وقتی قهرمان از گذشته به امروز می آید

نگاهی به فیلم گناهکاران اثر فرامرز قریبیان

آن کس که با هیولاها می‌جنگد، باید مراقب باشد که خودبه هیولا بدل نشود؛ این جمله از نیچه فیلسوف آلمانی‌، سرآغاز فیلمی است با نام گناهکاران‌، که فرامرز قریبیان آن را کارگردانی کرده است و فیلمنامه آن اثر سام قریبیان فرزند کارگردان است.

فیلم یک داستان پلیسی است‌. درابتدای فیلم مامور جوان پلیس با نام روانگر را می‌بینیم که نقش او را رامبد جوان ایفا می‌کند و متوجه می‌شویم که ‌با کنکاشی ذهنی روبه‌رو است‌. خیلی زود‌، مشخص می‌شود که قتلی در سطح شهر رخ داده است و این مامور جوان به اداره پلیس فراخوانده می‌شود تا به عنوان خبرچین برای اداره پلیس در کنار سرگرد تدین که نقش او را فرامرز قریبیان بازی می‌کند‌، فعالیت کند. تدین با وجودی که ماموری زبده و کارکشته است‌، اما به دلیل خشونت زیاد با وضعیت دشوار حرفه‌ای روبه‌رو است. روانگر هم از مأموران کاربلد پلیس است که البته زیر نظر پدر مقتول که خود از ماموران بازنشسته و کارکشته اداره پلیس بوده است آموزش دیده است. او زمانی رابطه‌ای عاشقانه با مقتول پرونده داشته است و از این منظر از چند سو با پرونده درگیر است. فیلمنامه از این منظر ویژگی خاصی در سینمای ایران دارد زیرا برخلاف تصویر کلیشه‌ای همیشه آسمانی و متعالی نیروی پلیس با نگاهی متفاوت به این نیرو می‌نگرد و احتمال وجود فساد در هر جایی که انسان‌ها در آن فعالیت می‌کنند از جمله نیروی پلیس را مطرح می‌کند.

با این وجود‌، فیلم در نهایت یک اثر متوسط به شمار می‌رود که تلاش دارد بر پایه قواعد کلاسیک‌، روند داستانی قابل قبول را تصویر کند . از این منظر فیلم بسیار وام دار علاقه کارگردانش به سینمای آمریکا است و از شیوه‌ها و فرمول‌های شناخته شده فیلم‌های تجاری سینمای آمریکایی استفاده کرده است .

یکی از این فرمول‌ها این است که تماشاگر فیلم‌های پلیسی معمایی، نتواند تا پایان داستان به هویت قاتل پی‌برد که در این فیلم نیز به خوبی هویت قاتل تا پایان اثر کتمان شده بود . اما فرمول مهم دیگری که در ساخت فیلم‌های پلیسی اینچنینی در سینمای آمریکا رعایت می‌شود‌، این است که معما قتل به شکلی پرکشش و گیرا در طول فیلم برای مخاطب تعریف شود و قدم به قدم به حل آن نزدیک شد که این امر نشانگر یک فیلم معمایی پلیسی خوش ساخت است که البته در این فیلم شاهد چنین رویه ای نیستم و در واقع می‌توان گفت‌، معما گونگی فیلم به خوبی روایت نشده است و از این منظر اثر خود را تباه می‌کند.

با این وجود اگر انتظارمان را در حد سینمای پلیسی نه چندان موفق ایران پایین بیاوریم، آن وقت می‌توانیم از دیدن فیلم لذت بریم و تلاش سازندگانش را قبول کنیم. نکته ای که در این فیلم وجود دارد پایان‌بندی خوب فیلم است که برخلاف نظر کارگردان و فیلمنامه‌نویس به دلیل اعمال ممیزی تغییر کرده است و به شکل کنونی در آمده است‌، اما این پایان‌بندی جدید به خوبی در فیلم جا افتاده است و فیلم را از قالب یک اثر ساده پلیسی‌، بدل به یک اثر پلیسی – اجتماعی کرده است و غنا و عمق زیادی به فیلم‌نامه داده است و ارجاع مستقیم به جامعه ایرانی در آن مستتر شده است .

«گناهکاران» را کسانی ساخته‌اند که از سطح سلیقه‌ موجود در سینمای ایران آگاه هستند. این سلیقه در خیلی از ریزه‌‌کاری‌های اجرا مثل انتخاب لوکیشن‌ها و عناصر صحنه دیده می‌شود. فیلم سعی می‌کند که داستان جنایی‌اش را بدون وابستگی عینی مشخصی به تهران ۹۱ پیش ببرد و در عین حال با ارجاع‌هایی به زندگی جاری در این شهر، خیلی هم دنیای خودش را انتزاعی نکند. مثلا اسلحه در سینمای شهری ایرانی عنصر نامانوسی است ولی «گناهکاران» پلیسی دارد که تمرین تیراندازی می‌کند، مثل کارآگاه‌های ان‌وای‌پی‌دی بارونی و دستکش چرم می‌پوشد و برای مجرم‌ها قلدربازی در می‌آورد و از طرف دیگر سر ظهر می‌رود کله‌پزی، مطربی حرف می‌زند و متلک‌های بامزه‌ای می‌اندازد. موفقیت کم و بیش در رسیدن به چنین لحنی امتیاز اصلی فیلم است که آن را سرپا نگه می‌دارد.

از این منظر فیلم توانسته است‌، گونه خاصی از پلیس را برای خود خلق کند که هر چند واقعی نیست‌، اما تماشاگر آن را می‌پذیرد و این پذیرش از سوی مخاطب نکته مهمی است که فیلم بدان دست یافته است و از این پس ممکن است در صورت بروز روند سینمای تجاری در کشور‌، مورد تقلید قرار گیرد اما به هر صورت این تریلر ایرانی عیب و نقص‌های فراوانی در منطق و گره‌های داستانی و یا حتی در بعضی نکات اجرا دارد. که آن را از سطح یک اثر شاخص بدل به یک اثر معمولی و سطحی می‌کند که نمی‌تواند جای خود را در میان آثار ماندگار سینمایی باز کند .

گناهکاران به هر صورت اثری است که نسبت به خود وفادار است‌، این اثر برای این ساخته شده است که یک اثر سرگرم کننده برای مخاطب خود باشد و از این منظر می‌تواند از عهده این کار برآید و البته توانسته است یک چهره پلیس ذهنی نیز ارایه کند که مابه ازای بیرونی ندارد ونوعی تمنا و آرزوی پلیسی است که وجود ندارد‌! پلیسی گناهکاران بازمانده‌ای است از قهرمان‌های دوران اوج سینمای کلاسیک که یک تنه تلاش می‌کردند تا تمام دنیا را درست کنند و این امر در یک گفت‌و‌گوی کلیدی که بین قهرمان فیلم و پلیس ترکیه درمی‌گیرد‌، نیز مورد تاکید قرار می‌گیرد‌، جایی که جمله‌های قهرمان فیلم یاد‌آور قهرمان‌های دهه‌های پنجاه شمسی و فیلم‌هایی است که در آن دوره ساخته می‌شد .

این قهرمان چیزی است که امروز دور و نوستالژیک می‌نماید‌، اما ارایه و ساخت چهره آن در این فیلم کهنه و دور نیست‌، بلکه آن را قبول می‌کنیم و وجودش را ضروری می‌دانیم‌، به راستی که نیاز آن را نیز حس می‌کنیم و از این منظر امیدوار بودم که این فیلم با اندکی صیقل خوردن بیشتر فیلمنامه و پرداخت آن در تدوین ساخته می‌شد تا اثر بدل به یک اثر با کیفیت بالاتر و ماندگار سینمایی می‌شد که همواره در بخشی از ذهن مخاطبش به زندگی خود ادامه دهد !‌

نویسنده : نوید فرضی