این نوشیدنی های خوش رنگ اما خطرناک

نوشابه ها در زندگی انسان مدرن, نقش مهمی بازی می کنند اما این نوشابه های گازدار چقدر برای بدن انسان مضر هستند و آیا سود هم دارند

نوشابه‌ها در زندگی انسان مدرن، نقش مهمی بازی می‌کنند اما این نوشابه‌های گازدار چقدر برای بدن انسان مضر هستند و آیا سود هم دارند؟ نوشابه‌های انرژی‌زا که بسیار محبوب شده‌اند چی؟ آیا آنها مفید هستند؟ دکتر محمدرضا وفا به سوالات معمول در این مورد پاسخ می‌دهد

● مضرات این نوشیدنی‌های محبوب

همه می‌دانند که نوشابه‌ها پر از قند هستند. نوشابه‌های گازدار سرشار از قندهای ساده و ترکیبات کافیین هستند که این مواد در خلق و خوی افراد تاثیر می‌گذارند. برای مثال مقدار زیاد کالری و قند ساده برای کودکان و نوجوانان می‌تواند آنها را بیش‌فعال کند و از طرف دیگر مصرف کافیین ممکن است موجب هوشیاری شود. مصرف مکرر این ترکیبات بسیار قوی کافیینی و قندهای ساده به‌نوعی برای متابولیسم بدن مشکل‌ساز است و می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم بر عملکرد‌های ذهنی و رفتاری تاثیر بگذارد. اما جدا از قندهای ساده، مساله دیگر گاز نوشابه‌هاست که این موضوع می‌تواند منجر به برداشت املاح از استخوان‌ها شود. در افرادی که به‌طور مکرر این نوشیدنی را مصرف می‌کنند، احتمال برداشت املاح از استخوان زیاد است و این موضوع می‌تواند به صورت غیرمستقیم روی تراکم استخوانی اثر بگذارد. افرادی که به دلایل دیگری در معرض خطر هستند، مانند خانم‌هایی که کمبود ویتامین دی دارند یا به اندازه کافی از منابع کلسیم استفاده نمی‌کنند (اصلا لبنیات نمی‌خورند)، خانم‌هایی که به سن یائسگی رسیده‌اند و کودکانی که درحال رشد هستند و به کلسیم بیشتری نیاز دارند، زمانی که این نوشابه‌ها را زیاد مصرف می‌کنند، درواقع شکل کلسیم مناسب در بدن آنها کاهش پیدا می‌کند. این ترکیبات گازدار منجر به دپوزیته شدن یا برداشته شدن املاح از بافت استخوانی می‌شود. این موضوع به شدت بر سلامت استخوان تاثیر‌گذار است.

مساله دیگر ترکیبات کافیینی است که در فرمولاسیون نوشابه‌ها استفاده می‌شود. مصرف زیاد این ترکیبات باعث تحریک ترشح اسید معده شده و در نتیجه باعث بروز آسیب‌های دستگاه گوارش مانند التهاب معده، زخم معده، زخم اثنی‌عشر و بعضی مواقع یبوست می‌شود که خود یبوست می‌تواند زمینه‌ساز سرطان شود. مصرف زیاد نوشابه‌های گازدار باعث افزایش بازگشت اسید به مری و در نتیجه منجر به التهاب مری و زخم مری می‌شود. نوشابه‌های گازدار برای بافت‌های استخوانی و دندانی هم مضر هستند زیرا حالت اسیدی دارند و با تماس مکرر با بافت دندان این مشکل بیشتر می‌شود. از آنجایی که دندان‌های شیری تراکم املاح کمتر و مینای ضعیف‌تری دارند، آسیب‌پذیری آنها نسبت به دندان‌های دایمی بیشتر است. اما به هر حال این نوشیدنی‌ها در افراد بزرگسال هم منجر به افزایش پوسیدگی و آسیب‌های دندانی می‌شود. اما یک بحث شایع این روزها، بحث نوشابه‌های رژیمی است. در نوشیدنی‌های رژیمی به جای قند طبیعی از قند‌های مصنوعی استفاده می‌شود که این قندها طبیعتا در بدن مورد متابولیسم قرار نمی‌گیرند و به همین دلیل کالری ایجاد نمی‌کنند و در نتیجه باعث افزایش وزن نمی‌شوند. اما باید این را در نظر گرفت که مصرف مکرر این قندها نیز می‌تواند سلامتی را به خطر بیندازد. به‌عبارت ساده‌تر، ترکیبی که در بدن متابولیسم نمی‌شود به‌نوعی فعالیت کبد و کلیه را زیاد می‌کند و می‌تواند در درازمدت باعث ایجاد مشکلات سلامتی شود. اغلب قند‌های معمولی یا ساکاروز در مقایسه با قندهای مصنوعی شیرینی بیشتری دارند و باعث ایجاد حالت گیجی در حس چشایی انسان می‌شود. درواقع فردی که به طور مکرر از قند معمولی استفاده می‌کند، حساسیت چشایی‌اش دچار اختلال خواهد شد. به طور مثال اگر این فرد یک بیسکوییت ساقه طلایی در دهانش بگذارد چون شیرین نیست، احساس می‌کند آرد خورده است در حالی که این بیسکوییت شیرین است اما به دلیل اینکه حساسیت سلول‌های چشایی فرد براثر مصرف طولانی‌مدت قندها کاهش پیدا کرده، این شیرینی را حس نمی‌کند. بنابراین نباید فریب واژه «رژیمی» را خورد زیرا قند‌های مصنوعی هم می‌تواند سلامتی را به خطر بیندازد.

● نوشابه انرژی‌زا، بخوریم یا نه؟

در نوشیدنی‌های انرژی‌زا از ترکیبات مختلف پرکالری استفاده می‌شود؛ ترکیبات محرکی که می‌توانند به آزادسازی برخی از ذخایر انرژی بافت ماهیچه و چربی کمک کنند و در نتیجه منجر به افزایش تولید کالری و بهره‌بری کالری برای بدن می‌شوند. اثربخشی آنها تنها یک تلقین نیست زیرا کالری آنها به نسبت واحد حجم بیشتر است درواقع باعث افزایش انرژی برای بدن می‌شود. اما اگر بی‌رویه مصرف شوند مشکلات قابل‌توجهی برای سلامت بدن ایجاد می‌کنند. این نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای هر فردی مناسب نیست و مصرف کالری زیاد باعث اکسیداسیون بیش از اندازه در بدن، تولید رادیکال‌های آزاد و سم‌های سلولی بیشتر می‌شود و درنهایت به تمام سلول‌های بدن آسیب می‌رسانند بنابراین مصرف نوشابه‌های انرژی‌زا نباید تبدیل به یک عادت شود.

نوشیدنی‌های انرژی‌زا معمولا کاربردهای ورزشی دارند. درواقع میزان به‌خصوصی از آنها توسط نهادهای بین‌المللی ورزشی تایید شده که تا حدودی تامین‌کننده انرژی ورزشکاران باشد. اما تجاوز از این مقدار تعیین‌شده، دوپینگ محسوب می‌شود و فرد را برای همیشه از ورزش محروم می‌کند. بنابراین کاربرد اصلی نوشیدنی‌های انرژی‌زا تنها در ورزش‌های حرفه‌ای بوده نه ورزش‌های سبک. مصرف بی‌رویه آن توسط افراد معمولی ممکن است اثرات منفی داشته باشد اما نمی‌توان صددرصد گفت که هرکسی این نوشیدنی را مصرف کند، انرژی منفی می‌گیرد. در کل مصرف بی‌رویه آن موجب آسیب‌های زیادی در سطح سلولی می‌شود. زنان باردار یکی از گروه‌های در معرض خطر هستند. درواقع برخی گروه‌ها هستند که به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیک و شرایط خاص زندگی، آسیب‌پذیری آنها نسبت به یک فرد بالغ و سالم بیشتر است. از گروه‌های مهم آسیب‌پذیر می‌توان به خانم‌های باردار، کودکان، نوزادان، سالمندان و بیماران اشاره کرد. این گروه‌ها به‌خصوص خانم‌های باردار نباید از نوشیدنی‌های انرژی‌زا استفاده کنند زیرا احتمال آسیب‌پذیری بیشتری دارند. میزان مصرف این نوشابه‌ها باید براساس نوع، مدت زمان و شدت ورزش تعیین شود. اگر نوشیدنی‌های انرژی‌زا مقدار زیادی قند ساده داشته باشند قبل از ورزش به هیچ عنوان نباید مصرف شوند زیرا مصرف قند ساده پیش از ورزش منجر به افزایش قند خون شده و افزایش قند خون در بدن با ترشح شدید انسولین پاسخ داده می‌شود. در این حالت ممکن است در وسط ورزش قند خون افت کند و فرد به حالت کما برود. مصرف نوشابه‌های انرژی‌زا برای افراد معمولی و غیرورزشکار می‌تواند مضر باشد. البته افرادی که کار سنگین انجام می‌دهند یا برنامه خاصی در زندگی خود دارند که مجبورهستند کالری بیشتری مصرف کنند می‌توانند در حد معقول از این نوشیدنی استفاده کنند. اما اگر هر فرد به هر دلیلی بخواهد این نوشیدنی را مصرف کند باید بداند که ممکن است به افزایش وزن، اختلالات چربی خون و اختلالات قند خون، دیابت، فشار خون و بیماری‌های قلبی و عروقی مبتلا شود و بدن او ممکن است به شدت از لحاظ متابولیک آسیب ببیند.

دکتر وفا متخصص تغذیه