اتمیسم و تفسیر منطقی ثبات و تحول

‏"اتمیسم" یا ذرّه گرایی از جمله جریان هایی فکری در حوزه فلسفه و تفکر بشری است که واضعان و پیروان این گرایش در تلاش بودند تا واقعیت هستی را به گونه ای تفسیر نمایند که ثبات و تغییرات …

‏"اتمیسم" یا ذرّه گرایی از جمله جریان هایی فکری در حوزه فلسفه و تفکر بشری است که واضعان و پیروان این گرایش در تلاش بودند تا واقعیت هستی را به گونه ای تفسیر نمایند که ثبات و تغییرات موجودات مادی به گونه ای منطقی در آن توصیف شده و به روشنی ملحوظ داده شود. اتمیست ها به وجود ذراتی تقسیم ناپذیر که از پیوند و اتصال آنها، اشیاء و مادیات به وجود آمده اند، اعتقاد داشتند. لوکیپوس بنیانگذار این جریان تفکری است.‏

دموکریتوس (‏Democritus‏) نیز از اتمیست های معروف و نامی می باشد که این مکتب را به انتظام و سامان رساند. وی همچنین به ارائه نظریه های معرفت شناسی و اخلاقی مبتنی بر رهیافت های اتمیستی مبادرت ورزیده است.

دموکریتوس در سال ۳۴۷ قبل از میلاد در منطقه کوچکی در کرانه شمالی دریای اژه یعنی شهر "آبدرا" به دنیا آمد. وی در دوران زندگی خویش سفرهای مکرری به مصر و خاور دور داشته و از اندیشه های مرسوم در این ملل به تجربه آموزی و غنای افکار خویش اقتباس نموده است. ‏

دموکریتوس در زمینه های مختلفی چون ادبیات، قواعد اندیشیدن، شعر، زندگی پس از مرگ و ریاضیات آثاری را از خود به یادگار نهاده است. به وضوح می توان گفت وی حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ قطعه مستقل در این زمینه ها به رشته تحریر در آورده است. وی بر این اعتقاد بود که جهان هستی از دو بخش ماده و خلأ یا فضا تشکیل شده است. خودِ این ماده نیز از اجزای بی شمار و نامحدودی شکل یافته اند که این اجزا به صورتی نامرئی بوده و دارای بُعد و اندازه نیز می باشند. وی نام این واحدهای نامحدود و بسیار ریز را اتم می نامد.

اتم در زبان یونانی به معنای بخش ناپذیر می باشد. در زعم دموکریتوس اجزای ماده یا اتم ها، تجزیه ناپذیر و تغییر ناپذیر و لذا ازلی می باشند. از منظر وی اتم ها فقط از دو ویژگی اندازه و شکل برخوردار بوده و کیفیاتی چون رنگ و بو از ویژگی های متفرعن و فرعی آنها محسوب می گردد. وی تنها اشیای واقعی جهان را اتم ها و فضای موجود در خلال آنها تلقی می نماید.

دموکریتوس همچنین به حرکت اتم ها قائل بود. وی حرکت اتم ها را در بستر خلأ (فضا) تلقی می نمود که از یک حرکت تصادفی، متقابل و دائمی برخوردار بودند. در زعم وی تمام قلمرو جهان هستی بر اساس حرکات اتم ها صورت می پذیرد. به عبارتی دیگر وی این گونه می پنداشت که اتم ها در خلأ به انحای مختلف به هم پیوند می خورند. ‏وی احساسات انسان را نتیجه فعالیت اتم ها در ارگان های انسان قلمداد می نماید. این نظریه شبیه نظریه "ذهینت کیفیات حسی" است که توسط حس گرایان در دوران معاصر وضع گردید. وی همچنین بر این پندار بود که دنیا فاقد یکپارچگی و غایت می باشد. وی جهان هستی را متشکل از موجودات مجزا و منفک و مستقل قلمداد می نماید. ‏دموکریتوس همچنین بر این انگاره بود که غایت زندگی شخصی و اخلاقی انسان نیل به آرامش و سعادت درونی است. وی وظیفه اجتماعی انسان ها را ایجاد همکاری دوستانه با اشخاص دیگر عنوان می نماید.

وی قوانین را فاقد مبدأ الهی می پندارد. به زعم وی پاداش و مجازات اخروی مفهومی واقعی و حقیقی نبوده و از این رو وی انسان هایی را که به دلیل ترس از جهان آخرت به اتخاذ راهکارهایی هر چند اخلاقی مبادرت می ورزند، مورد سرزنش و عتاب خویش قرار می دهد. ‏دموکریتوس ماهیت انسان را به صورت موجودی که زندگی جاودانه ای ندارد و با مرگ حیاتش خاتمه می یابد ترسیم می نمود. باید اذعان داشت که تحلیل بدبینانه دموکریتوس از انسان و زندگی او بر ساده انگاری معرفت شناسی و نظریه اخلاقی وی صحه می گذارد.‏

نسترن میرزایی

منابع:

سیر اندیشه فلسفی در غرب، دکتر فاطمه زیباکلام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم ۱۳۸۵.

کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، دکتر ملیحه صابری نجف آبادی، تهران: انتشارات سمت: ۱۳۸۹.

تاریخ فلسفه سیاسی غرب (از آغاز تا پایان سده های میانه)، دکتر عبدالرحمن عالم، تهران: وزارت امور خارجه، موسسه چاپ و انتشارات، چاپ دوم ۱۳۷۸.

تاریخ فلسفه اخلاق غرب، لارنس سی. بکر، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸‏

آثار کلاسیک فلسفه، مترجم مسعود علیا، تهران: ققنوس، ۱۳۸۲‏