قطر و دیپلماسی نفتی

در سال ۱۹۵۲ سال تولد شیخ حمد بن خلیفه الثانی, قطر کمتر از ۴۰ هزار نفر جمعیت داشت که بیشترشان عشایر و ماهیگیران پابرهنه بودند و هیچ مدرسه ای موجود نبود این امیرنشین سابق چیزی به نام «شهر تحصیلات» دارد, مجموعه ای از شعبات بعضی از ارزنده ترین دانشگاه های جهان

در سال ۱۹۵۲ سال تولد شیخ حمد بن خلیفه الثانی، قطر کمتر از ۴۰ هزار نفر جمعیت داشت که بیشترشان عشایر و ماهیگیران پابرهنه بودند و هیچ مدرسه‌ای موجود نبود. این امیرنشین سابق چیزی به نام «شهر تحصیلات» دارد، مجموعه‌ای از شعبات بعضی از ارزنده‌ترین دانشگاه‌های جهان. طبق آمار صندوق جهانی پول، ۹۵۰ هزار ساکن قطر، لوکزامبورگ را پشت سر گذاشتند تا ثروتمندترین مردم دنیا شناخته شوند. آنها نفری ۸۰-۸۷۰ دلار درآمد دارند. تازه این رقم ثروت خصوصی بسیار بالاتر شهروندان بومی قطری را پنهان می‌کند: تعداد آنها به ۲۰۰ هزار نفر هم نمی‌رسد اما تقریبا تمام دارایی‌های امیرنشین متعلق به آنهاست بر خلاف ارتش کارگران مهمان خارجی که در خدمت آنها است. بیشتر ثروت به آسانی و از طریق نفت به دست می‌آید. اما شیخ حمد به دستاوردی رسیده که سایر سلاطین نفتی نرسیده‌اند. امیر قطر به این صحرای هموار و سوزان که از عربستان سعودی بیرون زده و مثل انگشت شصت در خلیج فارس پیشروی کرده، جایگاهی مهم در دیپلماسی بین‌المللی بود.

ماه گذشته او دعواهای تند و تیز سیاستمداران لبنان را محکوم کرد و آنها را به دوحه، پایتخت، آورد تا موافقتی بینشان حاصل کند و به مبارزه قدرت ۱۸ ماهه که کشور را فلج کرده‌، پایان بخشد. قطر در ضمن بین قبایل شورشی و دولت یمن میانجیگری کرده و پلی با همواری روزافزون بین قطب‌های رقیب در خاورمیانه است.

بی‌شک پول نفت قطر در ایجاد صلح نقش داشته است. یک هفته رایگان در یکی از هتل‌های شش ستاره دوحه بدترین روحیه جنگجویی را هم آرام می‌کند و در لبنان شایعه‌هایی هست که برای مثال سیاستمداران آرام‌بخش‌های دیگر و بزرگ‌تری نیز به جیب زده‌اند. اما قطری‌ها مانورهای سریعِ بسیاری نیز داده‌اند.

از وقتی که شیخ حمد پدرش را در کودتای بدون خونریزی در سال ۱۹۹۵ کنار گذاشت، ناظرین روند ظاهرا بی‌ثبات سیاست خارجی قطر را زیر سوال برده‌اند. اما قطر با هدایت شیخ حمد بن جاسم (قوم و خویش دورِ شیخ حمد، وزیر امور خارجه‌ از مدت‌ها پیش و اخیرا، نخست‌وزیر)‌ بندهایی که معمولا دست و پای دولت‌های کوچک‌تر خلیج فارس را به قدرت‌های قدیمی‌تر منطقه همچون عربستان سعودی می‌بندد باز کرده است و خط مستقل محکمی اتخاذ کرده.

این امیرنشین پیگیرانه ایالات متحده را جذب کرده است و در زمان اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ از ستکام (نیروهای آمریکا در منطقه- م) دعوت کرد ستاد پیشروی خود را در «ال اودید»، پایگاهی نزدیک دوحه، قرار دهد. این پایگاه یکی از بزرگ‌ترین منابع تجهیزات نظامی آمریکایی در سراسر دنیاست. قطر در ضمن دیدار مرتب با مقامات اسرائیل، آمریکا را خشنود کرده است و البته با فرستادن کمک سخاوتمندانه ۱۰۰ میلیون دلاری به آسیب‌زدگان توفان کاترینا در سال ۲۰۰۵. با این حال قطر نزد دشمنان آمریکا هم رفته است. شیخ حمد، به عنوان میزبان اجلاس سالیانه رهبران عربِ خلیج فارس، امسال با سنت‌شکنی از محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران، دعوت به شرکت کرد. پس از پیروزی حماس در انتخابات سال ۲۰۰۶، شیخ علنا آمریکا را بابت به زیر سوال بردن نتایج روند صلح در پاکستان محکوم کرد. او به غزه‌ای‌های تحت محاصره اسرائیل هم کمک فرستاده و میلیون‌ها دلار صرف بازسازی مناطقی از لبنان (بیشتر شیعه‌نشین) کرده که اسرائیل در تابستان ۲۰۰۶ در جنگ با حزب‌الله (که می‌گویند رهبرش، حسن نصرالله، مورد تحسین شیخ حمد است) بمباران کرده بود. سرمایه‌گذاری قطر در املاک در ضمن به اقتصاد رو به زوال سوریه نیز یاری رسانده است.

اما شرایط واضح در سیاست قطر دارد جواب می‌دهد. مثلا سایر میانجیگر‌ها در لبنان ناکام مانده‌اند چرا که بی‌طرف به نظر نمی‌آمدند. و حتی اگر فقط پول قطر است که برایش دوست می‌خرد، این پول‌ها حالا حالاها تمام نمی‌شود. بازده گاز طبیعی مایعِ این کشور، که بزرگ‌ترین صادراتش است، قرار است در پنج سال آینده دو برابر شود.

ترجمه آرش عزیزی

اکونومیست، ۵ ژوئن ۲۰۰۸