الگوی فکری- فرهنگی جوانی ما بود

احمد محمود قبل از آنکه یک ادیب برجسته باشد یک شخصیت اجتماعی- سیاسی است که تاثیری حقیقی- نگرشی بر نسل جوان آن دوره که خود من نیز یکی از آنها بودم، گذاشت. اولین رمانی که از ایشان خواندم …

احمد محمود قبل از آنکه یک ادیب برجسته باشد یک شخصیت اجتماعی- سیاسی است که تاثیری حقیقی- نگرشی بر نسل جوان آن دوره که خود من نیز یکی از آنها بودم، گذاشت. اولین رمانی که از ایشان خواندم رمان همسایه‌ها بود که در سال‌های ۵۳-۵۲ یک کتاب بالینی بود برای جوانانی که می‌خواستند فعالیت سیاسی- اجتماعی انجام دهند. با خواندن این رمان بود که متوجه شدم بر خلاف نویسنده‌های دیگر می‌توان به مسائل اجتماعی جور دیگری نگاه کرد. چون محمود از رمانتسیم فاصله گرفته و به واقعیت‌های زندگی اجتماعی نزدیک‌تر شده بود. این رمان در واقع به‌نوعی رمانتسیم- سوسیالیستی بود که همچون آثار رومن رولان (مثل ژان کریستف) مرا با حال و هوای دیگری از اتفاقات سیاسی آشنا کرد. محمود در واقع الگوی فکری- فرهنگی ما بود... ما آن زمان فیلم‌های هشت میلی‌متری می‌ساختیم که سعی می‌کردیم در آنها از آثار محمود بهره بگیریم. اوایل انقلاب بود که محمود داستان یک شهر را منتشر کرد و من دیگر آن شیفتگی‌های گذشته را در آن ندیدم. با توجه به شخصیت‌پردازی- فضاسازی و زبان قدرتمند محمود او میان رئالیسم و ناتورالیسم به نوعی معلق بود.

رئالیسم برگرفته از واقعیاتی است که از صافی ذهن هنرمند می‌گذرد و هنرمند به رغم ایده‌های خود در آن تصرف می‌کند اما در ناتورالیسم هنرمند مقهور طبیعت است و طبیعت را با همه زمختی‌اش می‌پذیرد. می‌توان گفت که نویسندگان ناتورالیست بیشتر تصویرگران خوبی هستند، من زمانی که «داستان یک شهر» را خواندم به این نتیجه رسیدم که محمود مقهور واقعیت موجود است. مثلا شخصیتی که به بندر لنگه تبعید شده در برابر واقعیت‌های موجود شخصیتی منفعل دارد و هیچ تلاشی در جهت تغییر دادن اوضاع نمی‌کند. نگرش مجدد من به احمد محمود زمانی کامل شد که رمان (زمین سوخته) را خواندم که با همان مشخصات داستان یک شهر بود. در مدار صفر درجه اما حضور فضای سینمایی را به وضوح می‌بینیم. نوعی پلان‌بندی‌های بسیار کوتاه به گونه‌ای که این خصوصیت در درخت انجیر معابد کاملا بارزتر می‌شود و من حس کردم یک دکوپاژ قطور به دست گرفته و می‌خوانم. اما سینما متاسفانه فقط نسبت به آثار محمود بی‌اعتنا نبوده است. این بی‌اعتنایی نسبت به همه آثار نویسندگان معاصر ماست. شاید به دلیل سانسور در سینما یا به دلیل گرایش خاص محمود باعث شده بود تهیه‌کنندگان به سمت آن نروند. یا مسوولان اجازه ندهند در حالی که این آثار در هر جای دیگری به‌وجود می‌آمد از آن فیلم‌ها و سریال‌های متعددی ساخته می‌شد. رمان‌های محمود ظرفیت بصری خیلی خوبی دارند. قبل از انقلاب فقط یک فیلم زیر متوسط به نام «آب» از آثار او ساخته شد که آن هم در شهر ما بود. من خود شاهد مراحل فیلمبرداری فیلم بودم و خوشحال از اینکه یکی از آثار محمود ساخته شد. با این حال حضور سینما آن هم با موضوع نفت و خوزستان در آثار محمود حس می‌شود.

احمد طالبی‌نژاد