهان، واکنش شدیدی از خودش نشان بدهد و آنتی‌بادی تولید کند. آنتی‌بادی‌های تولیدشده به سلول‌های دیگری در بدن متصل می‌شود و از آن‌ها موادی مثل ‌هیستامین آزاد می‌کند که در ایجاد علایم حساسیت نقش دارند.

بنابراین پس از این‌که بیمار، یک بار در معرض ماده حساسیت‌زا قرار گرفت، سیستم ایمنی بدنش در دفعات بعدی به محض برخورد با ماده حساسیت‌زا، با سرعت بیشتری از خودش ‌هیستامین و سایر مواد حساسیت‌زا را آزاد می‌کند و باعث اتساع عروق خونی، افزایش ترشحات بدن در قالب اشک‌ریزش و آبریزش بینی، تورم بافت‌ها، خارش، عطسه و . . . می‌شوند. البته این واکنش‌ها تهدیدکننده زندگی نیستند و با وجود آزاری که برای فرد ایجاد می‌کنند، به محض دور شدن فرد از محیط حاوی مواد حساسیت‌زا، این علایم نیز در او فروکش خواهند کرد.

●...و اما درمان

دوری از ماده حساسیت زا، هر چه بیشتر، بهتر. در واقع بهترین راه برای مقابله با این بیماری، رعایت همین نکته است. این نکته آن‌قدر اهمیت دارد که برخی پزشکان به بیمارشان توصیه می‌کنند محل زندگی‌اش را عوض کند. این توصیه با این که گهگاه مؤثر واقع می‌شود اما هیچ تضمینی وجود ندارد که بیمار به مواد حساسیت‌زای آن منطقه جدید حساسیت نداشته باشد و یا این‌که پس از مدتی به آن‌ها نیز حساس نشود. لذا این روش با وجود هزینه‌ای که برای بیمار به همراه دارد، امکان شکستش هم کم نیست.

استفاده از وسایل تهویه و تصفیه هوا در خانه و در طول فصول بیماری نیز باعث می‌شود کیفیت خواب شبانه و کیفیت زندگی بیمار بهبود یابد. همچنین استفاده از ماسک‌های ضد گرد و غبار در محیط خارج خانه و محل کار هم باعث کاهش علایم می‌شود.

همان‌طور که گفته شد هیستامین یکی از موادی است که باعث «علامت‌دار»شدن فرد می‌شود. بنابراین داروهای آنتی‌هیستامینیک نیز در کاهش علایم فرد مؤثرند. داروهای ضد احتقان هم می‌توانند در کاهش بعضی از علایم مفید باشند، اگرچه هیچ‌کدام از این داروها روی بیماری زمینه‌ای اثری ندارند و فقط علایم بیماری را کاهش می‌دهند. داروهای بدون نسخه‌ای مانند اسپری‌های بینی علاوه بر این‌‌که ارزش محدودی در کاهش علایم بیماری دارند، استفاده طولانی‌مدتشان ممکن است عوارض شدیدی به دنبال داشته و علایم بیماری را بدتر کند.

استروییدهای استنشاقی مانند اسپری بکلومتازون، گاهی در کنترل بیماری مفید هستند و ممکن است پزشک آن‌ها را تجویز کند. همچنین حساسیت‌زدایی نسبت به یک حساسیت خاص نیز می‌تواند به عنوان نوعی درمان مد نظر باشد. مشورت با پزشک برای کشف عامل حساسیت‌زا، قدم مهمی به سوی درمان بیماری‌های حساسیتی است.

● دکونژستان‌ها

اگر حساسیت یقه بینی و چشمانتان را گرفته و آبریزش بینی و اشک‌ریزش دارد کلافه‌تان می‌کند، دکونژستان‌ها را فراموش نکنید. دکونژستان یعنی ضد احتقان. ضد احتقان‌ها دسته‌ای از داروهای ضدحساسیتند که ممکن است به شکل‌های مختلفی از قبیل قرص،‌ شربت، قطره و اسپری دیده باشیدشان.

در طی یک دوره آلرژی، معمولاً عروق خونی در چشم و بینی و سایر ارگان‌ها متورم می‌شوند و این امر باعث می‌شود علایم مشهور حساسیت فصلی که شامل: آبریزش از بینی، اشک‌ریزش از چشم و عطسه هستند، بروز کنند. دکونژستان‌ها با منقبض کردن عروق و بافت‌های این نواحی (چشم و بینی)، ورود جریان خون و طبیعتا ورود مایعات را به غشاهای مخاطی کاهش می‌دهند و با این کار باعث می‌شوند که علایم تنفسی‌ در بیماران کاهش پیدا کند و بهبود واضحی در آبریزش بینی و اشک‌ریزش به وجود آید.

● دکونژستان‌ها خطر دارند؟

خُب، بی‌خطر هم نیستند. سریع اثر می‌کنند اما همین بی‌خطر نبودنشان ایجاب می‌کند که فقط برای مدت محدودی مورد استفاده قرار گیرند. استفاده از اسپری‌های بینی و قطره‌های چشمی در این دسته دارویی باید به ۳ تا ۷ روز محدود شوند و در صورتی که بیشتر از این مدت مورد استفاده قرار گیرند، اثر معکوس می‌گذارند و بیماری را تشدید می‌کنند.

دکونژستان‌های خوراکی البته این اثر معکوس را ندارند و به همین خاطر، می‌شود مدت بیشتری از آن‌ها استفاده کرد تا نتیجه دلخواه حاصل شود. بی‌قراری،‌ عصبانیت و اختلال در خواب، شایع‌ترین عوارض جانبی قرص‌های ضد احتقان است. از آن‌جا که افزایش خفیف فشار خون یکی از عوارض مصرف این گروه از دارو‌ها است، معمولاً در کسانی که از بیماری فشار خون بالا یا افزایش فشار چشم رنج می‌برند، مصرف این دارو‌ها توصیه نمی‌شود.

● آن‌چه پزشکتان باید بداند

به خاطر تداخل دارویی ضد احتقان‌ها با داروهای دیگر و عوارض جانبی خطرناکی که مصرف این داروها در دوران بارداری و شیردهی بر جای می‌گذارند، باید موقع تجویز این داروها به پزشکتان اطلاعات کاملی بدهید. مواردی که پزشک باید از آن‌ها باخبر باشد، عبارتند از:

۱) آیا قبلا هم از این داروها استفاده کرده‌اید؟ و آیا قبلاً موقع مصرف این داروها به آن‌ها حساسیت نشان داده‌اید؟

۲) سابقه بیماری و سیر دقیق آلرژی‌تان چگونه بوده است؟

۳) نوع رژیم غذایی‌ یا عادات خاص غذایی‌تان؟

۴) آیا در حال مصرف داروهای دیگری هم هستید؟ در صورت مثبت بودن جواب، چه داروهایی؟

۵) دوران بارداری یا شیردهی را پشت سر می‌گذارید؟

۶) آیا به بیماری‌ دیابت، مشکلات پروستات، افزایش فشار داخل چشم (گلوکوم یا آب سیاه)، بیماری‌‌های قلبی، مشکلات عروقی، فشار خون یا مشکلات تیرویید مبتلا هستید؟

● اسپری‌های استرویید‌ی بینی

این اسپری‌ها در بهبود علایم بیماری واقعا مفیدند و باعث می‌شوند میزان احتقان، تورم و آبریزش بینی، عطسه‌های مکرر، کمتر و کمتر شود. این استروییدها در واقع به هورمون‌های کورتیکوستروییدی موجود در بدن که توسط غده آدرنال ساخته می‌شوند، بسیار شباهت دارند و کارشان این است که جلوی علایم و نشانه‌های التهابی ناشی از آلرژی را بگیرند. معمولا به صورت روزانه تجویز می‌شوند و حتی در روزهایی که هیچ علامت آزاردهنده‌ای هم وجود ندارد، باید مورد استفاده قرار گیرند.

تقریبا تمام داروها عوارض جانبی دارند؛ این اسپری‌ها هم استثنا نیستند. اما عوارض جانبی آن‌ها واقعا کم و ناچیز است، خصوصا در مقایسه با عوارض قرص‌های استروییدی. طبیعی است که هرچه بیشتر و طولانی‌تر مورد استفاده قرار گیرند، عوارضشان بیشتر می‌شود. چه عوارضی؟ سوزش مخاط داخلی بینی، خارش و خشکی بینی و‌ عطسه‌های تحریکی از جمله این عوارض هستند. این عوارض البته چندان خطرناک نیستند، اما خانم‌هایی که به دنبال استفاده از این اسپری‌ها با یکی از علایم زیر مواجه می‌شوند، باید مصرف دارو را قطع کنند و بلافاصله به پزشکشان مراجعه کنند:

اختلالات قاعدگی، افزایش رشد مو در نواحی خاصی از بدن که معمولا محل رویش موی مردان است (صورت، گردن و . . .)

▪ اگر از اسپری استفاده می‌کنید . . .

۱) همیشه اسپری‌تان را دور از نور مستقیم قرار دهید و نگذارید مدت زیادی در محیط گرم بماند.

۲) یادتان باشد که سرد شدن بیش از حد این اسپری‌ها هم، کارایی‌شان را کاهش می‌دهد. پس آن‌ها را در معرض سرمای بیش از حد قرار ندهید.

۳) حتما به تاریخ انقضای آن توجه داشته باشید.

۴) حواستان به تداخلات دارویی هم باشد. به پزشکتان اطلاع دهید که آیا:

ـ قبلا از این اسپری‌ها استفاده کرده و به آنها حساسیت نشان داده‌اید؟

ـ رژیم غذایی خاص یا عادت غذایی خاصی دارید؟

ـ از داروهای خاصی به طور مرتب و روزانه استفاده می‌کنید؟

ـ دوران بارداری یا شیردهی را پشت سر می‌گذارید؟

ـ به یکی از این بیماری‌ها مبتلا هستید: دیابت، افزایش فشار داخل چشم (گلوکوم یا آب سیاه)، آسم، هر نوع عفونت ویروسی یا باکتریایی یا قارچی، سابقه جراحی بینی، پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی و به ویژه سکته قلبی.

---