هزینه درد تاریخی

یارانه های نقدی, ۲۱ تریلیون تومان بیشتر از منابع طرح هدفمندی بوده اند واحد تحقیقات «اقتصاد ایران» از این ارقام گزارش می دهد

وقتی در شامگاه بیست و هفتم آذر ماه سال ۸۹ و به طور ناگهانی، رییس جمهور کشورمان در رسانه ملی خبر از اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها را داد، کمتر کسی بود که بداند این طرح به طور دقیق چه درآمد و هزینه هایی برای دولت به همراه خواهد داشت. هنوز و پس از گذشت یک سال و نه ماه از اجرای این طرح، عامه مردم از این اطلاعات آگاهی ندارند.

آن روزها یکی از آثار هدفمندی یارانه ها رفع کسری بودجه دولت عنوان می شد، اما امروز به راستی مشخص نیست که دولت با اجرای این طرح سود به جیب زده و یا برعکس، از جیب خود خرج کرده است.

● دست به جیب

فرض می کنیم هدفمندی یارانه ها به جز پرداخت یارانه نقدی هزینه دیگری برای دولت نداشته است. از دی ماه ۸۹ تاکنون تقریباً به ۷۰ میلیون نفر (۵/۷۲ میلیون نفر طبق آخرین اطلاعات) از جمعیت ۷۵ میلیون نفری کشورمان، ماهانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان یارانه نقدی تعلق گرفته است. البته در ماه های ابتدایی این رقم اندکی کمتر بوده است. مازاد بر این رقم، در ابتدای سال ۹۱، معادل ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان دیگر به ازای هر نفر به حساب سرپرستان خانوار واریز گردید. به این ترتیب با یک ضرب و تقسیم پی می بریم که دولت از آغاز این طرح تاکنون (در طول ۲۱ ماه) بابت پرداخت یارانه نقدی ۰۷/۷۲ تریلیون تومان هزینه کرده است.

● از قانون تا واقعیت

طبق قانون قرار بود که ۵۰ درصد از درآمد هدفمندی یارانه ها به پرداخت یارانه نقدی اختصاص یابد و مابقی، سهم تولید (۳۰ درصد) و دولت (۲۰ درصد) باشد. با این حساب می باید درآمدهای دولت ۲ برابر هزینه یارانه های نقدی، یعنی رقمی معادل ۲/۱۴۴ تریلیون تومان می شدند که بزرگی این رقم تداعی کننده سنگ بزرگ بود و نزدن! از سوی دیگر دولت قصد کاهش پرداخت یارانه نقدی را نداشت. به این ترتیب راه چاره در اصلاح بودجه سال ۹۰ دیده شد که در آن سهم یارانه نقدی ۸۰ درصد و سهم تولید ۲۰ درصد مقرر گردید. برای این منظور باید درآمدهای دولت به رقم ۵/۸۶ تریلیون تومان می رسیدند. اما به راستی درآمد حاصله دولت از محل هدفمند کردن یارانه ها تاکنون چقدر بوده است؟

● محاسبات

برای برآورد درآمدهای دولت از اصلاح قیمت حامل های انرژی، کافی است تفاوت قیمت این حامل ها را – قبل و بعد از هدفمندی - در میزان مصرف آنها ضرب کنیم. برای این منظور می توانیم با توجه به رشد طبیعی سالانه مصرف حامل های انرژی و از سوی دیگر صرفه جویی ناشی از اصلاح قیمت ها، مصرف سال ۸۹ را برای سال های پس از آن ثابت در نظر گیریم و به این ترتیب بر نقص اطلاعات فایق آییم. عمده ترین حامل های انرژی که اصلاح قیمت را تجربه کرده اند شامل بنزین، نفت گاز، گاز طبیعی، نفت کوره، گاز مایع و نفت سفید می شوند. اگر قیمت بنزین را بین لیتری ۴۰۰ تومان و ۷۰۰ تومان (با میانگین۵۵۰ تومان) در نظر بگیریم، درآمد حاصله دولت از این تفاوت قیمت (با توجه به مصرف سالانه ۴/۲۲ میلیارد لیتر بنزین) رقمی معادل ۱۰ تریلیون تومان در سال خواهد بود. در واقع دولت از ابتدای هدفمندی تاکنون (۲۱ ماه) از محل اصلاح قیمت بنزین ۶/۱۷ تریلیون تومان درآمد کسب کرده است.

با همین روش می توانیم دریابیم که دولت از اصلاح قیمت نفت گاز ۳/۱۴ تریلیون تومان درآمد کسب کرده است. لازم به توضیح است که قیمت این حامل پیش از هدفمندی برای نیروگاه ها ۵۹ ریال و برای سایر مصارف ۱۶۵ ریال بوده که ما برای کل مصارف، میانگین قیمت ۱۴۵ ریال را در نظر گرفته ایم. پس از هدفمندی، این حامل قیمتی در حدود یک هزار و ۵۰۰ تا ۳ هزار و ۵۰۰ ریال داشته که قیمت ۲ هزار و ۵۰۰ ریال برای کل مصارف لحاظ شده است.

اگر میانگین قیمت مصارف خانگی، تجاری و عمومی گاز طبیعی را که عمده ترین مصارف این حامل محسوب می شوند، برای قیمت کل مصارف گاز طبیعی در نظر بگیریم، با تغییر قیمت این حامل از ۳۴۰ ریال به ۸۰۰ ریال برای هر متر مکعب پس از هدفمندی، ۱/۷ تریلیون تومان درآمد عاید دولت شده است.

نفت کوره قبل از هدفمندی با قیمتی معادل ۹۵ ریال عرضه عمومی می شد ولی به نیروگاه ها با قیمتی معال ۳۱ ریال اختصاص می یافت. بنابراین با در نظر گرفتن میانگین قیمت ۸۵ ریال پیش از هدفمندی و ۲ هزار ریال پس از آن، دولت به درآمد ۲/۵ تریلیون تومانی از این منظر دست یافته است. گاز مایع با میانگین قیمت ۴ هزار ریال - حدود یک هزار و ۸۰۰ تا ۵ هزار و ۴۰۰ ریال – پس از هدفمند کردن یارانه ها، درآمدی معادل ۱/۳ تریلیون تومان و همچنین نفت سفید با افزایش قیمت ۸۳۵ ریالی، درآمدی معادل ۷۷۶ میلیارد تومان برای دولت به همراه داشته اند .

از سوی دیگر با نگاهی به قوانین بودجه سال های گذشته درمی یابیم که هزینه یارانه کالاهای اساسی از حدود ۵/۳ تریلیون تومان در سال به حدود ۲ تریلیون تومان در سال کاهش یافته که در مدت زمان گذشته از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها، به نوعی درآمدی معادل ۶/۲ تریلیون تومان برای دولت ایجاد کرده است.

● خسارت دیده

برآیند این موارد آشکارا به ما نشان می دهد که منابع طرح هدفمندی یارانه ها نه تنها بیش از کل یارانه های نقدی پرداختی نیستند بلکه حتی کفاف پرداخت این یارانه ها را نمی دهند. هزینه یارانه نقدی در مقابل کل درآمد ۷۵/۵۰ تریلیون تومانی طرح هدفمندی یارانه ها، ۳/۲۱ تریلیون تومان به کسری بودجه دولت افزوده است. واضح است که این ارقام دقیق نیستند، اما با ضریب خطای قابل قبولی وضعیت را برای ما روشن می سازند. با توجه به این زیان ۲۱ تریلیون تومانی، به نظر می رسد با پایان دولت دهم، شاهد پایان یافتن پرداخت یارانه های نقدی باشیم. شاید این هزینه ای بود که باید برای رهایی از یک "درد تاریخی" پرداخت می شد.

آنچه در این بین بیشتر حایز اهمیت است، این است که چرا برای احداث یک کارخانه کوچک، مطالعات تحقیقی فراوانی انجام می شوند و هزینه ها و درآمدها به دقت در طرح توجیهی آن کارخانه لحاظ می گردند و پس از آن سیستم حسابداری به دقت به بررسی عملکرد می پردازد، اما برای اجرای طرحی ملی به عظمت هدفمند کردن یارانه ها، صورت وضعیتی دقیق از درآمدها و هزینه ها وجود ندارد؟