وهابیگری در بالکان

کشف اردوگاه آموزش تروریستی در دهکده زبران نزدیک سیجنیکا در حدود ۳۰ کیلومتری نووی بازار تنش های موجود را تشدید کرد

کشف اردوگاه آموزش تروریستی در دهکده زبران نزدیک سیجنیکا در حدود ۳۰ کیلومتری نووی بازار تنش‌های موجود را تشدید کرد. پلیس صربستان چهار مظنون را بازداشت نمود که ادعا می‌شد مقادیری سلاح، جیره غذایی و دیگر تجهیزات را در اختیار داشتند. دراگان جوسیچ وزیر کشور صربستان اعلام نمود که پلیس صربستان ،اقدامات وهابی‌ها شامل آزار واذیت جامعه مسلمانان ،‌جمع‌‌آوری سلاح و تاسیس اردوگاه‌های آ‌موزشی را به‌عنوان اقدامی تهاجمی علیه صربستان و تمامی شهروندان آن قلمداد می‌کند . یک ماه بعد پلیس صربستان در تلاش برای بازداشت متهمان -اسماعیل پرنیجچ را به قتل رساند و صافت بکوویچ و سناد را موویچ را بازداشت کرد. این دو نفر مظنون به برپایی اردوگاه آموزشی و دسیسه چینی برای قتل رهبران منتخب جامعه اسلامی وسیاستمداران مسلمان میانه‌روی نووی بازار بودند. پلیس صربستان اعلام کرد زمانی که می‌خواست به اقامتگاه اسماعیل پرنتیچ نزدیک شود مورد حمله سگ‌های شکاری قرار گرفت، به سوی آنان تیر‌اندازی و نیز نارنجک پرتاب شد .

در نتیجه پلیس نیز تیراندازی نموده پرنتیچ را به قتل رسانده و راموویچ را مجروح ساخت. در پی این حوادث جنبش وهابیگری مورد توجه گسترده سیاستمداران صربستان ، رسانه‌ها و دیپلمات‌های خارجی قرار گرفت و در نتیجه حودث دیگری به وقوع نپیوسته است.

متعاقبا وهابیون فعالیت‌های خود را کمتر کرده‌اند ولی خطر آنان به‌طور کامل از بین نرفته است. با آن که اهداف واقعی آنان دقیقا مشخصی نیست ولی شاید ترور مفتی زاکورلیچ یکی از اهداف‌شان باشد زیرا وهابی‌ها وی را به ترک دین متهم ساخته‌‌اند. محاکمه پانزده وهابی مرتبط با حوادث سندژاک که در۱۴ ژانویه۲۰۰۸ آغاز شده است این ابهامات را روشن خواهد ساخت. متهم اصلی یعنی ننادرا موویچ ادعا کرد که اعلام جرم علیه آنان به خاطر نفرت از اسلام ومسلمانان صورت می‌گیرد و اینکه هواداران وهابی وی صرفا مسلمانانی معتقد به خداوند هستند . آماج حملات آنان بیشتر زاکوریچ و حامیان وی بودند تا غرب .

این محاکمات گستره اقدامات آنان را تا حدود زیادی مشخص خواهد نمود.

● مونته‌نگرو و مقدونیه

مقامات مونته‌نگرو نیز به مسئله وهابیگری در بخش سندژاک خود توجه نموده‌اند. از اواخر دهه ۱۹۹۰ وهابی‌ها در شهرهای مسلمان‌نشین پلاف ،‌رواژجو و بیجلوپولجه ظهور کرده‌اند. پلیس و هیئت نظارت اتحادیه اروپا اعلام کرده‌اند که از حضور وهابیون آگاه بودند و فعالیت‌های آنان را به دقت تحت نظر داشته‌اند. با اینکه در مقایسه با نووی بازار اقدامات وهابی‌ها چندان مورد توجه عموم قرار نگرفته است ولی نارضایتی‌ها در میان جامعه مسلمانان و مقامات حاکم مونته نگرو وجود دارد. با این حال اوضاع مونته‌نگرو کاملا متفاوت از سندژاک صربستان است. حتی در تیره و تارترین روزهای اوایل دهه ۱۹۹۰ حمله علیه اقلیت مسلمان مونته‌نگرو کمتر از صربستان بود. در اوایل دهه ۱۹۹۰ حملاتی بر ضد مسلمانان مونته‌نگرو و نیز بازداشت و محاکمه رهبران حزب اقدام دموکراتیک مونته‌نگرو صورت گرفت ولی روابط مسلمانان و مقامات حاکم تا حدود زیادی با ثبات باقی ماند. در پی اختلاف میلو دژاک‌نوویک با میلوشوویچ و انشقاق در حزب حاکم دموکراتیک سوسیالیست وی تلاش کرد تا یک ائتلاف میلوشوویچ بنا نماید تا بتواند با رئیس جمهور صربستان مخالفت کند. جوامع مسلمان و آلبانیایی به جای منزوی شدن به عامل سیاسی مهمی تبدیل شده‌اند. مسلمانان با حمایت قاطع از حزب دموکرات سوسیالیست دژاک نوویچ توانستند به قدرت سیاسی در مونته‌نگرو دست یابند. هواداری آنان از دژاک نوویچ با پاداش ورود به دولت مونته‌نگرو مواجه شد. علاوه بر این اکثریت مسلمانان مونته‌نگرو از استقلال حمایت می‌کردند که در پی رفراندوم ۲۰۰۶ به آن دست یافتند. در نتیجه سازماندهی مجدد نظام سیاسی مونته‌نگرو در سال ۱۹۹۷ جامعه مسلمانان روابط خوبی با مقامات مونته‌نگرو بر قرار کردند. در این میان شماری از مسلمانان متعصب به وهابیگری روی آورند ولی نمایندگان و سران جامعه مسلمان مونته‌نگرو به سرعت اقدامات وهابیون را محکوم کردند. در پی کشف اردوگاه آموزشی وهابی‌ها در مارس ۲۰۰۷ رافت افندی فجزیچ ،‌رئیس جامعه اسلامی مونته‌نگرو به صراحت اعلام نمود آنانی که به اسلحه روی می‌آورند افرادی هستند که هیچ شناختی ازدین اسلام ندارند و جامعه مسلمانان به هیچ وجه از اهداف آنان پشتیبانی نخواهد کرد. علی‌رغم بایکوت وهابی‌ها توسط جامعه مسلمانان مونته‌نگرو روزنامه vijesti در آوریل ۲۰۰۷ گزارش داد که تعداد وهابی‌ها در شهر روژاجه بیشتر شده و حوادث نووی بازار بر مسلمانان مونته‌نگرو نیز تاثیر گذاشته است. در گزارش دفتر امنیت ملی مونته‌نگرو که در جولای ۲۰۰۷ به مجلس ارائه شد تعداد وهابی‌های مونته‌نگرو حدود ۱۰۰ نفر تخمین زده شده است و در حالی که تعداد آنها چندان زیاد به نظر نمی‌رسد ولی نیاز است تا مقامات مونته‌نگرو در قبال اوضاع بوسنی و هرزگوین هوشیار باشند چرا که در آنجا موافقت‌نامه هرگز دیتون نتوانسته جایگاه واقعی خود را پیدا کند و نفوذ تندروی اسلامی در حال گسترش است. همچنین گزارش شده است در حالی که وهابیون در مونته‌نگرو حضور دارند ولی تلاش آنان برای عضوگیری به واسطه اقدامات جامعه اسلامی محدود شده و جامعه اسلامی توانسته است وهابی‌ها را از آنجا دور ساخته و تا حدود زیادی منزوی نماید. با این حال دفتر امنیت ملی در دسامبر تائید نمود که آنان اجلاس افراط گرایان اسلامی در سندژاک مونته نگرو را که در آن افرادی از صربستان ،مونته نگرو و بوسنی و هرزگوین حضور دارند زیر نظر داشتند .

اوضاع در مقدونیه که جمعیت نسبتا زیاد مسلمانان و پیشینه‌ای از درگیری مسلحانه دارد تا حدودی مبهم است. از سال ۲۰۰۱ رسانه‌های مقدونی زبان گزارش می‌دهندکه تندروهای اسلامی در این کشور فعالند وحتی مدعی‌اند که ارتش ملی آلبانی( که نباید با نیروهای مسلح جمهوری آلبانی اشتباه شود) روابطی با اسامه بن لادن و مجاهدین برقرار نموده است. در دسامبر ۲۰۰۷ روزنامه مقدونیه‌ای vecer ترس را در بین اکثریت غیر مسلمانان بیشتر نمود زیرا تاکید کرد که سه گروه افراط‌گرای اسلامی- طریقت، رز سرخ و وهابی‌ها- در قلمرو مقدونیه فعالیت می‌نمایند و شماری از وهابیون که تحت نظر القاعده اداره می‌شوند در مقدونیه در حال آموزش هستند . ارزیابی تعداد تندروها در مقدونیه با توجه به منابع مختلف متفاوت است ولی حضور آنان تنش‌های موجود در جامعه مقدونیه را تشدید نموده است.

در نوامبر ۲۰۰۷ درگیری‌های مسلحانه‌ای مابین پلیس مقدونیه و مبارزان چریک آلبانیایی سابق در روستای برودک در نزدیکی تووتو رخ داد. رمضان تسیتی یکی از رهبران این گروه سابقا با جنبش وهابیت ارتباط داشت و ادعا می‌شد که در غرب مقدونیه، آلبانی، کوزوو، سندژاک و بوسنی فعالیت می‌نموده است.

رسانه‌های مقدونیه همچنین ادعا می‌کنند که شماری از وهابی‌ها در درگیری‌های مقدونیه در سال ۲۰۰۱ شرکت داشتند و این درگیری با امضای توافقنامه Ohrid به‌طور رسمی پایان یافت. رسانه‌های محلی در سال‌های اخیر در مورد اقدامات مستمر وهابیون به گمانه‌زنی پرداخته‌اند. گفته می‌شود که منطقه کامنوو- لیپکوو و نواحی گستیوارو تتووو در سال ۲۰۰۵ میزبان گروههای سازمان یافته قوی و منظم وهابی بودند در حالی که در دیگر بخش‌های کشور نیز آ‌نان در حال ظهور بودند. وهابیون مقدونیه از حمایت شاخه نظامی خود معروف به محافظین اسلام برخوردار هستند.

مطمئنا از سال ۲۰۰۵ به بعد تنش در انجمن اسلامی مقدونیه افزایش یافته است و آن نیز به نوبه خوداز کشمکش مابین دو گروه اسلامی - اسلام تندروی عرب‌گرا و صوفی‌گری سنتی‌تر - سرمنشا می‌گیرد . مفتی‌های انجمن اسلامی به صورت به اصطلاح سکولار یا اسلام سنتی عمل می‌کنند. فرقه مفتی زنون بریشا تحت حمایت جنبش وهابیگری تلاش دارد تا موقعیت اسلام تندرو را تقویت نماید. از سوی دیگر گروهی از وهابیون اجلاس شورای مرکزی انجمن اسلامی مقدونیه را مختل ساختند و سپس تعدادی از ائمه جماعات آن را مضروب نمودند و در پی این وقایع تنش در میان مردم منطقه و وهابی‌ها بالا گرفت.

● نتیجه‌گیری:

در حالی که سیاستگذاران بایستی شدیدا بر یافتن راه‌حل‌هایی برای مسائلی همچون بن بست سیاسی در بوسنی و وضعیت کوزوو تمرکز کنند ولی نباید پدیده وهابیگری در این منطقه را نیز نادیده بگیرند. جنبش وهابیت در سرتاسر منطقه مذکور از لحاظ عددی اندک است و تهدیدی فوری برای امنیت منطقه ایجاد نمی‌کند. در مورد این پدیده وضعیت این منطقه منحصر به فرد نیست زیرا گروه‌های وهابی در تمامی کشورهای اروپا حضور داشته و فعالیت می‌کنند. از این گذشته احتمال اینکه مسلمانان منطقه از ایدئولوژی و اهداف افراط‌گرایان اسلامی پشتیبانی کنند بسیار اندک است علاوه بر اینها فرهنگ وهابیگری در تعارض شدید با اشکال سنتی اسلام در بالکان قرار دارد.

با این وجود نفوذ فزاینده جنبش وهابیگری در طول ده سال گذشته را نمی‌توان و نباید نادیده گرفت گرچه وهابیون از نظر عددی در اقلیت قرار دارند خطر عینی و تهدید موهوم آنان اهمیت دارد.

به‌عنوان مثال در موازنه قومی شکننده سندژاک تصور وهابیت به خودی خود یک عامل بی‌ثبات کننده به شمار می‌آید. از نظر مقامات امنیتی صربستان و مونته‌نگرو وهابیگری یک خطر روشن و قریب‌الوقوع است واین تصور می‌تواند وهابیت را از یک مسئله صرفا سیاسی به یک موضوع امنیتی تبدیل کند. رشد مداوم وافزایش نفوذ آن (بویژه در میان جوانان) بایستی به دقت مورد بررسی قرار گیرد. ادعای وهابیون مبنی بر اینکه آنان با ناسیونالیسم، رباخواری ،‌ابتذال و مصرف الکل مخالفند و فقط حاکمیت الهی را قبول دارند برای جوانان مسلمانی که از فساد سیاستمداران کشورشان خسته شده‌اند پیامی جذاب و نیرومند محسوب می‌شود.

تهدید مهمتر نفوذی است که وهابیون می‌توانند در میان نسل‌های آینده به دست آورند. با به چالش‌ کشیده شدن ذات میانه‌روی اسلام بالکان توسط تنگ نظری وهابیت روابط با ثبات بین مسلمانان مورد تهدید واقع شده است. وهابی‌ها ائمه جماعت میانه‌رو را فاسد دانسته و آنان را به خاطر ایجاد روایتی از اسلام که از دیدگاه وهابیون طبق تفسیر آنان از قرآن صحیح نمی‌باشد مقصر قلمداد می‌کنند. در نتیجه مشاجره مابین امامان جماعت میانه‌روی بوسنی، صربستان و مونته‌نگرو با وهابیون فعال در این کشورها افزایش یافته است به‌عنوان نمونه افرادی که در نووی بازار دستگیر شدند بیشتر در پی قتل ائمه جماعات میانه‌رو و سیاسیون محلی بودند تا اهداف غربی. این استراتژی محلی گرچه مستقیما تهدید را متوجه کل منطقه نمی‌سازد ولی جوامع اسلامی محلی را به خطر می‌اندازد. گرایش اصلی این جوامع میانه‌روی است و این میانه‌روی باید تا جایی که امکان دارد تحت حمایت قرار گیرد. رشد اقتصادی منطقه تا حدود زیادی میزان انسجام و ثبات اجتماعی را معین می‌نماید. در جایی که افراط‌گرایی دینی وجود دارد حتما در آنجا ناآرامی اجتماعی، فقدان فرصت‌های شغلی و معضلات مرتبط نیز مشاهده می‌شود.

بنابراین حمایت و نه منزوی نمودن اکثریت مسلمانان میانه‌روی منطقه بسیار اهمیت دارد. حتی تمامی گروه‌های وهابی نیز به عملگرایی سیاسی متعهد نیستند و طرفدار آموزه‌ وهابیگری بودن به معنای شرکت در اقدامات بی‌ثبات‌کننده نمی‌باشد. بسیاری از اینها افرادی مذهبی بوده و مشارکت سیاسی چندانی ندارند. تعریف وهابی‌ها به‌عنوان تروریست در گزارش‌های رسانه‌های عمومی به احتمال زیاد احساس بدگمانی ایجاد نموده، این جنبش را زیرزمینی ساخته، اکثریت میانه‌رو را تضعیف کرده و فقط به افراط ‌گرایان کمک می‌نماید. از سوی دیگر این گونه برداشت ،‌این استدلال صرب‌های بوسنی را تقویت می‌کند که مسلمانان بنیادگرایانی هستند که نمی‌توان در قدرت با آنان شریک شد یا این ادعای ملی‌گرایان صرب که مسلمانان سندژاک ستون پنجم بالقوه‌ای هستند و یا این ادعا که کوزوو می‌تواند به یک کشور بنیادگرای اسلامی تبدیل شود،تهدیداتی وجود دارد ولی تعریف روشن و تدوین استراتژی‌هایی برای مقابله با آنها می‌تواند کارساز باشد. با هوشمندی و نکته‌سنجی می‌توان نیروهای اهریمنی را تضعیف و ریشه کن نموده و از نیروهای میانه‌رو حمایت کرد. آرامش نسل‌های آینده بالکان به حصول این اهداف بستگی دارد .

کنت موریسون

ترجمه : یعقوب نعمتی وروجنی