مرحله بعد از شارون

مرحله غیاب شارون در حیات سیاسی اسرائیل آغاز شده است و همگان, چه در داخل اسرائیل و یا خارج از آن, پایان مرحله شارون را پذیرفته اند ولی درمورد بقای شارونیسم تردیدهایی وجود دارد

فوری ترین پرسش هایی که به ذهن هر پیگیر مسائل خاورمیانه، با هر درجه بندی، خطور می کند این است که "مرحله پس از شارون" چه ویژگی های دارد؟ و جانشین وی در رأس دولت یا حزب کیست؟ و چه کسانی از غیاب شارون بیشترین سود را در مبارزات حزبی و پارلمانی خواهندبرد؟ و سرنوشت آنچه فرایند صلح یا "اقدامات یکجانبه" خوانده می شود چه خواهدشد؟

دیدگاه های گوناگونی درباره شارون وجود دارد که ادامه نیز خواهد یافت. بسیاری از مردم جهان نام او را با "حمله به لبنان" و کشتار فلسطینیان در اردوگاه های "صبرا" و "شاتیلا" تداعی می کنند و عده ای نیز وی را فردی "شجاع" می دانند که همیشه "تصمیماتی بسیار بزرگ" گرفت و از عواقب آن ها چندان هراسی به خود راه نداد و تنها پیگیر اجرای تفکرات خود بود و اگر ناچار به پذیرش طرحی خارج از چارچوب فکر خود می شد، آن را بعد از مدتی کنار می گذاشت و واقعیت های جدیدی را چنان می آفرید که همه را به دنبال خود می کشاند.

رهبران غرب چنان از او سخن می گویند که گویا یکی از خود آن ها است و مردم منطقه، بویژه فلسطینیان، شادی خود را از غیاب شارون با نگرانی از مرحله آینده در هم می آمیزند.

شارون همواره عقیده داشت که اسرائیل هنوز در مرحله جنگ "تأسیسی" خود از سال ۱۳۲۷ (۱۹۴۸م) قرار دارد و هنوز به استقلال دلخواه و حد و مرز مطلوب نرسیده است؛ و از این رو، هرگونه اقدامی باید صبغه "امنیتی" داشته باشد، و طرح های سیاسی (حتی نقشه راه) به مرحله بعد از تشکیل نهایی اسرائیل باید موکول شود، و بهترین راه همان اقدامات "یکجانبه" است، و نیازی به یافتن شریک در طرف فلسطینی یا عربی نیست، و همه مشکلات باید میان اسرائیل و امریکا حل شود.

بر اساس این تفکر بود که شارون نه "قراردادهای کمپ دیوید" را پذیرفت و نه هیچگاه حاضر شد "توافقنامه های اوسلو" را قبول و اجرا کند و درست از فردای روی کار آمدنش همه واقعیت های برآمده از قراردادهای اوسلو را زیرپا گذاشت و تقسیم مناطق اشغالی فلسطینی به "الف" و "ب" و "ج" را نادیده گرفت و دوباره همه جا را اشغال کرد و عرفات را محاصره و زندانی کرد. وی اصلا مقوله ای به نام "مرحله نهایی" را قبول نداشت تا مفهوم "مذاکرات مرحله نهایی"، بر سر مواردی همچون سرنوشت قدس یا بازگشت آوارگان فلسطینی یا شهرک ها، را بپذیرد.

حال همه می خواهند بدانند که بعد از شارون چه خواهد شد.

۱- بحث اصلی این است که آیا حزب جدید وی "قدما" (کادیما - به پیش) در صحنه سیاسی اسرائیل باقی خواهدماند؟ هرحزبی برای ماندگاری خود نیاز به مقومات تاریخی و تشکیلاتی و تحزب و رهبران کاریزماتیک دارد و حزب "قدما" هنوز نه سازماندهی و تشکیلات و نه حتی اساسنامه و استراتژی دارد و تنها بر اساس شخصیت شارون و تفکر و طرح وی پدید آمد و در اسرائیل بسیاری آن را حزب "مرد واحد" و حزب "فرد رهبر" می دانند و معتقدند که با رفتن شارون هیچ کس دیگری از شخصیت و ویژگی همتای وی برخوردار نیست و این حزب تا مدتی با "سرعت اولیه" خود به پیش می رود تا اینکه از نفس بیفتد.

بر اساس نظرسنجی ها، اگر همین امروز انتخابات در اسرائیل برگزار شود، حزب شارون چهل و اندی کرسی را قطعا از آن خود خواهد کرد، ولی تردید به آینده ای امیدوار حتی سیاستمدار کهنه کاری چون "شمعون پرز" را به این وسوسه می اندازد تا به همان حزب "کار" بازگردد و با رهبری جدیدش به مصالحه برسد، بویژه که شارون او را به کفالت نخست وزیری برنگزید و "اولمرت" را در رهبری حزب بر وی ترجیح داد.

۲ - غیاب شارون به تقویت جایگاه بنیامین نتانیاهو خواهد انجامید که اخیرا به رهبری "جناح لیکود" انتخاب شد و رقبای تندتر از خودش را کنار زد و امیدوار است که لیکود را در موقعیت "راست افراطی" نگه دارد و از لغزیدن آن به "راست بسیار افراطی" جلوگیری کند و بتواند از این راه کسانی چون موفاز و اوی دیختر (رئیس سابق سازمان امنیت داخلی - شاباک) را به لیکود باز گرداند.

۳ - از برنده دیگری به نام حزب غیر دینی "شینوی" نام برده می شود که به احتمال برخی از آرای حزب شارون را به سوی خود خواهدکشید.

۴ - حزب کار چندان سودی از غیاب شارون نخواهد برد و "پرتس"، رهبر جدیدش، هنوز هم با مخالفت های رهبران قدیمی در این حزب، مانند باراک و الیعازر، روبروست. وی امیدوار است که رایزنی هایش به بازگشت پرز و دیگر رهبران رمیده بینجامد.

۵- انتخابات پارلمانی در "موعد مقرر" برگزار خواهد شد و کسی در اندیشه تعویق آن برنخواهد آمد. در داخل اسرائیل بسیاری معتقدند که مبارزات انتخاباتی همچون گذشته میان جناح لیکود و حزب کار جریان خواهدیافت و آرای شینوی و "شاس" اندک تغییراتی خواهدیافت. این انتخابات بدون شک میان "رهبران نسل سوم" اسرائیل رخ می دهد. با توجه به تمایل چند سال اخیر مردم اسرائیل به احزاب راستگرا و چرخش به راستگرایی و اولویت دادن امنیت بر سیاست و حتی گاهی اقتصاد، نتانیاهو بیش از دیگران به سقوط حزب "قدما" و پیروزی خود چشم دوخته است.

۶ - از جنبه فلسطینی باید به این نکته اشاره کرد که برخی معتقدند که دیگر کسی همچون شارون پیدا نخواهدشد که، در ادامه اقدام یکجانبه خروج از غزه، به عقب نشینی گسترده از مناطق مهمی از کرانه باختری دست زند. شارون زمانی به عقب نشینی از غزه اقدام کرد که حزب سابقش (لیکود) و دولت ائتلافیش در پارلمان از اکثریت ساقط شده بود، ولی موازنه های داخلی در اسرائیل و سهم خواهی عده بیشماری از سیاستمداران در قدرت و همچنین توان شارون در تصمیمگیری سبب شد که وی همچنان نخست وزیر باقی بماند و تصمیم سرنوشت ساز خود را اجرا کند و چنان بیرحمانه مخالفانش را له کند که حزب جدیدی تشکیل دهد و همه مخالفان درون حزبی را دور بریزد.

جرئت اقدامات یکجانبه تا مدتها در کسی یافت نخواهد شد و روند مذاکرات، که از زمان شارون به "مرگ بالینی" دچار شده بود، تا مدتها همچنان "یخزده" باقی خواهد ماند.

این اعتقاد وجود دارد که عقب افتادن انتخابات پارلمانی فلسطینی، در کنار آرام ماندن نسبی اوضاع امنیتی، به "اولمرت"، کفیل نخست وزیری، کمک خواهد کرد که خود را در رهبری حزب جدید شارون تثبیت کند و حتی بتواند همراهی امریکا و برخی از رهبران عربی منطقه را پشتوانه پیروزی حزبش در انتخابات قراردهد؛ امری که در تماس های مسئولان امریکایی و همچنین حسنی مبارک مصری و ملک عبدالله اردنی و ابومازن فلسطینی اشاره های واضحی به آن می توان یافت.

با این همه، این نگرانی در میان فلسطینیان وجود دارد که تا شب انتخابات در اسرائیل و پس ازآن نیز رهبران جدید، برای "تثبیت" خود نزد افکار عمومی داخلی، به سرکوب شدید مردم فلسطین دست زنند و خون های بیشتری بر زمین ریخته شود. با توجه به سابقه نتانیاهو در نخست وزیری اسرائیل، این احتمال از نظر فلسطینیان دور نمی ماند که شاید وی به اشغال مجدد بخشی از غزه دست زند.

رهبران گروه های مبارز و همچنین بسیاری از سیاستمدارن فلسطینی به حق این نکته را بازگو می کنند و هشدار می دهند که تغییر در رهبری اسرائیل به معنای تغییر در برخورد با فلسطینیان نخواهد بود واوضاع امنیتی اگر شدت کنونی خود را حفظ نکند، حتما شدیدتر و سنگین تر خواهد شد.

همان گونه که گفته شد شارون هیچگاه به طرح سیاسی برای حل بحران فلسطین اعتقاد نداشت و طرح امریکایی "نقشه راه" را چنان تنزل داد که در حد "التزامات امنیتی" فلسطینیان باقی ماند و همه چیز به "خلع سلاح" گروههای فلسطینی موکول شد. همین طرز فکر نیز در میان جانشینان وی ادامه خواهدیافت. دولت امریکا نیز به جمع ناظرانی خواهد پیوست که منتظرند ببینند رهبر بعدی اسرائیل که خواهد بود، کسی که بیشترین بهره را از حضور راستگرایان جدید در حاکمیت امریکا خواهد برد و با آنان هماهنگ خواهد بود.

سید محی الدین ساجدی

کارشناس امور خاورمیانه

[e-mail]