جمعیت و خانواده

خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می گیرد, اهمیت شایان توجهی دارد اولین تاثیرات محیطی که فرد دریافت می کند, از محیط خانواده است و حتی تأثیرپذیری فرد از سایر محیط ها می تواند نشأت گرفته از همین محیط خانواده باشد

خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می‌گیرد، اهمیت شایان توجهی دارد. اولین تاثیرات محیطی که فرد دریافت می‌کند، از محیط خانواده است و حتی تأثیرپذیری فرد از سایر محیط‌ها می‌تواند نشأت گرفته از همین محیط خانواده باشد. خانواده پایه گذار بخش مهمی ‌از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده ، اخلاق ، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی به عهده دارد.

در نیم قرن اخیر تغییرات بنیادی در شکل و ویژگی‌های خانواده در ایران صورت گرفته است. انتقال از خانواده گسترده به هسته‌ای از بارزترین این تغییرات بوده است.

کاهش میزان مرگ و میر موجب افزایش شانس بقای خانواده شده و از آن طریق به تثبیت خانواده‌ هسته‌ای کمک کرده است. بزودی با خروج جمعیت کشور از دوره انتقال جمعیتی، خانواده در ایران دستخوش تغییرات شدیدتری خواهد شد. از این رو، ضرورت تقویت مطالعات خانواده و تغییرات آن بسیار مهم است.

موضوعاتی مانند همسر گزینی،سن ازدواج و تاخیر آن، مضیقه ازدواج، دوام ازدواج و بچه‌آوری از عمده‌ترین و مهم‌ترین موضوعات مربوط به خانواده است که نیاز مبرم به مطالعه و بررسی آن وجود دارد. شیوه‌های مختلف همسر گزینی در کشور و تبعات آن، تاخیر سن ازدواج (به تبع افزایش تمایل دختران به تحصیلات دانشگاهی و افزایش نرخ بیکاری پسران فارغ‌التحصیل) و تبعات آن، مضیقه احتمالی ازدواج برای دختران و تبعات آن و همچنین تاثیر دگرگونی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر خانواده‌ها و دغدغه‌های مربوط به افزایش نرخ طلاق و کاهش دوام ازدواج، هر یک به دلایلی به فهرست مسائل اجتماعی کشور پیوسته است که باید مورد بررسی قرار گرفته و راه حلی برای آن پیدا شود.

● جمعیت و روابط اجتماعی

تغییر و تحولاتی که در مراحل انتقال جمعیتی صورت می‌گیرد اثرات و پیامد‌هایی در ارتباط با روابط اجتماعی و فرهنگی دارد. این اثرات و پیامد‌ها در سطح خرد از طریق خانواده و در سطح کلان از طریق جامعه نمود پیدا می‌کند.

به عنوان مثال ارتباط فرزندان با بزرگسالان، در خانواده‌های با فرزندان کمتر بیشتر از خانواده‌های با فرزندان بیشتر خواهد شد. چنین روندی اثرات رفتاری و از آن طریق تبعات اجتماعی و فرهنگی خواهد داشت، یا تغییر و تحولات مرحله انتقال جمعیتی، منجر به افزایش ارتباط با نهاد‌های بیرون از خانواده و کاهش میزان تاثیر خانواده در تکوین رفتار‌های اجتماعی و فرهنگی می‌شود.

نکته دیگری که بسیار حائز اهمیت است تامین نیازهای جدید خانواده‌هاست. افزایش طول عمر منجر به تغییراتی در مسیر و دوره‌های زندگی می‌شود. در شرایط باروری کنترل شده، معمولا هنگامی‌که والدین به سنین حدود ۵۰ سالگی می‌رسند فرزندان آنها استقلال نسبی پیدا کرده و پدر و مادر از مسوولیت‌های مستقیم فرزندان در ارتباط با بهداشت و آموزش فارغ‌ می‌شوند.

اگر امید زندگی را در وضعیت فعلی در ایران حدود ۷۱ سال فرض کنیم ، یک فرد ۵۰ ساله به‌طور متوسط حدود ۲۱ سال از زندگی را پیش رو دارد. بدین ترتیب دوره جدیدی از زندگی که جمعیت شناسان اجتماعی آن را دوره «بعد از پدر و مادری» نامیده‌اند در جامعه نمود پیدا می‌کند که با قبل متفاوت است و دیگر مسوولیت و سرگرمی‌های پدربزرگی و مادربزرگی را به همراه ندارد. تامین نیاز‌های خاص این دوره اعم از نیاز‌های اقتصادی، رفاهی درمانی یا نیازهای روانی، اجتماعی و عاطفی اهمیت خاصی دارد که باید برای رفع آن تمهیداتی اندیشیده شود.

● برآوردی برای آینده

سازمان ملل متحد در برآوردی اعلام کرد جمعیت جمهوری اسلامی ‌ایران تا ۱۶ سال دیگر به بیش از ۸۷ میلیون نفر خواهد رسید.

بر اساس بر آورد آخرین نمودار بخش جمعیت اداره امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد در سال جاری میلادی، جمعیت ایران، ۷۴ میلیون و ۱۹۶ هزار نفر اعلام شده است که تخمین زده می‌شود این میزان در سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۵۰ به ترتیب به رقم‌های ۸۷ میلیون و ۱۳۴ هزار و ۹۶ میلیون و ۹۷۵ هزارنفر برسد.

بر اساس این گزارش، در حال حاضر ۶۹ درصد از مردم ایران شهرنشین هستند و ۷ درصد از جمعیت این کشور بالای ۶۰ سال سن دارند. در حالی که ۲۴ درصد زیر ۱۵ سال هستند. براساس این برآورد، میزان مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال در ایران ۳۴ مورد در هر ۱۰۰۰ تولد زنده قید شده و در عین حال امید به زندگی در زمان تولد در ایران ۷۱ سال است.

طبق گزارش سازمان ملل ۳ کشور پر جمعیت جهان در سال ۲۰۰۹ به ترتیب چین با یک میلیارد و۳۴۶ میلیون نفر، هند با یک میلیارد و ۱۹۸ میلیون نفر و ایالات متحده آمریکا با ۳۱۵ میلیون نفر است که تا سال ۲۰۵۰ هند با جمعیتی معادل یک میلیارد و ۶۱۴ میلیون نفر از چین که جمعیتش به رقم یک میلیارد و ۴۱۷ نفر خواهد رسید، پیشی می‌گیرد و پر جمعیت‌ترین کشور جهان خواهد شد.