دعا امید و اطمینان و رهایی

نگاهی به اثرات دعا

لحظاتی که انسان تنها می‌شود و اوست و خدای او یکی از بهترین کارها دعا کردن است؛ آری دعا، همان که در لغت به معنی فراخواندن، دعوت کردن، گوش دادن به کسی یا چیزی است، در اصطلاح به معنی نیایش کردن و طلب آمرزش از خدا کردن است، اما در پس این معانی، دعا یعنی به آرامش رسیدن دل، متانت بخشیدن به رفتار انسان در برابر هر آنچه غیر خدا است، رسوخ دادن حب الهی در دل، بهترین و مطمئن‌ترین کلید و وسیله برای قرب الهی است، هم در فرد اثرات مطلوب دارد و هم در جامعه و حتی می‌توان گفت اثرات دعا کردن آنقدر زیاد است که اگر جامعه‌ای به دعا و نیایش توجه نکند آن جامعه دچار فساد و تباهی می‌شود.

دعا کردن و لحظات ملکوتی آن چنان ارزش دارد که خداوند خود در سوره مبارکه فرقان، آیه ۷۷ می‌فرماید: بگو اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی‌کند و نیز در سوره مبارکه غافر، آیه ۶۰ باز خداوند می‌فرماید:پروردگارتان‌گفت: بخوانید مرا تا شما را پاسخ دهم، آنهایی که از پرستش من، سرکشی می‌کنند، بزودی با خواری به جهنم درآیند. البته در باب اهمیت دعا از ابعاد مختلف احادیثی از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) نقل شده است، چنانچه رسول خدا (ص) می‌فرمایند: دعا سلاح مومن، ستون دین و نور آسمان‌ها و زمین است. در این راستا امام علی (ع) در وصیت خویش به فرزندشان امام حسن مجتبی (ع) در باب دعا و اثرات سازنده آن چنین می‌فرمایند: بدان که کسی که ملکوت و خزاین دنیا و آخرت در دست اوست، به تو اجازه داده است تا او را بخوانی و اجابت‌ دعای تو را ضمانت کرده و به تو فرمان داده است که از او بخواهی تا به تو عطا کند و او مهربان و بخشنده است، میان تو و خودش ...

پس کلید خزاین و گنجینه‌هایش را که همان دعا و خواستن از اوست، در اختیار تو نهاده است. پس هرگاه تو بخواهی، با دعا کردن، درب همان گنجینه‌های او را می‌گشایی!

بی‌شک انسان در هر برهه‌ای از تاریخ و در هر مکانی که بوده نیازمند دعا کردن بوده است و این نیاز انسان به دعا کردن از آنجا ناشی می‌شود که دعا اثرات سازنده و مطلوب بسیاری دارد که در یک نگاه کلی، دو بعد جسمانی و روحانی انسان را در بر می‌گیرد. در میان آثار و برکات دعا کردن، اولین اثر آن آشنایی با معارف الهی و قرب یافتن به درگاه خداوندی است زیرا از یک طرف یک انسان که دعا می‌کند با ذکر اسماء و صفات الهی بیش از پیش به معرفت الهی دست می‌یابد، از طرفی این شناخت خود زمینه ساز قرب انسان می‌شود. پس در سوره مبارکه انفال آیه ۲ وقتی می‌خوانیم: مومنان کسانی هستندکه هرگاه نام خدا برده شود، دل‌هایشان ترسان می‌گردد و هنگامی که آیات او بر آنها خوانده شود ایمانشان افزون‌تر می‌گردد نشان از همین اثر مبارک دعا کردن است.

دعا کردن و دست نیاز به درگاه خداوند دراز کردن به انسان آرامش درونی می‌دهد، زیرا او به خوبی در می‌یابد که دست به سوی کسی دراز کرده و حاجت به درگاه کسی برده است که از همه عالمیان تواناتر است و اصلا اوست که مالک و خالق جهان هستی است، پس بر همین مناسبت که در همه حال دعا کردن بهترین راه برای رهایی از اضطراب و تشویش‌هاست و به انسان امیدواری بی‌نظیری عطا می‌کند آن طور که خداوند خود در سوره مبارکه بقره آیه ۱۸۶ چنین می‌فرماید: ارتباط با خدایی که بر هر امری قدرت دارد انسان را امیدوار می‌کند.

البته ناگفته نماند این آرامش درونی که حاصل دعا کردن است خود به خود انسان را امیدوار می‌کند ، به او اعتماد به نفس می‌دهد و ضمن دعوت انسان به کوشش و تلاش، از او یاس و ناامیدی را برطرف می‌سازد. پس روشن است در چنین حالتی دری از درهای فیوضات الهی به روی انسان باز می‌شود که حاصل آن نجات و رهایی آدمی از مشکلات است. یعنی دعا کردن در حالات و شرایط مختلف بخصوص در زمان رنج و اندوه مطمئن‌ترین راه برای نجات و رهایی است، آن طور که در داستان حضرت یونس (ع) و در سوره انبیا، آیات ۸۷ و ۸۸ می‌خوانیم و ذالنون (یونس) را به یاد آور (در آن هنگامی که خشمگین از میان قوم خود) رفت و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت (اما موقعی که در کام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمت‌ها فریاد زد خداوندا! جز تو معبودی نیست. منزهی تو، من از ستمکاران بودم. ما دعای او را به اجابت رساندیم و از آن اندوه، نجاتش بخشیدیم و همین‌گونه مومنان را نجات می‌دهیم.

دعا کردن و خواهش کردن در پی‌اش نیازمندی دارد و آن نیازمندی به درگاه خداوندی است که از هر بی‌نیازی و غنی بودن ارزشمندتر است. کسی که دست نیاز به سوی پروردگار خویش بلند کرده،‌ در خود چنان نشاط و شادابی حس می‌کند که قابل توصیف نیست. این دعا کردن و این عرض نیاز کردن به درگاه احدیت از جهات مختلف برکاتی دارد که به برخی از آنها اشاره شد و برخی دیگر را نیز یادآور می‌شویم.

از آن جمله است که این عرض نیاز خود بهترین فرصت برای تحصیل نعمت‌های الهی است. چرا که هر انسانی دست نیاز به سوی خداوند دراز کند به اندازه‌ ایمان و خلوص نیت خود با دست پر بر می‌گردد و چنین نیست که اگر کسی به خداوند عرض نیاز کند، دست خالی باز می‌گردد. این عرض نیاز در قالب دعا نباید منوط به شرایط و اماکن خاصی باشد. بلکه چه خوب است هر لحظه و هر زمانی دست به سوی درگاه الهی بر داریم و با کلماتی که حاصل دعاست از او درخواست کنیم. رسول خدا چه زیبا در این باب می‌فرمایند: برای هر حاجتی که دارید حتی اگر بند کفش باشد دست خواهش به سوی خداوند دراز کنید؛ زیرا تا او آن را آسان نگرداند، آسان نشود.

در ادامه باید گفت کسی که همیشه دست دعا بر آستان الهی دارد، آنچنان مقام و منزلتی به دست می‌آورد که قابل بیان نیست، آن‌گونه که خداوند در سوره‌ مبارکه فرقان می‌فرماید: بگو پروردگارم ارجی برای شما قائل نیست، اگر دعای شما نبود. و حضرت امام صادق (ع) هم در این باب چنین می‌فرماید: نزد خدای متعال، مقام و منزلتی است که کسی به آن مقام نرسد مگر با درخواست و دعا کردن. از این‌گونه سخنان، آیات و احادیث می‌توان چنین برداشت کرد که دعا کردن همانند دری است که خداوند بر روی بندگانش گشوده تا ایشان به این بهانه ضمن برخورداری از لطف الهی به مقام و منزلتی هم دست یابند. پس بی‌دلیل نیست که حضرت

علی (ع) راجع به ارزش دعا کردن چنین می‌فرمایند: محبوب‌ترین عمل نزد خداوند دعا و نیایش است.

در ادامه این نوشتار چه خوب است به دیگر برکات دعا اشاره شود، برکاتی چون شفای دردها و بیماری‌ها. آن‌طور که از امام صادق (ع) در کتاب اصول کافی،‌ ج ۲ نقل شده می‌فرماید: دعا کنید که دعا شفادهنده دردهاست. و یا از امام کاظم (ع) در جلد دوم کتاب مستدرک الوسایل روایت شده که فرمودند: هر دردی دعایی دارد، پس اگر دعا به بیمار الهام شد،‌ اجازه شفایش داده شده است. لازم به ذکر است از دیگر برکات دعا کردن دفع بلاها و مصائب است که این امر نشان از ضعف انسان در برابر بلایا و نیز قدرتمندی خداوند در حفظ انسان دارد و نجات میسر نمی‌شود مگر با سلاح دعا کردن، به طوری که حضرت علی (ع) می‌فرمایند: امواج بلا را با دعا کردن دفع کنید. و یا امام

سجاد (ع) در باب برطرف شدن مصائب به وسیله دعا چنین می‌فرمایند: دعا و بلا تا روز قیامت با هم هستند و دعا بلا را دفع می‌کند حتی اگر نزول آن قطعی شده باشد.

به هر حال در ماه مبارک رمضان هستیم و این ایام مبارک‌ترین فرصت‌ها برای دعا کردن هستند. باشد با دعا کردن ضمن تلطیف روح و روان خویش، از برکات آن، خود و دیگران را بهره‌مند سازیم.

اکبر خوردچشم