چرا درد باعث خواب‌آلودگی می‌شود؟

افراد زیادی به علت درد در هنگام شب در به خواب رفتن یا تداوم خواب مشکل دارند. به طور کلی دردهای خفیف در خواب تاثیری ندارند.
از طرف دیگر درد متوسط تا شدید (مانند درد ناشی از سرطان، …

افراد زیادی به علت درد در هنگام شب در به خواب رفتن یا تداوم خواب مشکل دارند. به طور کلی دردهای خفیف در خواب تاثیری ندارند.

از طرف دیگر درد متوسط تا شدید (مانند درد ناشی از سرطان، درد ناشی از التهاب مفاصل و درد ناشی از التهاب عصب) می‌تواند به نحو بارزی با خواب تداخل کند. بیش از همه درد پشت به دنبال آن سردرد و دیگر وضعیت‌های دردناک با اختلال در خواب مرتبط هستند. درد یک جزء هیجانی نیز دارد. بعضی از بیماران ساده‌تر از دیگران دچار درد می‌شوند. عوامل هیجانی با تحریک سیستم برانگیختگی (سیستم بیداری) در مغز باعث مشکل بی‌خوابی می‌شوند.

ما نیازمندیم تا آرام بگیریم، به آسودگی در بستر دراز بکشیم، مشکلات دنیای بیداری را فراموش کنیم، پس آن‌گاه برای به خواب رفتن آماده شویم. درد شدید باعث ناراحتی جسمانی شده و به تغییرات مکرر وضعیت بدن منجر می‌شود. این درد باعث تنش و اضطراب شده، سیستم برانگیختگی را تحریک کرده و باعث بیداری‌‌های مکرر طی شب می‌شود. تمام این عوامل باعث مشکلاتی هم در شروع خواب و هم در تداوم خواب می‌شوند.

علاوه بر آثار مکانیکی و روان‌شناختی (مانند اضطراب و تنش)‌، درد با ناقل‌های عصبی مغز نیز تداخل می‌کند. ناقل‌های عصبی مواد شیمیایی، مسوول انتقال پیام‌های عصبی هستند. این ناقل‌های عصبی (مانند آدرنالین، نورآدرنالین، سروتونین و استیل کولین) آثار تنظیم‌کننده آشکاری بر خواب ـ بیداری ما دارند.

برای مثال، کاهش سروتونین مغز ممکن است موجب کاهش آستانه ادراک درد شده و باعث شود تا ما زودتر درد را احساس کنیم و دچار مشکل خواب شویم. در سال ۱۹۹۶ میلادی، در پژوهش موسسه گالوپ، تقریبا یک‌سوم افراد بزرگسال آمریکا به طور متوسط در ۵/۸ شب در هر ماه از بی‌خوابی و درد شکایت داشتند. آنها در این شب‌ها فقط ۴ ساعت و ۳۶ دقیقه می‌خوابیدند. عامل دیگری که در درد مزمن خواب را تحت تاثیر قرار می‌دهد، افسردگی است. بسیاری از افراد مبتلا به درد مزمن از افسردگی رنج می‌برند. به طور کل افسردگی یک عامل مهم بی‌خوابی است. باید توجه داشت که محرومیت از خواب به خصوص محرومیت از خواب REM به ویژه در فردی که قبلا از درد رنج می‌بردند، باعث حساس شدن فرد شده و سبب می‌شود فرد درد را شدیدتر احساس کند. بنابراین محرومیت از خواب REM باعث هیپرآلژیا (ادراک شدید درد) در فرد دچار وضعیت دردناک می‌شود. درمان اختلال خواب مرتبط با درد باید بر رفع درد متمرکز شده و به موازات آن از داروهای خواب‌آور به مدت کوتاه استفاده شود.

همان‌گونه که اشاره شد خواب خوب شبانه بر محرومیت از خواب ارجح است. به عبارت دیگر کم‌خوابی باعث تشدید حساسیت به درد می‌شود. این رویکرد از تجویز طولانی‌مدت داروهای خواب‌آور بهتر است.

دکتر میرفرهاد قلعه‌بندی

روان پزشک و فلوشیپ بیماری‌های خواب

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران