همت و کار مضاعف استراتژی اساسی توسعه و پیشرفت

سال ۱۳۸۹ با تدبیر و بصیرت رهبر معظم انقلاب به سال «همت مضاعف, کار مضاعف» نامگذاری شد این نامگذاری, نشان از دید استراتژیک و بصیرت والای معظم له در راستای چشم انداز نظام جمهوری اسلامی در حرکت به سوی توسعه و پیشرفت دارد

سال ۱۳۸۹ با تدبیر و بصیرت رهبر معظم انقلاب به سال «همت مضاعف، کار مضاعف» نامگذاری شد. این نامگذاری، نشان از دید استراتژیک و بصیرت والای معظم‌له در راستای چشم‌انداز نظام جمهوری اسلامی در حرکت به سوی توسعه و پیشرفت دارد.

تدوین سند چشم‌انداز ۲۰ ساله نظام که در آن: «ایران ۱۴۰۴ به عنوان کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل» ترسیم شده، گواه صادقی بر عزم و همت والای مسوولان نظام در حرکت به سوی تعالی و پیشرفت (در بالاترین حد ممکن توام با برنامه‌ریزی و تدبیر) است و نمود عینی و عملی آن در برنامه‌های توسعه ۵ ساله بخوبی هویداست.

از آنجا که تحقق هر چشم‌اندازی در سایه تدوین استراتژی‌های لازم و عمل بر مبنای استراتژی مقدور است و هر چه چشم‌انداز وسیع‌تر وافق‌های پیش‌رو، رفیع‌تر باشد، نیاز به استراتژی‌های کلان‌تر و همت‌های عالی‌تر برای حرکت در جهت اهداف چشم‌انداز بیشتر است، لذا می‌بینیم که شعار‌های هر سال با درایت و بصیرت، به عنوان یک استراتژی در راستای اهداف چشم‌انداز ابلاغ شده تا به صورت یک آرمان مشترک، عزم ملی را یکپارچه و برانگیخته سازد.

توضیح این که متخصصان مدیریت استراتژیک، استراتژی را تشخیص فرصت‌های اصلی و تمرکز منابع در جهت تحقق منافع نهفته در آن فرصت‌ها تعریف کرده‌اند.‌

بی‌شک یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌های نظام جمهوری اسلامی ایران، نیروی عظیم جوان آماده به کار در عرصه‌های مختلف است که اگر از این فرصت گرانبها بخوبی بهره‌برداری و استفاده نشود، می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای نظام تبدیل گردد. جوانان غیور و پرتلاش ما در عرصه‌های مختلف علم و صنعت و کشاورزی، همواره فعال و آماده تلاش و ایثار و نثار بوده و هستند و این از بزرگ‌ترین موهبت‌ها و فرصت‌های نظام جمهوری اسلامی است.

کشف این فرصت بزرگ ملی و تمرکز برآن به منظور بهره‌برداری از نیروی عظیم نهفته در آن، خود نشان از هوشمندی و درایت نظام جمهوری اسلامی و تفکر استراتژیک آن دارد که در جای خود ستودنی و قابل تحسین است، اما مساله اصلی و مهم چگونگی بهره‌برداری از این نیروی بیکران و هدایت آن در جهت منافع ملی و شکوفایی و توسعه کشور در عرصه‌های مختلف است که امسال در قالب شعار «همت مضاعف، کار مضاعف» تبلور یافته و به عنوان یک استراتژی اساسی، وظیفه استفاده بهینه و کارآمد از این فرصت عظیم را به عهده دارد.

در این شعار کلیدی، ابتدا همت مضاعف مدنظر قرار گرفته تا دورنمایی از افق‌های پیش‌رو را نمایان سازد. افق‌های بلند و سترگی که نیل به آنها، تنها با بلند همتی و عزم استوار میسر است و افراد کوته‌بین و کم‌همت را توان دست یازیدن به‌ آنها نیست، اصولا مقتضای همت انسان و ارج و قدر هر کسی به قدر همت اوست که عالی باشد یا دانی، بلند همت باشد یا دون همت.

یکی از نشانه‌های عزم و اراده و تصمیم جدی، پایداری و مقاومت است. بیشتر نوابغ و اندیشمندان، بیش از آن که متکی به قدرت نبوغ خویش باشند، از همت و استقامت و بردباری بهره برده‌اند.

‌رسیدن به موفقیت، مشکلاتی به همراه دارد لذا صبر و شکیبایی و استقامت و بردباری، شیوه مردان بزرگ، کامیاب و موفق جهان است.

لذا برای رسیدن به اهداف، ابتدا باید همت‌ها را مضاعف کرد. باید عزم‌ها را جزم کرد و به فتح قله‌های کوچک و کم‌ارتفاع، قانع و خشنود نگشت. رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیاناتشان در روز اول سال ۸۹ در جمع زائران حرم رضوی فرمودند: «باید جوانان ما همتشان این باشد که با گذشت یکی دو دهه دیگر، کشورشان را یک مرجع علمی برای دانشمندان جهان قرار بدهند.»این یعنی بلندهمتی و داشتن عزم‌جدی برای فتح قله‌های دانش جهان، نه فقط به عنوان عالم و دانشمند بلکه به عنوان «مرجع علمی» یعنی دانشمندان از اقصی نقاط جهان برای حل مسائل علمی‌شان در علوم و دانش‌های مختلف به ما مراجعه کنند و این همان عزت و اعتلایی است که از ایران اسلامی انتظار می‌رود. ایرانی که یک روز، مرجع علمی جهان بود و در پرتو تعالیم هدایتگر اسلام، دانشمندان و عالمان بزرگی را به جهانیان عرضه کرد که هنوز دنیا از علم و دانش آنها بهره می‌گیرد و به پیش می‌رود.

‌● کار و تلاش موثر در فرهنگ اسلامی ـ‌ ایرانی

«کار» در فرهنگ ما از دیرباز به عنوان «سرمایه جاودانی»معرفی شده و در احادیث و روایاتی که از ائمه معصومین سلام‌الله علیهم اجمعین به ما رسیده نیز برای کار و تلاش، ارزش و اجر فراوانی مقرر گردیده است تا آنجا که امام صادق(ع) می‌فرماید: «کسی که در طلب روزی خانواده خود کار می‌کند و به سعی و کوشش تن می‌دهد، مانند مجاهدی است که در میدان کارزار برای خدا جهاد می‌کند»و در جای دیگر از بیکاری و ترک کار اظهار تاسف کرده، می‌فرمایند: «هر کس کار خود را در طلب معاش ترک نماید، دعای مستجابی در پیشگاه الهی نخواهد داشت.»

امام رضا(ع) نیز، کار کردن را «عمل انبیا و مرسلین و مردان شایسته و صالح»می‌داند و درباره کار مضاعف می‌فرماید: «آن کس که کار بیشتری می‌کند تا درآمدش برای خود و کسانش بسنده باشد، در نزد خدا پاداشی بزرگ‌تر از پاداش مجاهد فی‌سبیل‌الله دارد».‌

همچنین امام علی(ع)‌ می‏فرماید: مبغوض می‏دارم کسی را که نسبت به کار حیات مادی‏اش تنبل و بی‏اعتناست؛ زیرا کسی که نسبت به زندگی دنیایش چنین است، در مورد آخرتش تنبل‏تر و بی‏اعتناتر است. و در روایت دیگر فرمود: «هرچند کار و تلاش همراه با زحمت و رنج است، بیکاری پیوسته منشأ فساد و تباهی است.»

بی‌شک یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌های نظام جمهوری اسلامی ایران نیروی عظیم جوان آماده به کار در عرصه‌های مختلف است که اگر از این فرصت گرانبها بخوبی بهره‌برداری و استفاده نشود، می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای نظام تبدیل گرددبراساس آموزه‏های دینی، اگر کسی به انگیزه دستمزد گرفتن و تامین معیشت و رفاه خود و خانواده خود، کار و تلاش کند، یک درجه از تقوا را تحصیل کرده است و براساس این انگیزه کار ارزش غایی پیدا می‏کند، نه ارزش ابزاری؛ زیرا چنین کاری در واقع یک نوع انجام وظیفه دینی است. امام علی(ع)‌ در دو روایت زیر، همین نوع ارزش را می‏شناساند: «هیچ تلاش صبح هنگامی در راه خدا به فضیلت کار صبح هنگام، در جهت رفاه و آسایش فرزند و خانواده نمی‏رسد.» «کسی که از سر دلسوزی بر پدر یا فرزند یا همسر، به دنبال امر دنیایش باشد، چهره او در قیامت همانند ماه شب چهارده است.»‌

اما چگونه کاری نیکو و موثر است و در نیل به قله‌های رفیع پیشرفت و شکوفایی در عرصه‌های مختلف مفید فایده؟

در آیات و روایات اسلامی برای کار موثر، خصوصیاتی ذکر شده که از آن جمله می‌توان موارد زیر را برشمرد:

۱) کار با استحکام: پیامبر(ص) می‌فرماید: «چون کسی از شما به کاری دست زد، باید درست و محکم کار کند.»

۲) کار با انگیزه: خداوند در قرآن می‌فرماید: «ای یحیی، کتاب آسمانی ما را با نیرو (انگیزه) بگیر.»‌

۳) کار با نظم: امام علی(ع) می‌فرماید: «هر روز کار همان روز را انجام بده (کار امروز را به فردا مگذار) زیرا هر روزی کاری برای خود دارد.»‌

۴) کار با تخصص: حضرت یوسف(ع) به عزیز مصر فرمود: «مخازن این سرزمین را به من بسپار زیرا من در این کار، نگهبان و دانایم.»

۵) کار با تعهد: خداوند در سوره قصص از قول دختران شعیب(ع) می‌فرماید: «انسان نیرومند و امین، بهترین کسی است که او را به کار می‌گماری.»‌

در ادبیات مدیریتی نیز شاخص‌هایی برای کار موثر، ذکر شده که مهم‌ترین آنها، کارایی، اثربخشی و بهره‌وری است.

▪ کارایی (EFFICIENCY)‌ را «انجام درست کار» تعریف کرده‌اند که نشان‌دهنده نسبت تبدیل ورودی‌ها به خروجی‌هاست. در واقع، کارایی نشان می‌دهد یک فرد یا سازمان، به چه صورت، منابع (زمان، مواد خام، بودجه و...) را در جهت ایجاد خروجی مناسب (محصول یا خدمت) به کار گرفته است، لذا می‌توان گفت هر چه استفاده مناسب از منابع، بیشتر و تلفات (اتلاف وقت، مواد، بودجه، نیروی انسانی و...) کمتر باشد، کارایی بیشتر است. بنابراین برای افزایش کارایی، باید اولا کار (شغل) دقیقا تعریف شود و روند‌ها و فرآیندهای شغلی مشخص و شفاف باشند و ثانیا افراد (نیروی انسانی) تخصص و تعهد لازم راداشته باشند تا بتوانند با استفاده از حداقل منابع، مقاصد سازمانی را محقق سازند.

▪ اثربخشی (EFFECTIVENESS)‌ را نیز «انجام کار درست» تعریف کرده‌اند که نشان‌دهنده نسبت ارتباط خروجی‌ها با اهداف است. به این ترتیب، هر چقدر خروجی کار انجام شده در راستای اهداف سازمانی باشد، آن کار اثربخشی بیشتری دارد لذا برای افزایش اثربخشی، باید اهداف شغلی و سازمانی، به طور دقیق و شفاف تعیین و ابلاغ گردند و عملکرد هر فرد در راستای تحقق اهداف، ارزشیابی شود.

▪ بهره‌وری (PRODUCTIVITY)‌ نیز حاصل جمع برداری کارایی و اثربخشی است که نشان می‌دهد یک سازمان به چه صورت منابع خود را در راستای تحقق اهدافش به کار می‌گیرد. به این ترتیب، بهره‌وری را می‌توان به صورت «انجام درست کار درست» تعریف کرد.

به بیان دیگر، بهره‌وری، نسبت میان ستاده (کالا یا خدمات تولید شده) به منابع به کار رفته (انسانی و غیرانسانی) است یعنی اگر بتوانیم با حداقل منابع، حداکثر بازده (ستاده) را برداشت کنیم، کار ما بهره‌وری بالایی خواهد داشت. از این تعریف ساده به خوبی مشخص می‌شود که لزوما کار زیاد و فراوان، موجب افزایش بهره‌وری نمی‌شود بلکه کاری موثر و بهره‌ور است که بازده خوبی نسبت به منابع صرف شده داشته باشد و بتوانیم با حداقل منابع، حداکثر استفاده را داشته باشیم. چه بسیار کارگران یا کارمندانی که ساعت‌ها وقت خود را در کارگاه‌ها و ادارات صرف می‌کنند ولی بهره‌وری کار آنها بسیار اندک و ناچیز است و این یک هشدار جدی برای مدیران و مسوولان است زیرا صرف وقت زیاد در محیط کار، بدون برنامه و غنی‌سازی شغل، نه‌تنها موجب اتلاف وقت افراد ـ‌ که گرانبهاترین سرمایه است ـ‌ می‌شود، بلکه هزینه‌های مادی و معنوی بسیاری (آب، برق، تلفن، اضافه کاری و...) را نیز بر سازمان مربوطه تحمیل می‌سازد. لذا باید ابتدا مشاغل (کارها) بدرستی تعریف و افراد مناسب برای هر شغل به کار گرفته شوند و آن گاه با تعیین دقیق میزان منابع لازم برای انجام هر کار (انسانی و غیرانسانی) شاخص‌هایی برای سنجش بهره‌وری افراد در آن شغل تعیین شده و هر فرد به طور مرتب طبق شاخص‌های مذکور ارزیابی گردد.

گرچه پدیده بیکاری یکی از مشکلات جدی جوامع امروزی است، ولی مهم‏تر از آن بیکاری پنهان است که در واقع روی دیگر سکه کاهش بهره‏وری کار به حساب می‏آید. جامعه ما نیز در کنار پدیده بیکاری، از مشکل کاهش بهره‏‌وری نیز رنج می‌برد. این کاهش بهره‏وری عوامل گوناگونی دارد که باید در جای مناسب خود بررسی شود. آنچه در اینجا باید بدان توجه شود، این است که هر کاری را باید با علم و مهارت لازم پیش برد. امام علی(ع)‌ می‏فرماید: «کار با دانش و مهارت همانند گام برداشتن در طریق روشن است.»و «ارزش هر فردی به اندازه حسن و درستکاری اوست.»طبیعی است که با کاربردی کردن دو عنصر مهارت و درستکاری می‏توان بهره‌وری کار را افزایش و در نتیجه بیکاری پنهان جامعه را کاهش داد.

در واقع نتیجه بهره‌وری باید کاهش هزینه‌ها، استفاده بهینه از منابع، کاهش زمان تولید، افزایش کمیت و بهبود کیفیت باشد و در این صورت است که می‌توان به موثر بودن کار و تحقق اهداف سازمانی و ملی امیدوار بود و قله‌های رفیع توسعه و پیشرفت را یکی پس از دیگری فتح کرد.

امیرهوشنگ آذردشتی