دستوری برای چک کشیدن

بکوشید قوانین چک را فرا گیرید و هنگام نوشتن چک همه آنها را در نظر بگیرید

چند صباحی است که پرونده‌های چکی تبدیل به یکی از موضوعات پر رفت و آمد به مراجع قضایی شده و بنا به گفته مسوولین دستگاه قضا، حجم زیادی از پرونده‌ها را به خود اختصاص داده است. البته برای تایید این حرف کافی است که سری به دادگستری شهرتان بزنید تا به عمق فاجعه پی ببرید.

حال جای بسی تعجب است چرا نوشته‌ای را که قانونگذار به منظور سهولت و سرعت در امر تجارت به نام چک شناسایی کرده و آن را گره‌گشای معاملات تجاری و بازرگانی قرار داده، خود به نوعی گره در کار تاجر و غیر‌تاجر انداخته و دیگر کسی راغب به انجام معامله با چک نیست تا جایی که وقتی به بازار می‌روی معمولا می‌گویند چک قبول نمی‌کنیم مگر چک کارمندی.

ریشه‌یابی این امر بحثی تخصصی است که در حوصله این نوشتار نمی‌گنجد، اما شاید بتوان گفت که یکی از عمده دلایل این وضع ضعف قانون در اجازه صدور و ارائه دسته چک به هر متقاضی باشد.

از این هفته مجموعه مطالبی را در این صفحه به چاپ می‌رسانیم که احتمالا در حین معاملات چکی به کارتان خواهد آمد.

● انواع چک

در حال حاضر شاید بتوان گفت برای موضوعات و دعاوی مربوط به چک ۲ قانون اصلی داریم؛ یکی قانون تجارت و دیگری قانون صدور چک. اما در این بین فقط قانون تجارت تعریفی از چک را ذیل ماده ۳۱۰ بیان کرده است که بدین شرح است: چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.

مطلبی که باید در این جا اشاره کرد این است که در تعریف چک بیان شده (چک نوشته‌ای است...) اما باید دانست که هر نوشته‌ای به عنوان چک قبول نمی‌شود بلکه منظور فقط برگه‌های مخصوصی است که بانک‌ها یا موسسات مالی و اعتباری در اختیار دارند و به عنوان دسته چک به مشتریان خود ارائه می‌دهند، پس در حال حاضر فقط این نوع از نوشته‌ها تحت عنوان چک در جامعه رواج دارد و مورد حمایت است.

بد نیست در این میان با انواع چک که در ماده ۱ قانون صدور چک بیان شده نیز آشنا شویم.

۱) چک تایید شده: این نوع از چک‌ها بدین‌گونه است که بانک مبلغ مورد نظر قید شده در چک صادر شده است تایید می‌نماید، در واقع پرداخت آن چک را تایید و تضمین می‌کند.

۲) چک تضمین‌شده: چکی است که بانک به حساب خودش صادر می‌کند و پرداخت وجه آن از سوی بانک تضمین می‌شود مثلا بانک صادرات به حساب بانک صادرات در وجه شخص معین چک صادر می‌کند.

۳) چک مسافرتی

۴) چک عادی: چک‌هایی که اشخاص به حساب جاری خود صادر می‌کنند و در جامعه رواج دارد و معمولا وقتی سخن از چک مطرح می‌شود، منظور این نوع از چک است.

حال که تاحدودی با ماهیت و انواع چک آشنا شدیم باید بدانیم که هنگام معامله چکی چه اقداماتی را انجام دهیم که بعدا به مشکل برنخوریم.

بدین منظور باید به مجموعه ای از الزامات عمل کرد که بعضی از آنها در قانون آمده و برخی با حکم عقل سازگار است.

● هشدار‌های معامله چکی

شاید اگر تا حدودی به این توصیه‌ها گوش کنید بتوانید با خیال راحت‌تری معامله کنید.

۱) امضای صادرکننده: این شرط در ماده ۳۱۱ قانون تجارت بیان شده و وجود امضا را یکی از شرایط صحت چک برشمرده است، پس برای این‌که برگه چک مورد حمایت قانونگذار قرار بگیرد باید حتما امضا داشته باشد.

همچنین این نکته را به یاد داشته باشید که برخی از افراد و موسسات دارای مهری هستند که پای چک می‌زنند، اما این مهر به تنهایی کافی نیست و حتما باید امضا نیز داشته باشد.

هرگاه معامله مشروطی می­‌کنید و در ازای آن چکی به طرف مقابل می‌دهید سعی کنید در متن چک بنویسد که وصول این چک منوط به تحقق فلان شرط است.

۲) گرفتن استعلام از بانک: سعی کنید هر وقت که می‌خواستید از کسی چک دریافت کنید حتما به بانک بروید و تقاضای استعلام از حساب صاحب چک را بکنید و اگر مطمئن شدید که سابقه چک برگشتی ندارد، با او معامله کنید. برای انجام این کار بهتر است در ساعات اداری معاملات خود را انجام دهید چون اگر به بعدازظهر موکول کنید دیگر بانکی پاسخگوی شما نخواهد بود و نمی‌توانید استعلام حساب شخص را مشاهده کنید. ناگفته نماند وقتی که استعلام می‌گیریم یا این‌که می‌دانیم طرف مقابل آدم خوش حسابی است با خیال راحت‌تری معامله می‌کنیم و از نگرانی و دغدغه پس از انجام معامله تا حدودی به دور خواهیم بود.

۳) چک از آن خود شخص باشد: حواستان باشد که تا حد ممکن چکی را که دریافت می‌کنید متعلق به خود شخص معامله‌کننده باشد، چون مشاهده شده برخی از افراد چک شخص دیگری را استفاده می‌کنند و هنگام وصول وجه چک دردسر درست می‌کنند.

۴) چک متعلق به بانک باشد: ماده ۲ قانون صدور چک، چک‌های صادره به عهده بانک‌های ایرانی را در حکم اسناد لازم‌الاجرا دانسته و از آن حمایت می‌کند یعنی به راحتی می‌توانید پس از برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت به دایره اجراییات ثبت بروید و توقیف اموال صاحب حساب را خواستار شوید، اما چک‌هایی که موسسات مالی و اعتباری صادر می‌کنند دارای چنین حمایتی از سوی قانونگذار نیستند و به عنوان یک سند عادی شناخته می‌شوند و به موجب آنها نمی‌توانید تقاضای صدور اجراییه نمایید. همچنین اگر به دادگاه یا شورای حل اختلاف نیز مراجعه کنید، با چک‌های بانکی سریع‌تر و آسان‌تر به نتیجه خواهید رسید.

۵) تاریخ صدور چک: این مورد هم یکی از مواردی است که در ماده ۳۱۱ قانون تجارت بیان شده است و باید به هنگام صدور چک رعایت شود، اما فایده عملی این نکته در مواقعی است که شما با طرف مقابل بر این موضوع که چک مدت‌دار بدهید توافق می‌کنید.

در این مواقع طبق ماده ۱۳ قانون صدور چک، صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری نیست؛‌ در صورتی که ثابت گردد چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد. پس هنگامی که شما در صدور چک مدت‌دار تاریخ واقعی صدور را در چک قید کنید در واقع خود را از تعقیب کیفری مصون داشته‌اید.

۶) نوشتن شرط در چک: هرگاه معامله مشروطی می‌کنید و در ازای آن چکی به طرف مقابل می‌دهید سعی کنید در متن چک بنویسید که وصول این چک منوط به تحقق فلان شرط است مثلا اگر توافق کنید که در صورت انجام فلان کار می‌توانید وجه چک را دریافت کنید در این مواقع نیز صادرکننده از تعقیب کیفری مصون است و دارنده چک فقط می‌تواند از طرق حقوقی اقدام کند.

۷) چک ضمانت: در صورتی که چک را بابت تضمین می‌دهید حتما در متن چک قید کنید که چک بابت تضمین فلان معامله یا فلان تعهد است چون در این صورت خود را از تعقیب کیفری مصون داشته‌اید.

۸) چک را در نزد خود نگه دارید: ماده ۱۷ قانون صدور چک می‌گوید «وجود چک در دست صادرکننده دلیل بر پرداخت وجه آن و انصراف شاکی از شکایت است مگر این‌که خلاف این امر ثابت گردد. » پس اگر قبل از وصول وجه چک، آن را به صاحب حساب تحویل دهید بدین معنی است که پول خود را دریافت کرده‌اید.

۹) رعایت فرصت قانونی: ماده ۱۱ قانون صدور چک بیان می‌کند در صورتی که دارنده چک تا ۶ ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند یا ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت ننماید، دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.

پس پیشنهاد می‌کنیم در هنگامی که چکتان برگشت می‌خورد یا مشکل دیگری پیش می‌آید حتما به موعد قانونی توجه داشته باشید تا این که حق‌تان ضایع نشود.

علی طالبی